110-ամեակի դժուար խաչմերուկին վրայ

ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ

­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100-ա­մեա­կի հա­մազ­գա­յին պան­ծա­լի բռնցքա­ւո­րու­մէն ետք, անց­նող տաս­նա­մեա­կի հայ կեան­քը վե­րա­ծո­ւե­ցաւ նախ խռո­վա­լի, ա­պա նաեւ պա­տե­րազ­մի, ող­բեր­գա­կան պար­տու­թեանց, հո­ղա­յին կո­րուստ­նե­րու, նե­րազ­գա­յին պա­ռակ­տո­ւա­ծու­թեան եւ ե­կե­ղե­ցի-կա­ռա­վա­րու­թիւն ան­հաշտ վի­ճա­կի ստեղծ­ման տխուր բե­մի, որ կը շա­րու­նա­կո­ւի տա­կա­ւին իբ­րեւ այդ­պի­սին…:
­Տաս­նա­մեակ մը ա­ռաջ՝ Ապ­րիլ 24-ի այս օ­րը հպարտ էինք եւ ու­րախ ու յու­սա­վառ: ­Հա­մընդ­հա­նուր կանչն էր «կը յի­շեմ ու կը պա­հան­ջեմ»ը…: ­Մեր մեծ վէր­քը նոր եր­գի վե­րա­ծո­ւած՝ նոր օ­րե­րու խոս­տու­մով կը գո­տեպն­դէր հայ մար­դը աշ­խար­հի որ ան­կիւնն ալ գտնո­ւած ըլ­լար ան:
Իսկ այ­սօր, տաս­նա­մեակ մը վերջ հա­մա­տա­րած հիաս­թա­փու­թիւն, յու­սա­հա­տու­թիւն եւ ա­նո­րոշ ա­պա­գա­յի մղձա­ւանջ: ­Յանձ­նա­ռու­թիւ­նը փո­խա­կեր­պուած է ան­տար­բե­րու­թեան, ինչ որ մե­ծա­գոյն թշնա­մին է ազ­գա­յին իղ­ձե­րու եւ ա­նոր թօ­թա­փու­մը այն­քան անհ­րա­ժեշտ՝ հո­գե­բա­րո­յա­կան վե­րա­կանգ­նու­մի ճի­գե­րուն:
Այս տխուր հաս­տա­տու­մէն վերջ հար­ցու­մը՝ ի՞նչ ը­նել, որ­պէս­զի ան­կու­մէն վերջ մէջ­քը շտկէ ու վե­րա­կանգ­նի հայ մար­դը:
­Դի­մել սե­փա­կան պատ­մու­թեան՝ պե­ղե­լու եւ վե­րագտ­նե­լու հա­մար մեր էու­թիւ­նը, ազ­գի հո­գե­յա­տա­կը, ուր անս­պառ ու­ժա­կա­նու­թիւն ամ­բա­րո­ւած է եւ որ մեզ ոտ­քի հա­նած է ա­մէ­նադ­ժո­ւար պա­հե­րուն իսկ:
Այս ը­սո­ւա­ծին ցցուն ա­պա­ցոյցն է նոյ­նինքն հա­յոց վրայ գոր­ծադ­րո­ւած ա­հա­ւոր ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը, որ­մէ ե­րեք տա­րի վերջ հայ­րե­նա­կան շերտ մը հո­ղին վրայ կրցանք պե­տա­կա­նու­թիւն կեր­տել, հա­մայ­նա­վար բիրտ վար­չա­կար­գին տակ 70 տա­րի տա­ռա­պե­լէ յե­տոյ վե­րա­կեր­տե­ցինք մեր ան­կա­խու­թիւ­նը, Ար­ցախն ու հայ­կա­կան հո­ղեր ա­զա­տագ­րե­ցինք, իսկ տար­բեր եր­կիր­նե­րու մէջ տարտղ­նո­ւած, օ­րո­ւան հա­ցի կա­րօտ եւ ազ­գա­յին ու քա­ղա­քա­կան կողմ­նա­ցոյ­ցէ զուրկ գաղ­թա­կան հա­յու բե­կոր­նե­րէն կրցանք կազ­մա­կերպ սփիւռք ստեղ­ծել:
Ա­մէ­նէն յան­դուգն ե­րե­ւա­կա­յողն ան­գամ պի­տի ա­հա­բե­կո­ւէր՝ ի տես ազ­գա­յին պե­տա­կա­նու­թեան հո­վա­նիին տակ հա­մա­հայ­կա­կան մեր խրոխտ եր­թին՝ ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ու գաղ­թա­կա­նի թշո­ւա­ռու­թիւն­նե­րէն միայն 100 տա­րի ետք…:
­Հարկ չկայ հա­զա­րա­մեակ­նե­րու մեր պատ­մու­թիւ­նը սեր­տե­լու, հա­մո­զո­ւե­լու հա­մար, թէ մեր ա­կունք­նե­րէն բխող բնու­թա­գիծ է պար­տու­թիւն­նե­րուն մէջն իսկ յաղ­թա­նակ­ներ գտնե­լու ազ­գա­յին յատ­կու­թիւ­նը, ո­րու շնոր­հիւ ա­մէն ան­կու­մէ վերջ կրցած ենք վեր­յառ­նել: Ա­ւա­րայ­րի պար­տու­թիւ­նը ո­գեշն­չող յաղ­թա­կա­նի հպար­տու­թեամբ վա­րա­կած է յա­ջոր­դա­կան սե­րունդ­ներ:
Ա­նի մայ­րա­քա­ղա­քի ան­կու­մը ծնունդ տո­ւած է ­Կի­լի­կիոյ թա­գա­ւո­րու­թեան եւ այս­պէս շա­րու­նակ…:
Թր­քա­կան տի­րա­պե­տու­թեան դէմ մղո­ւած ա­զա­տա­մար­տին՝ հե­րո­սա­կան նա­հա­տա­կու­թե­նէն ետք ջան ֆէ­տա­յի­նե­րուն նո­ւի­րո­ւած յե­ղա­փո­խա­շունչ իւ­րա­խան­չիւր երգ կը բխի ա­նոնց մահն իսկ յաղ­թա­նա­կի վե­րա­ծե­լու եւ յաղ­թա­կա­նի զգա­ցու­մով սե­րունդ վա­րա­կե­լու ազ­գի բնու­թագ­ծէն, ո­րու խորթ ու ան­հա­ղորդ սմսե­ղուկ­ներ չեն ամչ­նար եւ այդ եր­գե­րէն տո­ղեր ա­ռանձ­նաց­նե­լով ծաղ­րան­քի ա­ռար­կայ կը դարձ­նեն հա­մա­ցան­ցի հար­թա­կէն, նոյ­նիսկ Հ.Հ.-ի ազ­գա­յին ժո­ղո­վի ամ­պիո­նէն…: Ա­յո՛, դժբախ­տա­բար կան այդ­պի­սի սմսե­ղուկ­ներ ալ, բայց անց­նինք ու ա­ւելց­նենք, որ հի­մա, «թաւ­շեայ յե­ղա­փո­խու­թեան» խե­ղա­փո­խո­ւած ա­ռաջ­նորդ­նե­րը կը բարձ­րա­ձայ­նեն, թէ ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդի­րը ա­ռաջ­նա­հերթ չէ եւ ա­տի­կա նոյ­նիսկ կը կա­րօ­տի վե­րագ­նա­հատ­ման, թէ մոռ­ցէ՛ք ­Կարսն ու Ար­տա­հա­նը, ­Մուշն ու ­Վա­նը, նոյ­նիսկ հայ ազ­գի յա­ւեր­ժու­թեան խորհր­դա­նիշ` Ա­րա­րա­տը…:
Այ­սինքն, ընդ­միշտ թա­ղե­ցէք ազ­գի պատ­մա­կան յի­շո­ղու­թիւ­նը եւ այդ վայ­րե­րուն նո­ւի­րո­ւած ու ան­մահ­նե­րու կող­մէ յօ­րի­նո­ւած երգ-ե­րաժշ­տու­թեան ու բա­նաս­տեղ­ծու­թեանց մշա­կոյ­թի հարս­տու­թիւ­նը…: Ա­նոնք չեն գիտ­ցած, ոչ ալ կ­՚ու­զեն գիտ­նալ, որ ֆի­զի­քա­կան պար­տու­թիւ­նը կը յաղ­թա­հա­րո­ւի միայն ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րուն ու յի­շո­ղու­թեան կառ­չած մնա­լով եւ գա­ղա­փա­րա­կան վե­հա­գոյն սկզբունք­ներ ի­րաց­նե­լու ան­տե­ղի­տա­լի ձգտու­մով:
­Սա­կայն սմսե­ղուկ ը­սո­ւած­նե­րը կը գտնո­ւին Հ.Հ.-ի կա­ռա­վա­րու­թեան ղե­կին եւ ըն­դու­նո­ւած են ­Հա­յաս­տա­նի քո­ւէար­կող զան­գո­ւած­նե­րու կա­րե­ւոր հա­տո­ւա­ծի մը կող­մէ, ո­րով եւ կը կրեն «օ­րի­նա­կան» հան­գա­մանք: Ա­նոնք թշնա­միին կող­մէ նոր պա­տե­րազ­մի սպառ­նա­լիքն ու նոր պար­տու­թեան մը սար­սա­փը քա­րոզ­չա­կան դրօ­շա­կի վե­րա­ծած՝ կը բա­րո­յազր­կեն հան­րու­թիւ­նը փո­խա­նակ ճիշդ հա­կա­ռակ ըն­թաց­քը բռնե­լու…:
Ա­ւելց­նենք,որ կան նաեւ սփիւռ­քի սե­րուն­դը ու­ծա­ցու­մէ փրկե­լու հրա­մա­յա­կա­նը, հայ կեան­քի ղե­կա­վար տար­րին յոգ­նա­ծու­թիւ­նը, հետզ­հե­տէ քայ­քա­յո­ւող վի­ճա­կը մի­ջի­նա­րե­ւե­լեան հա­յա­գա­ղութ­նե­րու, ո­րոնց­մէ կը հաս­նէին ­Հայ դա­տի նո­ւի­րեալ ջեր­մե­ռանդ սե­րունդ­ներ: Ի վե­րայ ա­մե­նայ­նի նոյն­պէս ար­ձա­նագ­րենք հայ մար­դը վա­րա­կած ան­տար­բե­րու­թեան ախ­տը, ինչ­պէս նաեւ ան­փա­ռու­նակ պար­տու­թե­նէն ետք՝ հո­գե­պէ՛ս ալ պար­տո­ւած Հ.Հ.-ի իշ­խա­նա­ւոր­նե­րու… մեղմ ա­սած կա­մա­կո­րու­թիւ­նը, որ­պէս­զի լրիւ պատ­կե­րենք այն դժո­ւար ու շո­ւա­րեց­նող խաչ­մե­րու­կը, որ կը բա­նայ մեր առ­ջեւ ցե­ղաս­պա­նու­թեան 110-ա­մեա­կը…:
­Հար­ցու­մը կը յա­մե­նայ. Ի՞նչ ը­նել…:
­Պա­տաս­խա­նը չփնտռենք յօ­դո­ւա­ծի մը մէջ, գրի­չէ մը: ­Բայց ընդգ­ծենք ան­վա­րան, որ կոր­ծա­նիչ է դժո­ւար խաչ­մե­րու­կի առ­ջեւ շո­ւար ու անճռ­կած կե­նա­լը, ա­նե­լի մատ­նո­ւի­լը կամ ծունկ ծե­ծե­լը: Հ­րա­մա­յա­կան է ընտ­րել ճամ­բայ մը ու ըն­թա­նալ ան­կէ, գտնե­լու հա­մար ազ­գի պատ­մա­կան հու­նը: Ընտ­րել պատ­մու­թեան տրա­մա­բա­նու­թեան ու­ղին, որ պայ­քա­րի տրա­մա­բա­նու­թիւնն է եւ որ կը կազ­մէ կեանք ը­սո­ւա­ծին էու­թիւնն իսկ ՝ ծնուն­դէն մին­չեւ վերջ: ­Յա­րա­տեւ պայ­քար:
Ա­յո՛, պայ­քար եւ ցնցիչ տե­սա­կէն, որ­պէս­զի թմրած ջի­ղե­րը արթն­նան, աշ­խու­ժա­նան: Առ այս, յանձ­նա­ռու ղե­կա­վար­նե­րուն կը մնայ ո­րո­շել պայ­քա­րի ձե­ւը, թափն ու տա­րո­ղու­նա­կու­թիւ­նը: Ի զուր չէ գրած ցե­ղաս­պա­նու­թեան նա­հա­տակ՝ անկրկ­նե­լի ­Վա­րու­ժա­նը. «ու պայ­քա՛ր, պայ­քա՛ր, պայ­քա՛ր եր­գե­ցի…»:

Ա­թէնք, 18 Ապ­րիլ 2025