Բացառիկ տօնախմբութիւն մը եղաւ Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչի հիմնադրութեան 100-րդ տարեդարձին նշումը Աթէնքի մէջ, որ իրագործուեցաւ միութեան Շրջանային վարչութեան կազմակերպութեամբ եւ մասնաճիւղերու ու ժողովուրդի բազմահարիւր մասնակցութեամբ։
Շաբաթ, 30 Նոյեմբեր 2024-ի երեկոյեան, հակառակ տիրող աննպաստ օդին, որեւէ խոչընդոտ չէր կրնար կասեցնել Հ.Կ.Խաչին ու անոր նուիրական դերակատարութեան հաւատք ընծայող անդամներուն, բայց նաեւ յունահայ հայրենակիցներուն ստուար ներկայութիւնը, որոնք Նէա Զմիռնիի «Էսթիա» սրահին մէջ մէկտեղուեցան, յարգելու համար միութեան շարքերէն ներս գործած անհամար անդամուհիներուն, կրթական մշակներուն եւ բարերարներուն անժամանցելի յիշատակը։
Երկար ժամանակ առաջ ծրագրուած ելոյթը իր արժանի պսակումին հասաւ այդ երեկոյին, ի տես բերնէ բերան լեցուն սրահին մէջ յունահայ հասարակութեան, ուր մատղաշ սերունդէն սկսեալ մինչեւ վաստակաւոր երէց անդամուհիները, ընդառաջեցին մերօրեայ վարչական խաչուհիներու սրտագին հրաւէրին, եւ բոլորը միասնաբար պանծացուցին կանացի մեծ կազմակերպութեան հարիւրամեայ վաստակն ու նուիրուածութեան փառապանծ պատմութիւնը։
Սրահի նախամուտին, հանդիսատեսը արդէն կը ծանօթանար նկարներու շքեղ ցուցադրութեան մէջէն Հ.Կ.Խաչի երկարամեայ գործին, անոր խնամատարական եւ բարեսիրական ազգանուէր մատուցումին։ Սեւ ու ճերմակ նկարները հարազատօրէն ցոլացին Հ.Կ.Խաչի հին օրերը, երբ տարագրեալ գաղթահայութիւնը կենաց մահու պայքարով ինքզինք կը հաստատէր Յունաստանի հիւրընկալ ափերուն վրայ, մինչեւ Հայաստան ու Արցախ հասնող նուիրական ծառայութիւնը կամ հպարտութիւն արթող գաղութի կրթական օճախներու կեանքը։
Սրահի մուտքին, վարչական ընկերուհիներուն կողմէ ժպտադէմ դիմաւորումը հարազատութիւն ստեղծող զգացումներու արտայայտութիւն մը եղաւ։ Ժողովուրդին կողմէ երկար սպասուած այս համախմբումը, ինքնին վերանորոգման եւ վերակենսաւորման լաւագոյն առիթը հանդիսացաւ, որ կը կռանէ յունահայ կանացի մեծ միութեան ապագայի երթը ու ծառայութեան կամքը։
Շքեղ տօնակատարութիւնը իրենց ներկայութեամբ պատուեցին Յունաստանի հայոց թեմակալ առաջնորդ Սահակ Ծ. վրդ. Եմիշեան, Հայ աւետարանական եկեղեցւոյ վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեան, Հայ կաթողիկէ համայնքին կողմէ Հ. Ներսէս վրդ. Սաքայեան եւ հոգեւոր հովիւներ Պարէտ քհնյ. Խաչերեան ու Նարեկ քհնյ. Շահինեան։ Ուրախառիթ էր Հ.Հ. Յունաստանի մէջ դեսպան պ. Տիգրան Մկրտչեանի եւ Հայ Օգնութեան Միութեան Կեդր. վարչութեան ներկայացուցիչ ընկ. Լիզա Ժիլիպեր-Չալըգեանի ներկայութիւնը։ Նաեւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան Կեդր. Վարչութեան անդամ տոքթ. Արմէն Տէրեան պատուեց ելոյթը իր ներկայութեամբ։ Յատկանշական էր Նէա Զմիռնիի քաղաքապետ պ. Եորղոս Քութելաքիս եւ «Էսթիա»-ի հաստատութեան տնօրէնին ներկայութիւնը։
Յունահայ գաղութի գործօններուն կողմէ ներկայ եղան եւ պատիւ ընծայեցին Ազգային վարչութեան ատենապետ Թագւոր Յովակիմեան եւ անդամները, Հ.Յ.Դ. Կեդր. կոմիտէին կողմէ՝ ներկայացուցիչ ընկ. Հռիփսիմէ Յարութիւնեան եւ անդամները, Համազգայինի եւ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի Շրջ. վարչութիւններու անդամները եւ տեղական միաւորներու վարչականները։ Հոն էին նաեւ Հ.Կ.Խաչի ազգային վարժարաններու անցեալի երախտաւոր տնօրէններ եւ ուսուցիչներ, ինչպէս նաեւ ներկայ տնօրէնութեանց եւ ուսուցչական կազմերու ամբողջութիւնը։
Հ.Օ.Մ.-ի քայլերգի յոտնկայս ունկնդրութենէն ետք, բեմը լեցուեցաւ Հ.Կ.Խաչի երեք վարժարաններու տասնեակ աշակերտներով, որոնք երաժիշտ Միհրան Չալըգեանի ղեկավարութեամբ երգեցին Հայ Կապոյտ Խաչի քայլերգը։
Բացման խօսքով հանդէս եկաւ Շրջանային վարչութեան անդամ ընկ. Ալիս Յարութիւնեան, որ հայերէն եւ յունարէն ներածականով ուրուագծեց օրուան յոբելենական ելոյթին իմաստը։
Ներկաները անսահման խանդավառութեամբ ըմբոշխնեցին Հ.Կ.Խաչի ազգային վարժարաններու աշակերտութեան կողմէ մեկնաբանուած յայտագիրը, Միհրան Չալըգեանի ճպոտին տակ։ Ժողովրդային երկու երգերու հնչիւններուն ներքեւ, սրահը լեցուեցաւ պատանեկան ձայներով, երաժշտական գործիքներու ընկերակցութեամբ, որոնք ջերմացուցին մթնոլորտը։ Ներկաներու գնահատանքը արտայայտուեցաւ ջերմ եւ երկար ծափահարութիւններով։
Ողջոյնի խօսքերու շարքին, առաջին խօսողը եղաւ Թեմակալ Առաջնորդը։ Ան վեր առաւ Հ.Կ. Խաչի 100-ամեայ ծառայութեան վաստակը ու արժանի տուրքը տուաւ բոլոր անոնց, որոնք գաղթօճախներուն մէջ սէր եւ գուրգուրանք փոխանցեցին տարագրեալ ժողովուրդի զաւակներուն։ Հայրդ սուրբը իր խօսքին մէջ երախտապարտ զգացումներով արտայայտուեցաւ յունահայ գաղութի կրթական իրագործումներուն ու Հ.Կ.Խաչի բոլորանուէր գործունէութեան մասին։ Աւարտին, ան նոր հարիւրամեակներ մաղթեց, ընդգծելով, թէ այս անկիւնադարձային առիթը վերանորոգ ծառայութեան ուղիներ կը բանայ միութեան առջեւ։
Յաջորդաբար, Հ.Օ.Մ.-ի Կեդր. վարչութեան ողջոյնը արտայայտեց ընկ. Լիզա Ժիլիպեր-Չալըգեան, որ հրաւիրեց Հ.Կ.Խաչի ներկայ բոլոր անդամուհիները պահ մը ոտքի կագնիլ։ Այս շարժումին վրայ, սրահը լեցուեցաւ խանդավառ ծափողջոյններով, երբ անդամուհիներու տարբեր սերունդներու միաւորումը ցոյց տուաւ միութեան շարունակականութեան ուժը եւ աշխատելու յարատեւ ոգին։
Յունաստանի Հ.Կ.Խաչի Շրջ. վարչութեան անունով, ընկ. Նորա Քիւրտօղլեան-Գույումճեան հանդէս եկաւ ողջոյնի խօսքով եւ արտայայտեց մերօրեայ խաչուհիներու գործելու անկոտրում կամքը։
Օրուան խօսքը արտասանելու համար բեմ հրաւիրուեցաւ ընկ. Քերոբ Էքիզեան, որ կատարեց 100-ամեայ գործունէութեան արժեւորումը, ապա շրջագիծի մէջ առաւ ապագայի մարտահրաւէրներու դիմակայումը, որուն համար Հ.Կ.Խաչը երախտաւոր դեր ու խօսք ունի։
Յայտագիրի գեղարուեստական բաժինը անհուն խանդավառութեան եւ հրճուանքի պահեր եղան։ Բոլոր դերակատարները մերթ զգայնութեամբ՝ ստեղծեցին խորհրդաւոր մթնոլորտ, մերթ ոգեւորիչ երգերու ներկայացումով՝ սրահը լեցուցին խանդավառ զգացումներով։
Խորհրդաւորութեան մէջ, հայազգի յայտնի դերասանուհի Խրիսթինա Ալեքսանեան, նրբազգաց իր ծանօթ արտայայտչականութեամբ, կարդաց հատուածներ Տիտօ Սոթիրիուի «Մեռելները կը սպասեն» գիրքէն եւ Մահմուտ Տարուիշի «Ուրիշներուն մտածէ» բանաստեղծութիւնը։ Անոր կողքին, երաժիշտ Յովհաննէս Սամուէլեան կիթառով մեկնաբանեց հայկական երեք երգեր։ Խօսքն ու երաժշտութիւնը իրարու միախառնուած, յուզումի եւ զգայնութեան վայելք մը դարձան սրահէն ներս։
Յայտագիրի վերջին մասին, Քսանթիէն հրաւիրուած երգչուհիներ Յասմիկ Բեգլարեան եւ Հռիփսիմէ Դանիէլեան, իրենց գեղեցիկ ձայներով եւ դաշնակի նուագակցութեամբ, ներկայացուցին փունջ մը ազգագրական եւ ժողովրդային ծանօթ երգեր, ոգեւորութեան ալիք մը տարածելով ներկաներուն մէջ։ Ժողովուրդը եւս ձայնակցեցաւ երկու արուեստագէտներու հմայիչ ներկայացման։
Օրուան հանդիսավարին փակման խօսքէն ետք, ժողովուրդը ուղղուեցաւ սրահի նախամուտին, ուր կատարուեցաւ հիւրասիրութիւն զանազան աղանդերներով։ Հ.Կ.Խաչի Շրջանային վարչութիւնը գոհունակութեամբ ընդունեց բոլորին շնորհաւորութիւններն ու գնահատական խօսքերը օրուան բացառիկ մթնոլորտին կապակցութեամբ։
Յունաստանի Հ.Կ.Խաչի 100-ամեայ տօնախմբութիւնը կանացի մեծ կազմակերպութեան հանդէպ հպարտութիւն ստեղծող առիթէն անդին, ամբողջական վերանորոգման խթան հանդիսացաւ միութեան անշահախնդիր ծառայողներուն համար, ի խնդիր յունահայ գաղութի յարատեւ ու բարգաւաճ իրագործումներուն։
Ընկ. Ալիս Յարութիւնեանի բացման խօսքը
Մեր փայլուն աշակերտական երգչախումբին կողմէ ունկնդրեցինք բանաստեղծ Գէորգ Կառվարենցի կողմէ գրի առնուած քայլերգին տողերը. «Կու գաս անցեալի ոսկուն մշուշէն…»։
Չորս տուներու մէջ, զգացումներու, մտածումներու եւ անձնական ու հաւաքական յանձնառութեան ազդանշանը տուող ածականներու կը հանդիպինք, որոնց ընդմէջէն արդէն կը ծանօթանանք Հ.Կ.Խաչի մեծ ընտանիքի մղիչ ուժ հանդիսացող արժանիքներուն: Անոնք յատկանշած են ժողովուրդի պահանջէն ծնած մեր մեծ կազմակերպութեան գործը։
Հ.Օ.Մ.-ի ստեղծումը, իսկ յաջորդաբար Հայ Կապոյտ Խաչի ստեղծումը Յունաստանի մէջ, եղած են անկիւնադարձային նշանակութեան պահեր, որովհետեւ երաշխաւորա՛ծ են Սփիւռքը ՀԱՅ պահելու աշխատանքը։
Յունաստանի մէջ Հայ Կապոյտ Խաչի հիմնադրութիւնը հրամայական անհրաժեշտութիւն մըն էր 1922-էն ետք, երբ հարիւր հազարի հասնող հայութիւն եւ ութը հազարի հասնող տարագիր որբեր կ՚ապաստանէին Յունաստանի հիւրընկալ երկիրը:
Յունաստան հասած էր նաեւ բանաստեղծ Գէորգ Կառվարենց, որ տարբեր քաղաքներու մէջ կը զբաղէր մանկավարժական եւ խմբագրական աշխատանքներով։ Ան ներշնչուելով Հայ Կապոյտ Խաչեան ընկերուհիներու ազնիւ նուիրումէն եւ ամէնօրեայ պայքարի տենդէն, գրի կ‘առնէր մեր քայլերգին տողերը։
Հայ Կապոյտ Խաչը մարդասիրական կազմակերպութիւն մըն է, որու ծնունդը սակայն անքակտելիօրէն կապուած է մեր ազգային գոյութեան պայքարին։ Հայրենի հողերուն վրայ, թէ Սփիւռքի զանազան գաղութներուն մէջ, Հ.Օ.Մ.ուհիները գործած են փոքր խմբակներով, շարունակաբար մեծնալով ու բազմահազար հայուհիներ համախմբող համաշխարհային կազմակերպութեան վերածուելով։
Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչը հիմնուած է Աթէնքի մէջ 2 Յունիս 1924-ին:
1926-ին պաշտօնապէս ճանչցուած է, որպէս բարեսիրական, մարդասիրական, կրթական ուրոյն միութիւն՝ յունական պետութեան կողմէ:
Հինգ մասնաճիւղեր Ատիկէի մէջ, հինգ մասնաճիւղեր հիւսիսային Յունաստանի մէջ, ծաւալելով բազմերես ու բազմաբովանդակ աշխատանք։
Կարիքաւոր հայրենակիցներու խնամք, պատերազմի զինուորի օժանդակութիւն, Արցախի ու Հայաստանի ժողովուրդներուն անվերապահ ու շարունակական աջակցութիւն, միաժամանակ հայ դպրոցի եւ հայ մշակոյթի շուրջ անխոնջ գուրգուրանք, վստահելի հիմքերու վրայ զետեղելու համար մեր յարատեւումը ամէն տեղ։
Այսօր կը տօնենք մեր միութեան 100-ամեայ տարեդարձը։ Հպարտութեամբ, պատրաստակամութեամբ եւ մեծագոյն յանձնառութեամբ՝ շարունակելով գործը եւ հիմք ունենալով կամաւոր, մարդասիրական սկզբունքները։
Շնորհաւոր ըլլայ մեր սիրելի միութեան հարիւրամեակը, շնորհաւոր ըլլայ 27 երկիրներու մէջ գործող Հ.Օ.Մ.-ի մայր կազմակերպութիւնը՝ իր միաւորներով եւ հազարաւոր անդամ-անդամուհիներով։
Այսօր Ձեր-Մեր տօնն է, ընկերուհիներ: Բարի երթ մեր սիրելի Հայ Կապոյտ Խաչին:
Հ.Օ.Մ.-ի Կեդր. վարչութեան ներկայացուցիչ ընկ. Լիզա Ժիլիպեր- Չալըգեանի խօսքը
Առաջին հերթին թոյլ տուէք, որ Հ.Օ.Մ.-ի Կեդրոնական վարչութեան անունով ողջունեմ բոլորդ։
Մեր միութեան դիմաց ցցուած մարտահրաւէրներուն եւ խնդիրներուն լուծման բանալին այն հիանալի կամաւոր աշխատանքն է, որ կը կատարենք բոլորս, որպէսզի մեր աշխարհասփիւռ միութիւնը իր առաքելութիւնը լիուլի կատարէ եւ հասնի մեր ժողովուրդին ծով կարիքներուն։
Ինչպէս քաջատեղեակ էք, Հայ Օգնութեան Միութեան կարգախօսը կը ցոլացնէ ժողովուրդին կազմակերպութիւնը ըլլալու Հ.Օ.Մ.-ի էութիւնը եւ պատկանելիութիւնը, որ իր ուժն ու նեցուկը կը գտնէ նոյնինքն ժողովուրդին մօտ։ Այս եզակի յարաբերութիւնը, որ գոյութիւն ունի Հ.Օ.Մ.-ի եւ հայ ժողովուրդին միջեւ, իւրայատուկ եւ առանցքային դերատակարութիւն ունի մեր բոլոր միաւորներուն եւ շրջաններուն համար, ուր կամաւոր աշխատանքը, ժողովուրդին սպասարկելու պատրաստակամութիւնն ու ծառայասիրութեան ոգին Հ.Օ.Մ.-ականը կը վերածեն յանձնառու խաչուհիներու։
Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչին հարիւրամեայ երթը իր բոլոր իրագործումներով, փորձառութիւններով եւ մարտահրաւէրներով կու գայ ապացուցելու, թէ այն դժուարին ուղին, զոր ձեր միութիւնը պատուով կտրեց, դասեր քաղելու եւ ինքզինք կատարելագործելու նպատակին ծառայեց։ Նպատակ մը, որ հարիւր առ հարիւր հայկական պատկանելիութեամբ պարուրուած է։ Նպատակ մը, որուն հիմքը հայն է, հայորդիներու օգնութեան ձեռք երկարելու պատրաստակամութեամբ եւ նախանձախնդրութեամբ տոգորուած։ Այս բովանդակութեան մէջ ալ երբ Յունաստանի Կապոյտ Խաչին հարիւր ամեայ երթին վրայ յետադարձ ակնարկ մը կը նետենք, ի յայտ կու գան ծառայասիրութեան, անձնազոհութեան, նուիրումին եւ կամաւորութեան համամարդկային արժէքները, որոնց գումարը է ու կը մնայ մեր հիանալի կազմակերպութեան առաքելութեան հիմը, առանց որոնց կարելի չէ գործել, կարելի չէ հասնիլ մեր նեցուկին եւ օժանդակութեան կարիքը ունեցող մեր հայրենակիցներուն։
Յունաստանի Կապոյտ Խաչին հարիւրամեայ երթը նաեւ սերտօրէն առնչուած է մեր ժողովուրդին դիմագրաւած ահաւոր ցեղասպանութենէն ետք վերընձիւղուելու մեր ժողովուրդին գործած հրաշքին, երբ որբահաւաքի, խնամատարութեան թէ այլ մարդասիրական գործունէութիւններէ ետք, ձեր միութիւնը, շնորհիւ կապոյտ խաչուհիներուն կամքին, յաջողած է վերածուելու այս երկրին ժողովուրդին եւ պետութեան ամբողջական յարգանքին արժանացած կազմակերպութեան մը։Ի պատիւ ձեր միութեան հիմնադիր սերունդին եւ անոր պատգամին ականջալուր իրերայաջորդ սերունդներուն, Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչը այսօր յարգանք վայելող միութիւն մըն է, որուն խաչուհիները կամաւոր աշխատանքի մէկական օրինակներ են։
Այս առիթով ձեզի կը փոխանցեմ Հայ Օգնութեան Միութեան Կեդրոնական վարչութեան եւ շարքերուն ողջոյնը, սէրն ու յարգանքը։ Շատ ապրիք եւ նոր հարիւրամեակներու տեսլականով՝ ձեզի կը մաղթեմ ուժ եւ կորով, որպէսզի միշտ բարձր պահէք ձեր միութեան անունն ու վարկը։
Յաջողութիւն ձեր աշխատանքներուն։
Ընկ. Նորա Քիւրտօղլեան Գույումճեանի ողջոյնի խօսքը
Հպարտութեան եւ ուրախութեան զգացումներու զուգահեռ՝ մեր վրայ մեծ պատասխանատուութիւն մը դրուած ըլլալու գիտակցութեամբ ու յանձնառութեամբ է, որ այսօր կը տօնակատարենք բարեսիրական մեր բոլորին ու բոլորի’դ սիրելի կազմակերպութեան՝ Հայ Կապոյտ խաչի հիմնադրութեան 100-ամեայ տարեդարձը:
Կասկած չունիմ, թէ միութենական ընկերուհիներուս իւրաքանչիւր անդամի արտայայտիչը պիտի ըլլամ, եթէ ըսեմ թէ պարծանք է բոլորիս համար, որ մեզի վիճակուեցաւ բախտը՝ հիմնադիր սերունդի նուիրուածութիւնն ու զոհաբերութեան ոգին, այսպէս, տօնակատարութեամբ պատուելու, միաժամանակ պանծացնելու մեր միութեան 100 տարիներու յարատեւ գործունէութիւնը եւ փառաւորելու իրարայաջորդ սերունդներու վաստակը:
100 տարեկան ըլլալը փաստ է՝ ժողովրդային սիրոյ, ամուր կազմակերպուածութեան, ինչպէս նաեւ լայնածաւալ ու արդիւնաւոր աշխատանքի եւ կուտակուած հսկայ փորձառութեան:
Այսուհանդերձ, 100 տարեկան ըլլալը նոյն ատեն կրնայ վտանգ դառնալ յոգնածութեան, նաեւ՝ մաշումի կամ ժամանակավրէպ ըլլալու հաւանականութեան…:
Գործել վերանորոգ ու անկոտրում կամքով, ժամանակին հետ քայլ պահել, երիտասարդական երազանքով, մտասեւեռումով ու ոգեւորութեամբ բարեսիրական մեր գործադաշտին առջեւ նոր հորիզոններ բանալ, բայց մշտատեւ գործել ժողովուրդին հետ եւ ժողովուրդին համար՝ 100 տարեկանի իմաստութեամբ:
Ահաւասիկ յանձնառութիւնը՝ մեծ պատասխանատուութեան:
Այսօրուան տօնական երեկոյին իսկական փայլը ներկայէն պիտի արտացոլայ ու տարածուի ապագային վրայ, այն պարագային, որ նորագիրներու մուտքերով, նոր ու թարմ մտքերով եւ աշխատող ձեռքերով օժտուի Հ.Կ.Խ.ը՝ համալրելով Հ.Օ.Մ.-ի համահայկական մեծ ընտանիքը:
Դժուար ժամանակներ կ՚ապրինք ազգովին, բարդ ու կնճռոտ ժամանակներ են նաեւ՝ ամբողջ մարդկութեան համար:
Խաղաղութիւնը, իբրեւ բարձրագոյն արժէք, յաճախ կը վտանգուի ու կը նսեմացուի գրեթէ ամէն կողմ, աշխարհի տարբեր ղեկավարներու կողմէ:
Ինչ կը վերաբերի մեր ազգին, մէկ կողմէ Արցախի կորուստին ցասումը, պատերազմի արհաւիրքը եւ գաղթականութեան հետեւանք դժբախտութիւնները եւ միւս կողմէ՝ Հայաստանի ներքաղաքական կեանքի տագնապը, հիասթափութեան մատնած են հայ հանրութեան մեծամասնութիւնը:
Հայակրթութեան եւ հայախօսութեան նահանջը, ինչպէս նաեւ սերունդներու հայապահպանութեան դժո
ւարութիւնը, լրջագոյն խնդիրներ են, որոնք ուժաքամ կ‘ընեն սփիւռքի գաղութներու ազգային կեանքն ու անոնց կազմակերպուածութիւնը:
Սակայն մտահան չընենք, որ պատմութեան երկայնքին, ամէնածանր օրերուն իսկ մեր ժողովուրդը կրցած է յուսախաբութիւնը թօթափել, անկումներէն ետք կարողացած է իր մէջ գտնել վերականգնելու ուժը, եւ պատմական երթը շարունակել:
Ինչպէ՞ս: Մեծ ցաւերն ու դժբախտութիւնները ամոքելու միակ ձեւով՝ իրար օգնելով եւ իրարու զօրակցելով: Օգնել, ո՛չ թէ գութի զգացումով, այլ օգնութեան ձեռք երկարելու, ցաւին ցաւակից դառնալու ազնուութեամբ, որպէսզի տագնապահար ինկած ազգակիցը արժանապատուութեա՛մբ կարեանայ ոտքի կանգնիլ:
Ահա այս համոզումով գործած են ու կը գործեն երէկուան ու այսօրուան Հայ Կապոյտ Խաչի ընկերուհիները:
Սիրելի հայրենակիցներ,
Յունահայ գաղութի պատմութեան վրայ իր ձգած դրոշմով եւ իր զգայնութեամբ առանձնակի իր տեղը ունի Հ.Կ.Խաչը:
Առաջին օրէն մինչեւ հիմա, հաւատարիմ իր կոչումին, ան անշեղ առաջնորդուած է կամաւոր, անշահախնդիր ծառայութեան մղումով, իբրեւ մէկ միաւորը Հայ Օգնութեան Միութեան: «Ժողովուրդիս հետ, ժողովուրդիս համար» կարգախօսով եւ գործնական աշխատանքով՝ ան շահած է մեր հայրենակիցներուն անվերապահ աջակցութիւնն ու վստահութիւնը: Առանց անոնց համակրութեան ու աջակցութեան, հնարաւոր ալ պիտի չըլլար արդէն, որ այսօր հանրութեան ներկայանար ան հարիւր տարուան վաստակով: Պատկառելի վաստակ, որ կը տարածուի հայակրթութեան վրայ, կարիքաւորներու հասցուած օգնութեան վրայ, մեր մամուլին, պատանեկան, երիտասարդական, մարզական թէ այլ միաւորներու աշխատանքը հեզասահ դարձնելու աջակցութեան վրայ, ինչպէս նաեւ այն օգնութիւններուն, որոնք ուղղուած եղան աղետեալներու համար, անոնց ցաւը գէթ քիչ մը մեղմելու նպատակին:
Իբրեւ եզրափակում, խօսքի եւ մտքի մեր մեծ վարպետներէն՝ Պարոյր Սեւակէն հետագայ տողերը կը մէջբերեմ .-
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպէս ապրել,
Որ ուրիշի ցնծութիւնով
Ինքդ էլ ցնծա՜ս, ինքդ էլ թնդա՜ս
«Ես»-դ խառնես մեծ «մենք»-ի հետ,
Նրանց ցաւով լուռ տապակուես:
Կեանքդ խառնել նրանց կեանքին,
Տառապանքդ՝ տառապանքին,
Ջանքդ՝ ջանքին,
Եւ ենթարկուել նրանց կամքին,
Նրանց կամքն էլ քեզ ենթարկել,-
Դառնալ եւ՛ շանթ, եւ՛ շանթարգել…
Մէկ դար բարեսիրական ու կրթական մարզի մէջ կազմակերպութեան տարած յաղթանակներուն տօնն է այսօրուան 100-ամեակը, որուն հպարտութեամբը կը լեցուին բոլոր Հայ Կապոյտ Խաչի անդամուհիները, աշխարհի բոլո՜ր Հ.Օ.Մ.-ականները եւ վերանորոգ թափով կը լծուին աշխատանքային նոր 100-ամեակի մը տեսլականով, միաժամանակ կոչ ուղղելով հայ մարդոց, որ թեւ ու թիկունք դառնան մեր ու իրենց միութեան, անոր վեհ նպատակներուն:
Ընկ. Քերոբ Էքիզեանի խօսքը
Բոլոր անոնց, որոնք պատիւը ունեցան մեր վարժարաններուն աշակերտը ըլլալու, մանկական յիշողութեան մէջ վստահաբար արձանագրուած կը մնայ բարդ ու անհասկնալի բառերով քայլերգ մը, որ տօնական կամ այլ յատուկ օրերուն կ՚երգէինք, առաւօտեան հաւաքի ու աղօթքի պահուն։ Այն ժամանակ, մեր բերանէն սրտնեղութեամբ դուրս կը ցայտէին անծանօթ ու անհարազատ բառեր, որոնք խոտոր կը համեմատէին մեր մանկական ներաշխարհին ու մատղաշ ապրումներուն։
Սակայն, այդպէս կարծուած «տառապանքը» կանգ չէր առներ դպրոցական միջավայրի այդ յատուկ պահերուն միայն։ Մեր տուներուն մէջ, յանկարծ, առանց որեւէ նախանշանի կամ պատրուակի, մեր մայրերուն շրթները յաճախ կը շշնջէին նոյն բառերը, կարծես «տէրունական աղօթք»ին նման գովասանք ու փառաբանութիւն ըլլար, տակաւին մեզի անծանօթ կամ մշուշապատ, անմատչելի գաղափարի մը հանդէպ։
Տարիները պէտք էին գլորիլ, որպէսզի այլեւս աւելի հասուն մեր միտքերուն մէջ մշուշը վերածուէր իսկական պատկերի մը, շօշափելի իրականութեան մը, նուիրեալներու փաղանգի այն ստուար համախմբումին՝ Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչին, որուն մէկ վարժարանէն ներս հպարտ աշակերտները դարձանք հայկազեան ոգիին ու մեսրոպաշունչ հայ տառին։
Ներողամիտ եղէք, որ սոսկ անձնական ապրումներով կը բանամ այսօրուան մտածումներու շարքը։ Սակայն, հարց կու տամ այս սրահին մէջ մէկտեղուած մեր հայրենակիցներուն։ Արդեօք կա՞յ մէկը մեզմէ, որ ապրումի չէ վերածած համահայկական մեծ միութեան մէկ մասնիկին՝ Հ.Կ.Խաչի քայլերգը, որ Գէորգ Կառվարենցի գրիչին տակ սերունդներ ոգեւորեց, անոնց ուղղելով դէպի գերագոյն զոհաբերութեան՝ մարդ արարածին օգտակար ու նեցուկ դառնալու վսեմ պատումին։
Յունահայ գաղութի հարազատ ու վաւերական կազմակերպութեան՝ Հայ Կապոյտ Խաչին 100-ամեակը կը նշենք։ Այսօրուան մէկտեղումը յարգանքի տուրք չէ միայն հիմնադիրներուն, խաչուհի անհամար նուիրեալներուն, կրթական մշակներուն եւ միութեան բարերարներուն անմոռանալի յիշատակին, այլեւ մեր ուխտը վերանորոգելու, մեր հաւատարմութիւնը աւելի ամուր հիմերու վրայ խարսխելու պատեհ առիթ մը։ Եւ հոս, այս նուիրական պահուն, վերանորոգման երդումը համահաւասար կ՚երթայ ո՛չ միայն կանացի հաւաքականութեան, այլեւ բոլորին՝ այր ու կին, բոլոր անոնց, որոնք Հ.Կ.Խաչի 100-ամեայ փառապանծ երթին մէջ տեսան ու ապրեցան, գործեցին ու քաջալերեցին, զգացին խաչեան մեծ բանակի մայրական գորովագութ գիրկը, անոր ժպիտը, հոգատարութիւնն ու կենսատու մատուցումը։
Յունահայ գաղութի մատեանը հպարտութեամբ արձանագրած է հրաշալուր պատմութիւնը կանացի մեծ կազմակերպութեան, որ ծնունդ առաւ գաղթականութեան մխացող բոցերուն մէջէն, անծայրածիր տարածքներու թշուառներու վրաններուն մէջ, հոն ուր կիզիչ արեւին տակ կամ բաց երկինքին ներքեւ մանկական շուրթերը պէտք էին դարձեալ մեր այբուբենը հոլովել, իսկ տարագրուած ժողովուրդի մը ապրելու եւ արարելու պատիւը ի գին ամէն զոհողութեան պէտք էր շուտափոյթ վերականգներ։
Հայ Կապոյտ Խաչի ստեղծումը տարագիր հայ իրականութեան մէջ հրաշքի համազօր սխրագործութեան մը պատկերը ցոյց կու տայ մեզի այսօր, երբ այլեւս 100-ամեայ պատմական հեռաւորութեան դիմաց կու գանք արժեւորելու մեր բոլորին սիրելի ու հարազատ կազմակերպութեան նուիրական գործը։
Յաճախ կ՚ըսենք, թէ մեր գաղութի մատեանին մէջ ապագայ պատմագիրը փայլուն էջեր պիտի արձանագրէ մեր հաւաքական կեանքին ու նուիրեալներուն մասին։ Սակայն, սիրելիներ, պատմութիւնը ամէն օր կը գրուի։ Ամէն մէկուն ձեռքի ու միտքի ուժը, որ տասնեակ տարիներէ ի վեր ի սպաս դրուած է ազգային մեր հաւաքականութեան յարատեւման ու բարօրութեան ի խնդիր, մէյ մէկ տառը կը հանդիսանայ հրաշալի պատմութեան տողերու ոսկեայ փայլատակումին։
Եւ հոս է, որ արդարօրէն այդ պատմութեան ամէնէն նրբազգաց ու մարդկայնօրէն գեղեցիկ արձանագրութիւնը կ՚երթայ Հայ Կապոյտ Խաչին։ Հոս է, որ կը տեսնենք անհամար ձեռքերը խաչեան մեր հերոսներուն, որոնք քրտինքով, երբեմն արեան կաթիլներով գրեցին՝ ամէն մէկը իր սեփական պատմութիւնը, իր անձնուէր կեանքի ամբողջական զոհողութիւնն ու մատուցումը, դարձնելու համար հրաշագեղ պատմութիւնը գաղութի մը գոյատեւման ու ազգային վերազարթնումի հաւաքական երթին։
Սիրելիներ, այստեղ հաւաքուած հայրենակիցները, պատասխանատու մարմինները եւ խաչուհի անդամները քաջ տեղեակ են Հ.Կ.Խաչի պերճափայլ պատմութեան ու անթիւ իրագործումներուն մասին։ Ո՞վ արդեօք անտեղեակ կրնայ ըլլալ միութեան բարեսիրական ու խնամատարական գործունէութենէն։ Արդեօք կա՞յ մէկը, որ չէ գիտցած, թէ ինչպիսի պայմաններու տակ Հ.Կ.Խաչի մայրական հոգատար ձեռքը մտաւ երբեմնի վրաններուն եւ հիւղակներուն մէջ, յաճախ պնակ մը կերակուր, ուրիշ անգամ հագուստեղէն հայթայթելու, կազդուրման կայաններուն մէջ ցաւն ու հիւանդութիւնը բժշկելու, մաքրութեան եւ անձնական առողջապահութեան պայմաններ ստեղծելու, իսկական «բուժակ բարերար» դառնալու համար։ Նոյնիսկ երբ համեմատօրէն աւելի բարենպաստ պայմաններու մէջ հայութիւնը սկսաւ իր շունչը սակաւ առ սակաւ վերագտնել, Հ.Կ.Խաչի ամառնային քեմփերը հայ մանկանց անհատնում ուրախութեան ովասիսները դարձան, բնութեան գեղեցիկ միջավայրին մէջ, խաչեան ընկերուհիներուն «քառաթեւ հսկող» ապահով ձեռքերու խնամքին տակ։
Ո՞վ կրնայ յարգանքի խոնարհումով չծրիլ Կապոյտ Խաչի արեան պահեստը տասնեակ տարիներով ապահովելու իրագործումին առջեւ։ Արեան ամէն մէկ շիշին մէջ կը հոսի շիթ մը արիւն Հայոց ցեղասպանութեան միլիոնաւոր զոհերու մարմինէն, որ կը դառնայ կեանքի ու գոյատեւման աղբիւր՝ կարիքաւոր մեր հայրենակիցներուն համար։
Տակաւին, երբ այլեւս չքացան աղքատութեան ու ընչազրկութեան տարիները, եւ կեանքի պայմանները բարեկեցիկ ապրուստ մը նուիրեցին գաղթականներու սերունդի շառաւիղներուն, կարելի չէ անտես առնել, թէ ինչպէս Հայ Կապոյտ Խաչը, որպէս Հ.Օ.Մ.-ի անքակտելի մէկ մասնիկը, իր իսկ հիմնադիրին՝ Ակնունիի «Դէպի երկիր» նշանախօսքը դարձուց գերագոյն նպատակ ու իտէալ։ Տակաւին թարմ կը մնան մռայլ յիշողութիւնները 1988-ի ահաւոր երկրաշարժէն, երբ սփիւռքը մէկ ուժի նման օգնութեան ձեռք երկարեց շարժահար մեր հայրենակիցներուն եւ հազարաւոր զոհեր ունեցած ընտանիքներուն։ Եւ ահա, Հայ Կապոյտ Խաչը, անսալով մայր կազմակերպութեան՝ Հ.Օ.Մ.ի կոչին, զօրաշարժի կ՚ենթարկէր իր բոլոր անդամները, դառնալու համար հայրենի տառապած մեր արիւնակիցներուն «ցաւի բալասանը»։
Մեծ ողբերգութեան կսկիծը չէր անցած, երբ Հայ Կապոյտ Խաչը իր նուիրական պարտականութիւնը կատարեց Արցախի ազատամարտին ի նպաստ իր ամբողջ կարողականութիւնը նուիրաբերելուն մէջ։ Ակնածանքով պիտի արտայայտուինք աւելի քան 30 տարի Արցախի մէջ Հայ Կապոյտ Խաչի կարեւոր մասնակցութեան մասին Հ.Օ.Մ.-ի ծրագիրներուն, սկսելով նորածիններու արդի կեդրոններէն եւ մանկամսուրներէն, մինչեւ «Սօսէ» կրթական կեդրոնները, ամէն մէկ ընտանիքին մէջ վառ պահելով ազատ ու անկախ ապրելու պլպլացող ճրագը, դառնալով իսկական «գուպար ազգաշէն»։ Նոյնիսկ երբ թուրք-ատրպէյճանական ցեղասպանական յարձակումին դիմաց Արցախը կուլ գնաց մեծապետական շահերուն ու թշնամիի անխնայ հարուածներուն, Հայ Կապոյտ Խաչը ոտքի հանեց ամբողջ յունահայութիւնը որպէսզի դեղորայքի մատուցումով, բժշկական սարքերով կամ հագուստեղէնով կանգուն պահէ Արցախի հպարտ ժողովուրդի տոկալու կամքը։
Սակայն, սիրելիներ, եթէ նոյնիսկ այս բոլորը արձանագրուած չըլլային Հ.Կ.Խաչի ոսկի էջերուն մէջ, կը բաւէր միայն ու միայն անոր ամբողջական կառչումը յունահայ սերունդներու կրթական յառաջդիմութեան վրայ, որպէսզի մեր մեծ միութեան անունը դառնար մշտական ակնածանքի ու յարգանքի առիթ։ Դեռ 1927-ին, երբ հայութեան տառապանքը տակաւին կը մխար թիթեղաշէն խրճիթներուն մէջէն, Հայ Կապոյտ Խաչին անունով կը կանգնէր «Զաւարեան» վարժարանը, որուն հիմնադրութեան 100-ամեակը կը մօտենայ։ Իսկ 1963-ին, անզուգական Հ.Օ.Մ.-ուհիին՝ մայր Սոֆիա Յակոբեանի եւ գաղութի ամէն մէկ գիտակից հայրենակիցի նիւթական ու բարոյական նուիրաբերումով հպարտօրէն վեր խոյացաւ «Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան» վարժարանը, որուն 60-ամեակը նշուեցաւ անցեալ տարի։ Սակայն, Հայ Կապոյտ Խաչը կանգ չառաւ այդտեղ։ Աւելի քան երեսուն տարի առաջ, դարձեալ գաղութի պատասխանատու մարմիններու ապագայատեսիլ ծրագիրներուն թարգմանը ըլլալով, միութիւնը իր շուքին ու խնամքին տակ առաւ «Ազնիւ եւ Ժիրայր Ճէնազեան» միջնակարգի գոյութիւնը։ Երեք կրթական հաստատութիւններ, հայ ինքնութեան ու հայ դպրութեան երեք փարոսներ, որոնց «սերմնացան լոյսով» ճառագայթեցին եւ ջերմացան մեր բոլորին ու մանաւանդ՝ մե՛ր զաւակներուն հոգիները։ Այս բոլորին համար կ՚արժէ բարձրաձայն աղաղակել՝ «Վարձքդ կատա՛ր, Հայ Կապոյտ Խաչ»։
Սիրելի՛ ներկաներ,
Այս հակիրճ մտածումներու սկիզբին ալ յայտնուեցաւ, թէ այսօրուան յոբելենական հաւաքը միայն անցեալին տուրք տալու ելոյթ մը չէ, այլ վերանորոգուելու, ապագայի մարտահրաւէրներուն դիմաց մեր սիրելի կառոյցը վահանելու անկիւնադարձային հանգրուանն է։
Ժամանակները էապէս փոխուած են։ Հայու հպարտանքը հանդիսացող Արցախը լիովին հայաթափուեցաւ, թշնամիի գարշահոտ շունչը սկսած է ապականել հայրենի երկինքը, իսկ հայրենիքի ներքին ու արտաքին զարգացումները խոր մտահոգութիւն եւ հիասթափութիւն ստեղծող իրականութեան առջեւ բերած են ազգը՝ իր ամբողջութեամբ։
Միւս կողմէն, Սփիւռքը բռնած է մաշումի ճամբան, ուր ազգային արժէքներու, հայու ինքնութեան, գիտակցութեան, հաւաքական մտածողութեան, լեզուին, հայակրթութեան արագաշարժ նահանջը, գաղութներու համայնական կեանքէն կամայ կամ ակամայ հեռաւորութիւն պահելու մտայնութիւնը ամէն օր կը կրծեն ու կը հիւծեն հայութեան մարմինը եւ գոյատեւելու իր կարողականութիւնը։
Դժբախտաբար, յունահայ գաղութն ալ անմասն չէ մնացած այս յորձանուտէն։ Դժուար կ՚երեւին ըլլալ գալիք օրերը, աւելի հիասթափեցնող կը թուին ըլլալ հեռուն երեւցող պղտոր պատկերները։
Այսօր, աւելի քան երբեք, Հայ Կապոյտ Խաչը եւս պարտի իր գործունէութեան ուղիները պատշաճեցնել նոր գալիքներուն կամ մարտահրաւէրներուն համաձայն։
Գաղութային նկարագիրի արմատական փոփոխութեան դիմաց, այլեւս կարգ մը դասական հասկացողութիւններ կը դառնան ժամանակավրէպ ու երբեմն վանեցնող։ Ըմբռնումներու, մօտեցումներու եւ գործելաձեւի նոր գործիքակազմերու որդեգրումը կը դառնայ հրամայական։ Արդէն, ան որ մօտէն կը հետեւի Հ.Կ.Խաչի կեանքին, պիտի նշմարէ, թէ ժամանակին հետ քայլ պահելու նախանձախնդիր մօտեցումով, շարք մը արդի ընկալումներ տեղ գտած են միութեան զինանոցին մէջ։
Սակայն, անոր առջեւ կը բացուի գաղութային դառն իրականութիւն մը. մէկ կողմէն ազգային արմատներէն հեռացող խաւերը, միւս կողմէն՝ հայրենի հողէն Յունաստան կայք հաստատած հայրենակիցներու՝ այլասերումի վտանգին ենթակայ հսկայ զանգուածները, որոնց մէջ Հ.Կ.Խաչը երախտաւոր տեղ եւ խօսք ունի։ Միայն Հայ Կապոյտ Խաչի ներգործական ուժը եւ մեր հաւաքական զօրաշարժը կրնան մերձեցումի ճամբաներ բանալ այդ զանգուածներուն առջեւ։
Նշեցինք, թէ Հայ Կապոյտ Խաչի անկիւնադարձային իրագործումներէն մէկը հանդիսացաւ հայ դպրոցին պահպանումը։ Ժամանակը հասած է, որպէսզի միութիւնը աւելի գործուն դառնայ հետզհետէ նահանջող հայակրթութեան մարզին մէջ։ Ի գին ամէն զոհողութեան, պէտք է առաջքը առնել՝ որպէսզի ապագայ մատղաշ սերունդներուն մէջ մեր ոսկեղնիկ հայերէնը երկրորդական ուսուցման լեզու չդառնայ։ Հայ Կապոյտ Խաչը դեր ունի նորահաս սերունդներու ու անոնց ծնողներուն ներգրաւման գործին մէջ, խօսք ունի հայ ուսուցիչի վերապատրաստման ծրագիրներուն մէջ, միութիւնը խօսք ունի կրթական ծրագիրներու անշեղ կիրարկումին մէջ։ Տակաւին՝ իր քոյր միութեան, Հայ Գթութեան Խաչի գործակցութեամբ, պէտք է հետամուտ ըլլալ կրթական մէկ ցանցի մէջ ամրապնդելու Աթէնքի եւ հիւսիսային Յունաստանի վարժարաններու անխափան ընթացքը ու հայակրթական յառաջդիմութիւնը։
Սիրելի ներկաներ, ապագային մասին այս մտորումներու շարքը կրնայ երկարիլ, սակայն հոս տեղը չէ զանոնք ենթարկելու լայնածիր քննարկման։ Հայ Կապոյտ Խաչի գերագոյն ժողովները եւ պատասխանատու վարչութիւններու ամէնօրեայ տքնաջան աշխատանքը ցոյց կու տան, թէ ո՛չ կամքը կը պակսի, ո՛չ ալ աշխատելու անսպառ ուժը։ Իր հարիւրամեայ երթի ընթացքին, Հայ Կապոյտ Խաչը քանիցս փաստած է, թէ ինքզինք վերանորոգող, ինքզինք արժեցնող, յունահայութեան համար ամէնէն թանկագին կառոյցը կը շարունակէ մնալ։
Հարիւր տարիէ ի վեր, Հայ Կապոյտ Խաչի գոյութեան իմաստը կենսաւորուեցաւ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ազգային եւ գաղափարական ակունքէն։ Անքակտելի այս շղթային օղակները իրար ամրապնդեցին, որովհետեւ մեր խաչուհի նուիրեալները, անուսադիր պահակները, երէկ եւ այսօր, հայ ժողովուրդին վրայ «կը հսկեն քառաթեւ» ու «կը գործեն աննահանջ», ապրեցնելու համար հայ ժողովուրդի գոյութեան իմաստը։
Այսօրուան տարեդարձի պանծալի նշումը մեզ բոլորս կը բերէ նոր պարտաւորութիւններու առջեւ։ Եթէ անցեալին մեր հայրենակիցները հպարտութեամբ իրենց կեանքի վաստակէն կարեւոր բաժիններ կը նուիրէին Հայ Կապոյտ Խաչին, որպէսզի ամուր կանգնի մեր հաւաքական կեանքը եւ շէն մնայ ազգի տունը, այսօր եւս պարտինք ծրիլ մեր Միութեան վրայ, մեր ուժերու գերլարումով տէր կանգնիլ Կապոյտ Խաչի նուիրական ծրագիրներուն հայրենիքի եւ սփիւռքի մէջ, տալով անոր այն արդար բաժինը, որուն հազարապատիկը ետ կու գայ խաչուհի նուիրեալներու տքնաջան աշխատանքով։
Բոլորիս հաւաքական ջանքերով աւելի ուժեղ դարձնենք մեր մեծ միութիւնը՝ Հայ Կապոյտ Խաչը։ Որպէսզի անոր փառահեղ քայլերգը շարունակէ արմատաւորուիլ մեր մատղաշ աշակերտներու հոգիին մէջ. որպէսզի ակումբներուն, հաստատութիւններուն եւ սեփական օճախներուն մէջ քայլերգի մայրական շշնջումը դառնայ հպարտառիթ ու ոգեշնչող բարձրագոչ հրաւէր։
Անգամ մը եւս՝ վարձքերնիդ կատար, խաչուհիներ. Հպա՛րտ ենք ձեզմով։
