Ամանորեայ

Ուր­կէ՞ Ե­կած Է ­Կա­ղանդ ­Բա­ռը

«­Զի՞նչ է ­Կա­ղանդ եւ ­Կա­ղան­դի­կա: ­Կա­ղանդ ամ­սա­մու­տ է, իսկ ­Կա­ղան­դի­կա նա­խասկզբ­նակ օր տար­ւոյն».- գրած է Ա­նա­նիա ­Շի­րա­կա­ցին` իր «­Տիե­զե­րա­գի­տու­թիւ­նը եւ տո­մար» գիր­քին մէջ:
«­Կա­ղանդ» բա­ռը ծա­գած է լա­տի­նե­րէն calendae բա­ռէն, որ հա­յե­րէ­նով ստա­ցած է ­Նոր Տա­րո­ւան ա­ռա­ջին օ­րո­ւան նշա­նա­կու­թիւ­նը:
Ար­դա­րեւ, ­Նոր Տա­րի հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը կ­՛ար­տա­յայ­տո­ւի նաեւ ­Կա­ղանդ բա­ռով, այդ ա­ռի­թով ի­րար շնոր­հա­ւո­րե­լու սո­վո­րու­թիւ­նը` կա­ղըն­դել, նո­ւէ­րը` կա­ղըդն­չէք, իսկ եր­գե­րը` կա­ղան­դոս բա­ռե­րով:
Այս ա­ռի­թով յի­շենք նաեւ Ա­մա­նո­րի տար­բեր ա­նուա­նում­նե­րը` ա­մա­նո­րա­բեր, տա­րե­մուտ, տա­րեգ­լուխ, տա­րին գլուխ, տա­րե­նոր, նոր տա­րի, նո­րա­բեր, նա­ւա­սարդ եւ ծաղ­կը­մուտ:

Ա­մա­նո­րեայ ­կե­րա­կուր­ներ

Ան­ցեա­լին, բայց նաեւ ներ­կա­յիս ­Հա­յաս­տա­նի ո­րոշ շրջան­նե­րու մէջ ա­մա­նո­րեայ սե­ղա­նէն ան­պա­կաս են ըն­դե­ղէ­նով պատ­րաս­տո­ւած ճա­շա­տե­սակ­նե­րը:

Ա­ղան­ձը տար­բեր հա­տիկ­նե­րու ա­ղան­ձո­ւած, խար­կո­ւած խառ­նուրդն է:

Կճ­ղա­խա­շը նոյն­պէս հա­տիկ­նե­րով պատ­րաս­տո­ւած կե­րա­կուր է, զայն կ­՛ե­փեն կճու­ճի մէջ, ամ­բողջ գի­շեր մը թո­նի­րին մէջ պա­հե­լով:

­Հա­րի­սան եւս թո­նի­րի մէջ կ­՛ե­փո­ւի:
Ա­նի­կա կը խորհր­դան­շէ նոր սկսող տա­րո­ւան երկ­րա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տանք­նե­րու ա­ռա­տու­թիւ­նը ա­պա­հո­վող ու­տե­լիք:

­Լու­բիա­յով աղ­ցա­նը ան­պա­կաս պէտք է ըլ­լայ Ա­մա­նո­րի սե­ղա­նէն: ­Լո­ռե­ցիք կ­՛ը­սէին` «­Նոր Տա­րի չի գար ա­ռանց լու­բիա­յի»:

Ա­նու­շա­պու­րը ման­րո­ւած միր­գե­րով եւ ե­փած ցո­րե­նով կամ ձա­ւա­րով պատ­րաս­տո­ւած ա­ւան­դա­կան ա­նուշ է:

­Պա­սուց տոլ­ման իր մէջ կը պա­րու­նա­կէ 7 տար­բեր հա­տիկ­ներ: 7ն­ աս­տո­ւա­ծա­յին թիւ է:

­Նոր Տա­րո­ւան սե­ղա­նի ա­ռա­տու­թիւ­նը պար­տա­դիր էր՝ հա­ւա­տա­լով, որ  ա­նի­կա կ­՛ա­պա­հո­վէ գա­լիք տա­րո­ւան ա­ռա­տու­թիւնն ու բա­րե­կե­ցու­թիւ­նը:

Ա­մա­նո­րեայ ­սո­վո­րու­թիւն­ներ

Ա­մա­նո­րի ա­ռի­թով մեր նա­խա­հայ­րե­րը լա­ւա­պէս կը մաք­րէին տունն ու ա­խո­ռը, ա­նա­սուն­նե­րու եղ­ջիւր­նե­րէն կար­միր ժա­պա­ւէն կը կա­պէին, նոր հա­գուստ­ներ կը հա­գո­ւէին` գա­լիք տա­րին մա­քուր եւ ու­րախ տրա­մադ­րու­թեամբ դի­մա­ւո­րե­լու հա­մար:

­Շի­րա­կի մէջ, տա­րե­հա­ցը կտրե­լէ ա­ռաջ, տան մամիկը  հա­ցը բռնած՝ 3 ան­գամ կը դառ­նար թո­նի­րին շուրջ` բա­րե­մաղ­թու­թիւն­ներ կա­տա­րե­լով:

­Թիֆ­լի­սի մէջ թխո­ւող մար­դա­կերպ հա­ցե­րէն մէ­կը չիք կը կո­չո­ւէր, միւ­սը` էգ: Է­գը կը պա­հէին ա­լիւ­րի մէջ, որ­պէս­զի ա­ռա­տա­նար, իսկ չի­քը կը նե­տէին ջու­րի մէջ, որ­պէս­զի անց­նող տա­րո­ւան նման չքա­նար:

­Ջա­ւախ­քի մէջ ­Նոր Տա­րո­ւան առ­տուն նա­հա­պե­տա­կան ըն­տա­նի­քը կը հա­ւա­քո­ւէր. տան հայրն ու մայ­րը կը նստէին օ­ճա­խին գլու­խը, միւս­նե­րը ա­ւա­գու­թեան կար­գով կը մօ­տե­նա­յին ա­նոնց, կը համ­բու­րէին ա­նոնց ձեռ­քե­րը եւ կը շնոր­հա­ւո­րէին Ա­մա­նո­րը` որ­պէս նո­ւէր վա­սիլ­ներ ստա­նա­լով:

­Համ­շէ­նի մէջ սո­վո­րու­թիւն էր շնոր­հա­ւո­րել ա­մէն ինչ, բա­ցի զի­րար շնոր­հա­ւո­րե­լէ, նաեւ կը շնոր­հա­ւո­րէին գո­մերն ու ա­նա­սուն­նե­րը, մթե­րա­նոց­նե­րը` մաղ­թե­լով բախտ եւ յա­ջո­ղու­թիւն: ­Յու­նո­ւար 1ին ար­գի­լո­ւած էր ըն­կոյզ կամ կա­ղին կոտ­րել, որ­պէս­զի ա­րօ­րը չկոտ­րէր: ­Նաեւ կը հա­ւա­տա­յին, որ ­Նոր տա­րո­ւան ա­ռա­ջին 12 օ­րե­րու ե­ղա­նակ­նե­րուն նման պի­տի անց­նէին տա­րո­ւան 12 ա­միս­նե­րը:

­Կե­սա­րիոյ մէջ տան մա­մի­կը հա­ցը աղ­բիւր կը տա­նէր եւ կը նե­տէր գու­ռին մէջ, որ­պէս­զի «կա­ղըն­տէ» ջու­րը:

Ա­խալ­քա­լա­քի մէջ Յու­նո­ւար 1-ի գի­շե­րը ե­րի­տա­սարդ­նե­րը գետ կ­՛եր­թա­յին, ջու­րին մէջ գա­րի եւ ցո­րեն կը նե­տէին, ա­պա սրբա­զան ջու­րը տուն կը բե­րէին:

­Լո­ռիի մէջ կը հա­ւա­տա­յին, որ տա­րե­մու­տի կէս գի­շե­րին  գե­տե­րը վայր­կեան մը կանգ կ­՛առ­նէին եւ ա՛ն, որ այդ մի­ջո­ցին ջուր վերց­նէր, կը հարս­տա­նար եւ ինչ որ խնդրէր, կը կա­տա­րո­ւէր:

­Հոս կար նաեւ այլ հե­տաքրք­րա­կան սո­վո­րու­թիւն մը. հին տա­րո­ւան վեր­ջին օ­րը տուն կը բե­րէին մեծ գե­րան մը, որ կը կո­չո­ւէր տա­րե­մու­տի գե­րան. ա­նով օ­ճա­խը կը վա­ռէին ­Նոր Տա­րո­ւան ա­ռա­ջին օ­րէն մին­չեւ Ս. Ծ­նուն­դի ե­րե­կոն, ա­պա գե­րա­նին մո­խի­րը կը թա­փէին հան­դե­րը` կան­խե­լու հա­մար կար­կու­տը եւ ա­պա­հո­վե­լու` բեր­քի ա­ռա­տու­թիւ­նը:
­Կարգ մը գիւ­ղե­րու մէջ կի­նե­րը կար­միր կտոր­ներ եւ թե­լեր կը կա­պէին սրբա­զան ծա­ռե­րու ճիւ­ղե­րէն, որ­պէս­զի գա­լիք տա­րին ու­րախ, ա­ռատ եւ բախ­տա­բեր ըլ­լայ:
Իսկ հայ­կա­կան Ա­մա­նո­րի տօ­նա­ծա­ռը կը զար­դա­րուէր չոր ճիւ­ղի վրայ` գու­նա­ւոր թե­լե­րէ կա­խե­լով միր­գեր, շա­րոց­ներ եւ խմո­րե­ղէն: