Օրուան հետքերուն հետ

­Միջազգային անիշխանութեան իրականութիւնը եւ անոր վտանգները տարածաշրջանին մէջ

ՔԵՐՈԲ ԷՔԻԶԵԱՆ

Աշ­խար­հը օր ըստ օ­րէ սկսած է նմա­նիլ 19-րդ ­դա­րու վայ­րի Ա­րեւ­մուտ­քի գի­նե­տան մը կամ ափ­րի­կեան ան­տա­ռի վայ­րե­նի մի­ջա­վայ­րին. ի­րա­վի­ճա­կը նոյնն է։ Ան որ կը զգայ, թէ ու­նի ուժ, կը գոր­ծէ սան­ձար­ձակ, ան­տե­սե­լով մի­ջազ­գա­յին օ­րէն­քով հաս­տա­տո­ւած կա­նոն­նե­րը։ Ար­դէն, ­Թուր­քիան այդ ձե­ւով շար­ժե­ցաւ ­Սու­րիոյ մէջ, ա­ռանց ո­րե­ւէ եր­կի­րի լուրջ հա­կազ­դե­ցու­թեան. նոյ­նը կը կա­տա­րէ Իս­րա­յէլ ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քին մէջ, նախ ­Կա­զա­յի ող­բեր­գու­թեամբ, ա­պա լայ­նա­տա­րած յար­ձա­կու­մով Ի­րա­նի վրայ։ Հս­կող ոս­տի­կան չկայ այ­լեւս։ ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­ներ վե­րա­ցու­ցին մի­ջազ­գա­յին խա­ղադ­րոյ­թի բո­լոր կա­նոն­նե­րը, ու այ­սօր ոե­ւէ մէ­կը վստահ չէ, թէ ո՞վ է լա­ւը, ո՞վ՝ վա­տը, ո՞րն է ճիշ­դը եւ ի՞ն­չը՝ սխալ։
­Միա­ցեալ նա­հանգ­ներ, որ ա­ւան­դա­բար ստանձ­նած էին կա­յու­նաց­նո­ղի դե­րը աշ­խար­հի մեծ տագ­նապ­նե­րուն դի­մաց, այ­սօր այ­լեւս վստա­հու­թիւն չեն ներշն­չեր մի­ջազ­գա­յին բե­մին վրայ։ Ան­կու­մը նոր ե­րե­ւոյթ մը չէ. սկսած էր ար­դէն Օ­պա­մա­յի տա­րի­նե­րուն եւ Թ­րամ­փի օ­րով ա­ւե­լի խո­րա­ցաւ։ Ա­մե­րի­կա­ցի ներ­կայ նա­խա­գա­հը ե­րա­զեց կա­խար­դա­կան լու­ծում­նե­րով վերջ տալ Ուք­րա­նիոյ պա­տե­րազ­մին եւ վե­րա­ձե­ւել ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քը։ ­Սա­կայն, քաո­սը ա­ւե­լի կը տա­րա­ծուի, տագ­նապ­նե­րը կը խո­րա­նան եւ ել­քի լոյս մը տե­սա­նե­լի չի դառ­նար։
­Մէկ կող­մէն Ա­մե­րի­կա­յի նա­խա­գա­հը կը մե­ղադ­րէ ­Զե­լենս­կին «ա­նի­մաստ պա­տե­րազմ մը շա­րու­նա­կե­լու» հա­մար, միւս կող­մէ կը հա­կադ­րո­ւի ­Փու­թի­նին։ ­Նոյն պատ­կե­րը կը կրկնո­ւի ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քին մէջ՝ ուր ան կը բա­խի Իս­րա­յէ­լի հետ, զայն մե­ղադ­րե­լով, որ կը խան­գա­րէ ա­մե­րի­կեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը, բայց ի վեր­ջոյ կը քա­շո­ւի ա­նոր ընտ­րանք­նե­րուն ե­տե­ւէն։ Իս­րա­յէ­լի յար­ձա­կու­մը Ի­րա­նի վրայ գլխա­ւոր ա­պա­ցոյցն է այս այ­լան­դակ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, իսկ Թ­րամ­փի յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը ցոյց կու տան ա­նո­րոշ ու հա­կա­սա­կան կե­ցո­ւածք մը, ա­ռանց յստակ ռազ­մա­վա­րու­թեան կամ ո­րո­շում­նե­րու հա­մա­կար­գո­ւած գոր­ծըն­թա­ցի։ Ա­մե­րի­կա­յի ըն­կե­րա­յին ներ­քին խլրտում­ներն ու բա­խում­նե­րը եւս կա­րե­ւոր մէկ մաս­նիկն են Թ­րամ­փի ար­տա­ռոց վար­քա­գի­ծին։
Ս­տեղ­ծո­ւած ա­նիշ­խա­նա­կան նոր աշ­խար­հա­կար­գին մէջ, ­Չի­նաս­տան տա­կա­ւին պատ­րաստ չէ հսկո­ղի պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը ստանձ­նե­լու։ Եւ­րո­պան վա­ղուց ցոյց տո­ւած է իր ան­կա­րո­ղու­թիւ­նը, ո­րով­հե­տեւ ա­նոր հա­շո­ւի առ­նող ուժ չկայ։ ­Ռու­սիան՝ հա­մե­մա­տա­բար փոքր գեր­պե­տու­թիւն մը, կլա­նո­ւած է Ուք­րա­նիոյ պա­տե­րազ­մին եւ իր դի­մագ­րա­ւած տագ­նապ­նե­րուն մէջ։
Ի­րան-Իս­րա­յէլ վեր­ջին բա­խու­մը ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քը կը մղէ ա­ւե­լի խոր տագ­նա­պի մէջ եւ ա­նոր ա­լիք­նե­րը կը հաս­նին ­Հա­րա­ւա­յին ­Կով­կաս։ ­Հա­յաս­տա­նի հա­մար այս զար­գա­ցում­նե­րը նոր ու վտան­գա­ւոր մար­տահ­րա­ւէր­ներ կը ստեղ­ծեն։
Անց­նող ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին Ե­րե­ւան ար­դէն դի­մագ­րա­ւեց անվտան­գա­յին ճնշում­ներ՝ սահ­մա­նա­յին լա­րո­ւա­ծու­թիւն, տնտե­սա­կան եւ քա­ղա­քա­կան խո­ցե­լիու­թիւն։ ­Հա­յաս­տան, որ ար­դէն թու­լա­ցած է ­Լեռ­նա­յին ­Ղա­րա­բա­ղի կո­րուս­տով եւ սահ­մա­նա­յին մշտա­կան սպառ­նա­լիք­նե­րով, այժմ կանգ­նած է վտան­գի առ­ջեւ՝ ներ­քա­շո­ւե­լու ա­ւե­լի լայն գօ­տիի ան­կա­յու­նու­թեան մէջ։ Այժմ, Ի­րան-Իս­րա­յէլ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը կը սպառ­նայ սրել Ի­րա­նի ու Ատրպէյ­ճա­նի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը՝ վտան­գե­լով տա­րա­ծաշր­ջա­նի կա­յու­նու­թիւ­նը եւ ա­ւե­լի հրա­տապ դարձ­նե­լով ­Սիւ­նի­քի մի­ջանց­քի հար­ցը։
­Հա­յաս­տան կը գտնո­ւի բարդ ի­րադրու­թեան մէջ։ Ա­րեւ­մուտք, ­Ռու­սիա, Եւ­րո­պա եւ ­Մի­ջին Ա­րե­ւելք կեդ­րո­նա­ցած են այլ ճա­կատ­նե­րու վրայ, իսկ մեր եր­կի­րը ստի­պո­ւած է կշիռ գտնել՝ խու­սա­փե­լով մեծ ու­ժե­րու հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տի դառ­նա­լէ։
Այս պայ­ման­նե­րուն մէջ ­Հա­յաս­տա­նի հա­մար ա­ռաջ­նա­հերթ կը դառ­նայ վա­րել ճկուն, բազ­մա­բե­ւեռ եւ կան­խող ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն՝ զու­գա­հեռ ամ­րաց­նե­լով երկ­րի անվ­տան­գու­թեան հա­մա­կար­գերն ու դի­ւա­նա­գի­տա­կան կա­պե­րը։ Ի­րան-Իս­րա­յէլ սրա­ցու­մը միայն մէկ նա­խազ­գու­շա­ցումն է ա­ւե­լի լայն վտանգ­նե­րու մա­սին։