Այսօր, 17 Յունուար 2025-ին, Ատրպէյճանի մէջ նախատեսուած է 2020 եւ 2023 թուականներուն, Արցախի բնակչութեան դէմ իրենց ցեղասպանական յարձակումներուն ժամանակ, ատրպէյճանական զինեալ ուժերուն կողմէ առեւանգուած բազմաթիւ հայ քաղաքական առաջնորդներու, զինուորներու եւ քաղաքացիներու անօրինական դատավարութիւնը։ Անոնց ձերբակալման սկիզբէն, միջազգային հանրային կարծիքը իր մտահոգութիւնները յայտնած է Ատրպէյճանի կողմէ միջազգային օրէնքի խախտումներուն եւ դատավարութեան օրինական ընթացքի շեղումներուն մասին, որոնք արձանագրուեցան գերիներու բանտարկութեան առաջին օրէն։ Ատրպէյճանի դատական համակարգը, ենթակայ ըլլալով երկրի ամբողջատիրական վարչախումբին, ոչ մէկ երաշխիք կրնայ ապահովել դատավարութեան առնչութեամբ։ Երկրին մէջ մարդկային եւ մամլոյ ազատութիւններու հետեւողական խախտումներուն, ինչպէս նաեւ պաշտպան իրաւաբաններու վրայ ճնշումներ բանեցնելու իրականութեան տակ, հայ գերիները ամբողջութեամբ զրկուած կը մնան իրենց տարրական իրաւունքներէն եւ միջազգային իրաւական պաշտպանութեան հնարաւորութենէն։
Ներկայիս, հաստատուած է, որ Ատրպէյճան կը պահէ առնուազն 23 հայ պատանդ։ Իրական թիւը կրնայ հասնիլ 100-ի: Քսաներեքէն եօթն անցած են ձեւական դատավարութիւններէ եւ դատապարտուած են: Մնացեալ 16-ի ձեւական եւ ապօրինի դատավարութեան բացման նիստը նախատեսուած է այսօրուան համար, Պաքուի զինուորական դատարանէն ներս։
Ստորեւ, կը ներկայացնենք հակիրճ տեղեկութիւններ Ատրպէյճանի մէջ պահուած հայ բանտարկեալներուն մասին։
Քաղաքական բանտարկեալներ
— ԱՐԱՅԻԿ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ
Ծնած է 14 Դեկտեմբեր 1973-ին։ Ընտրուած է Արցախի Հանրապետութեան չորրորդ նախագահ, պաշտօնավարած է Մայիս 2020-էն մինչեւ իր հրաժարականը՝ 1 Սեպտեմբեր 2023։ Առեւանգուած է 3 Հոկտեմբեր 2023-ին, Ստեփանակերտի մէջ։
— ԲԱԿՕ ՍԱՀԱԿԵԱՆ
Ծնած է 30 Օգոստոս 1960-ին։ Արցախի Հանրապետութեան երրորդ եւ ամենաերկար պաշտօնավարած նախագահն է՝ Յուլիս 2007-էն մինչեւ Մայիս 2020։ Առեւանգուած է 3 Հոկտեմբեր 2020-ին, Ստեփանակերտի մէջ։
— ԱՐԿԱԴԻ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Ծնած է 22 Յունիս 1957-ին։ Եղած է Արցախի Հանրապետութեան երկրորդ նախագահ, 1997-2007 տարիներուն։ Առեւանգուած է 3 Հոկտեմբեր 2023-ին, Ստեփանակերտի մէջ։
— ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ
Ծնած է 27 Դեկտեմբեր 1968-ին։ Եղած է Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ։ Ատրպէյճանական յարձակումէն մէկ ամիս առաջ, Օգոստոս 2023-ին, ընտրուած էր Արցախի Հանրապետութեան խորհրդարանի նախագահ։ Առեւանգուած է 3 Հոկտեմբեր 2023-ին, Ստեփանակերտի մէջ։
— ԴԱՒԻԹ ԲԱԲԱՅԵԱՆ
Ծնած է 5 Ապրիլ 1973-ին։ Եղած է Արցախի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարար 2021-2023 տարիներուն, Ա.Հ. նախագահի խորհրդական՝ Յունուար 2023-էն։ Իմանալով, որ հետախուզման մէջ է Ատրպէյճանի կողմէ, 28 Սեպտեմբեր 2023-ին յայտարարած է, թէ ինքնակամ կը յանձնուի։ Յաջորդ օրը ձերբակալուած է։
— ԴԱՒԻԹ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ
Ծնած է 14 Սեպտեմբեր 1965-ին։ Եղած է բանակի զօրավար եւ Արցախի Հանրապետութեան պաշտպանութեան ուժերու նախկին փոխհրամանատար։ Առեւանգուած է 27 Սեպտեմբեր 2023-ին, Լաչինի միջանցքին՝ Արցախի այլ բնակիչներու հետ Հայաստան անցնելու ընթացքին։
— ՌՈՒԲէՆ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ
Ծնած է 25 Մայիս 1968-ին։ Եղած է ձեռնարկու, բարերար եւ «Աւրորա» մարդասիրական նախաձեռնութեան համահիմնադիր։ Նաեւ, ստանձնած էր Արցախի Հանրապետութեան պետական նախարարի (վարչապետ) պաշտօնը։
Առեւանգուած է 27 Սեպտեմբեր 2023-ին, Լաչինի միջանցքին՝ Արցախի այլ բնակիչներու հետ Հայաստան անցնելու ընթացքին։
— ԼԵՒՈՆ ՄՆԱՑԱԿԱՆԵԱՆ
Ծնած է 14 Սեպտեմբեր 1955-ին։ Եղած է բանակի զօրավար եւ Արցախի Հանրապետութեան պաշտպանութեան նախկին նախարար, իսկ բանակի հրամանատար՝ 2015-2018 տարիներուն։ Առեւանգուած է 29 Սեպտեմբեր 2023-ին, Լաչինի միջանցքին՝ Արցախի այլ բնակիչներու հետ Հայաստան անցնելու ընթացքին։
Կալանաւորուած քաղաքացիներ եւ ռազմագերիներ
-ՄԱԴԱԹ ԲԱԴԱՅԵԱՆ
Ծնած է 15 Սեպտեմբեր 1952-ին։ 71-ամեայ հովիւը 19 Սեպտեմբեր 2023-ի յարձակումէն յետոյ յայտարարուած էր որպէս անհետ կորսուած։ 2 Նոյեմբեր 2023-ին Պաքուն յայտարարեց անոր կալանաւորման մասին։
— ԴԱՎԻԹ ԱԼԱՎԵՐԴԵԱՆ
36 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
— ԼԵՒՈՆ ԲԱԼԱՅԵԱՆ
46 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
— ՎԱՍԻԼԻ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ
31 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
— ԷՐԻԿ ՂԱԶԱՐԵԱՆ
39 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
— ԳԱՐԻԿ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
52 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
— ՄԵԼԻՔՍԷԹ ՓԱՇԱՅԵԱՆ
52 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
— ԳՈՒՐԳԷՆ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ
37 տարեկան։ Ձերբակալուած է 2023-ի Սեպտեմբերին, Արցախի մէջ։
Դատավարութենէ անցած եւ դատապարտուած գերիներ
— ՌԱՇԻԴ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ
Ծնած է 2 Նոյեմբեր 1962-ին։ Կալանաւորուած է 1 Օգոստոս 2023-ին, Արցախի ատրպէյճանական պաշարման ընթացքին, երբ ոտքով կ՚անցնէր Աղաւնոյ գիւղէն, որ նախորդ տարի անցած էր ատրպէյճանական հսկողութեան տակ։
12 Յուլիս 2024-ին Պաքուի զինուորական դատարանին մէջ տեղի ունեցած ձեւական դատավարութեան ժամանակ, մեղաւոր հռչակուած է 1990-ականներու արցախեան առաջին պատերազմին մասնակցելու եւ ռազմական յանցագործութիւններ կատարելու մէջ։ Դատապարտուած է 15 տարուան ազատազրկման։
— ԴԱՒԻԹ ԴԱՒԹԵԱՆ
Ծնած է 5 Փետրուար 1993-ին։ Մարդասիրական օժանդակութեան աշխատակիցը առեւանգուած է (իր համախոհ Գէորգ Սուջեանի հետ) 11 Նոյեմբեր 2020-ին (9 Նոյեմբերի եռակողմ հրադադարի յայտարարութենէն յետոյ) Արցախի Բերձոր-Շուշի ճանապարհին վրայ։
28 Յուլիս 2021-ին Պաքուի ծանր յանցագործութիւններու դատարանին մէջ տեղի ունեցած ձեւական դատավարութեան ընթացքին, Դաւթեանն ու Սուջեանը դատապարտուած են լրտեսութեան մեղադրանքով եւ դատապարտուած 15 տարուան ազատազրկման։
— ԳԷՈՐԳ ՍՈՒՋԵԱՆ
Ծնած է 21 Յունուար 1989-ին։ Մարդասիրական օժանդակութեան աշխատակիցը առեւանգուած է (իր համախոհ Դաւիթ Դաւթեանի հետ) 11 Նոյեմբեր 2020-ին (9 Նոյեմբերի եռակողմ հրադադարի յայտարարութենէն յետոյ) Արցախի Բերձոր-Շուշի ճանապարհին վրայ։
28 Յուլիս 2021-ին Պաքուի ծանր յանցագործութիւններու դատարանին մէջ տեղի ունեցած ձեւական դատավարութեան ընթացքին, Սուջեանն ու Դաւթեանը դատապարտուած են լրտեսութեան մեղադրանքով եւ դատապարտուած 15 տարուան ազատազրկման։
— ՎԻԳԷՆ ԷՕԼՃԵՔՃԵԱՆ
Ծնած է 12 Յուլիս 1979-ին։ 10 Նոյեմբեր 2020-ին, պատերազմի հրադադարը ուժի մեջ մտնելէն ժամեր յետոյ, Լիբանանի մէջ ծնած Հ.Հ. քաղաքացին առեւանգուած է Արցախի Շուշի քաղաքին մէջ, իր հետ ճամբորդող լիբանանահայ ընկերուհիին՝ Մարալ Նաճարեանի հետ։
14 Յունիս 2021-ին, Եասամալի շրջանային դատարանէն ներս կայացած ձեւական դատավարութեան ընթացքին, ահաբեկիչ եւ վարձկան ըլլալու մեղադրանքով դատապարտուած է 20 տարուան ազատազրկման։
— ՎԱԳԻՖ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ
Ծնած է 28 Հոկտեմբեր 1955-ին։ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտէին կողմէ 29 Յուլիս 2023-ին Արցախէն դէպի Հայաստան փոխադրութեան ընթացքին, շտապ բժշկական օգնութիւն ստանալու նպատակով, ատրպէյճանցի սահմանապահները անոր առեւանգեցին Լաչինի միջանցքի անցակէտին վրայ։
Անոր ձեւական դատավարութիւնը կայացաւ 11 Հոկտեմբեր 2023-ին, Եասամալի շրջանային դատարանին մէջ՝ Պաքուի ռազմական դատաւոր Ճամալ Ռամազանովի նախագահութեամբ։ Անհիմն մեղադրանք առաջարկուեցաւ 1990-ականներու արցախեան առաջին պատերազմի ընթացքին Խոջալուի Մեշալի գիւղին մէջ «ցեղասպանութիւն» կատարելու մէջ։ 7 Նոյեմբերին դատապարտուեցաւ 15 տարուան ազատազրկման։ Հետագայ բողոքարկումը մերժուեցաւ։
— ԱԼԵՈՇԱ ԽՈՍՐՈՎԵԱՆ
56 տարեկան։ Ձերբակալուեցաւ 3 Հոկտեմբեր 2020-ին, Արցախի մէջ։
Անոր (եւ Լուդվիկ Մկրտչեանի) ձեւական դատավարութիւնը տեղի ունեցաւ Յունիս 2021-ին, Եասամալի շրջանային դատարանին մէջ։ Ներկայացուեցաւ 1990-ականներու արցախեան առաջին պատերազմի ընթացքին գերեվարուած ատրպէյճանցի պատանդները խոշտանգելու մեղադրանքը եւ 2 Օգոստոս 2021-ին դատապարտուեցաւ 20 տարուան ազատազրկման։
— ԼՈՒԴՎԻԿ ՄԿՐՏՉԵԱՆ
54 տարեկան։ Ձերբակալուած է 20 Հոկտեմբեր 2020-ին, Արցախի մէջ։ Անոր (եւ Ալեոշա Խոսրովեանի) ձեւական դատավարութիւնը տեղի ունեցաւ Յունիս 2021-ին, Եասամալի շրջանային դատարանին մէջ։ Ներկայացուեցաւ 1990-ականներու արցախեան առաջին պատերազմի ընթացքին գերեվարուած ատրպէյճանցի պատանդները խոշտանգելու մեղադրանքը եւ 2 Օգոստոս 2021-ին դատապարտուեցաւ 20 տարուան ազատազրկման։