Ազ­գա­յին մտո­րում­ներ…

ՏԻԳՐԱՆ ՊԱՊԻԿԵԱՆ

Ա­ռա­ջին ան­գա­մը չէ, որ այս հար­ցը կ­՛ար­ծար­ծո­ւի եւ այդ մա­սին անդ­րա­դարձ կ­՛ըլ­լայ: Վս­տահ եմ, որ վեր­ջինն ալ պի­տի չըլ­լայ: ­Սա­կայն, ե­րե­ւոյ­թը այն աս­տի­ճան նո­ւաս­տա­ցու­ցիչ է, որ կը ստի­պէ ձայնս միաց­նե­լու ձայ­նին այն քա­նի­նե­րուն, ո­րոնք տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ցու­ցա­բե­րած են ի­րենց ընդվ­զու­մը՝ նոյն հար­ցին առն­չու­թեամբ:
­Հար­ցը կը վե­րա­բե­րի ­Զո­ւարթ­նոց օ­դա­կա­յա­նի ժա­ման­ման սրահ­նե­րու գո­վազ­դի հսկայ պաս­տառ­նե­րուն վրայ ցու­ցադ­րո­ւած նիւ­թե­րու պատ­շա­ճու­թեան:
Եր­կու շա­բաթ­ներ ա­ռաջ, գոր­ծիս բեր­մամբ քա­նի մը օ­դա­կա­յան­ներ այ­ցե­լե­լէ ետք, ­Վար­շա­ւիոյ ճամ­բով հա­սայ Ե­րե­ւան: ­Ճամ­բոր­դու­թեանս վեր­ջին 2 ժա­մե­րուն (կէս գի­շե­րը անց ժա­մը 2-4), քա­ղա­քա­վա­րու­թեան զոհ եր­թա­լու գնով, կողքս նստող գեր­մա­նա­ցիին հետ եր­կար զրու­ցած էի ­Հա­յաս­տա­նի մա­սին:
Ըստ ե­րե­ւոյ­թին, ­Հա­յաս­տան իր ա­ռա­ջին այ­ցե­լու­թիւ­նը ըլ­լա­լով, շատ բան չէր գի­տեր հա­յե­րու եւ մեր հայ­րե­նի­քին մա­սին: Ուս­տի՝ ա­մէն ջանք թա­փած էի լա­ւա­գոյն ձե­ւով ներ­կա­յաց­նե­լու հայ­րե­նիքս, իր պատ­մա­կան եւ մշա­կու­թա­յին ար­ժէք­նե­րով, տե­սար­ժան վայ­րե­րով եւ նո­րա­գոյն նո­ւա­ճում­նե­րով:
­Ներ­կա­յա­ցու­ցած­նե­րուս կար­գին էին Ապ­րի­լեան Ե­ղեռ­նի յու­շար­ձա­նը՝ ­Ծի­ծեռ­նա­կա­բեր­դը եւ ա­նոր կող­քի թան­գա­րա­նը, ուխ­տա­տե­ղի եւ նո­ւի­րա­կան սրբա­վայր ­Խոր ­Վի­րապ վա­նա­կան հա­մա­լի­րը՝ Ս. Գ­րի­գոր ­Լու­սա­ւո­րիչ ե­կե­ղե­ցիով, ­Տա­թե­ւի վան­քը՝ իբ­րեւ միջ­նա­դա­րեան ճար­տա­րա­պե­տա­կան եւ հո­գե­ւոր մշա­կու­թա­յին կեդ­րոն, նաեւ հա­մաշ­խար­հա­յին ճա­նա­չում ու­նե­ցող իր ճո­պա­նու­ղիով:
­Նաեւ խօ­սած էի ­Դի­լի­ջա­նի հա­մալ­սա­րա­նին եւ ԹՈՒՄՕ կեդ­րո­նին մա­սին: ­Մին­չեւ իսկ տե­ղե­կա­ցու­ցած էի վեր­ջին տա­րի­նե­րուն գի­նիի զար­գա­ցող ար­տադ­րու­թեան մա­սին, որ կը վե­րա­կանգ­նէր ­Հա­յաս­տա­նի 6000 տա­րո­ւան պատ­մու­թիւն ու­նե­ցող գի­նի ար­տադ­րե­լու ճար­տա­րա­րո­ւես­տը:
­Սա­կայն, ըստ ե­րե­ւոյ­թին, մոռ­ցած էի ներ­կա­յաց­նե­լու մեր երկ­րին մէջ վեր­ջին տա­րի­նե­րուն զար­գա­ցած կա­րե­ւո­րա­գոյն նո­ւա­ճում­նե­րէն՝ բախ­տա­խա­ղե­րու շքեղ եւ բազ­մա­թիւ սրահ­նե­րը:
­Փաս­տօ­րէն, մո­ռա­ցումս այն­քան ալ մեծ թե­րու­թիւն մը չէր ե­ղած, ո­րով­հե­տեւ օ­դա­կա­յա­նի ժա­ման­ման սրահ­նե­րուն մէջ գտնո­ւող հսկայ ե­լեկտ­րո­նա­յին պաս­տառ­նե­րը լա­ւա­գոյն ձե­ւով կը ցու­ցադ­րէին այդ խա­ղա­տու­նե­րու գո­վազդ­նե­րը: ­Փառք ու պա­տիւ օ­դա­կա­յա­նի եւ զբօ­սաշր­ջու­թեան մեր պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րուն:
Օ­դա­նա­ւէն դուրս գա­լով՝ ուղ­ղո­ւե­ցայ թիւ 4 «կա­րու­սել»ի սպաս­ման սրա­հը, պա­յու­սակ­նե­րուս տի­րա­նա­լու: ­Քա­նի մը վայր­կեան չան­ցած, սրա­հը լե­ցուե­ցաւ նոր ժա­մա­նած ճամ­բորդ­նե­րով, ո­րոնք մե­ծա­մաս­նու­թեամբ օ­տար­ներ էին: ­Ճամ­բորդ­նե­րէն շա­տեր, նշմա­րե­լով այդ պաս­տառ­նե­րուն գո­վազդ­նե­րը՝ կ­՛ակ­նար­կէին այն բա­նին, ին­չը մտքովս կ­՛անց­նէի:
— Ե­րե­ւի այս եր­կի­րը, այս­տե՛ղ, քա­զի­նո­նե­րէն ա­ւե­լի կա­րե­ւոր ու­րիշ բա­ներ չու­նի ցու­ցադ­րե­լու,- ը­սաւ մէ­կը:
— Ար­դեօք պե­տու­թեա՞ն կը պատ­կա­նին այս քա­զի­նո­նե­րը,- ա­ւել­ցուց ու­րիշ մը:
— Ե­րե­ւի շատ հպարտ են ա­սոնց­մով,- պա­տաս­խա­նեց ա­նոր ըն­կե­րը:
— Աս­տո­ւած գի­տէ ինչ­քա՜ն վճա­րած է ա­սոր տէ­րը, որ­պէս­զի իր գո­վազդ­նե­րը հոս ցու­ցադ­րո­ւին,- ա­ւել­ցուց չոր­րոր­դը:
­Նո­ւաս­տա­ցու­ցիչ եւ ա­մօ­թա­լի զգա­ցում­նե­րով կը լսէի այդ խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րը ու ան­համ­բեր կը սպա­սէի պա­յու­սա­կիս, որ­պէս­զի վայր­կեան ա­ռաջ դուրս գա­յի այդ սրա­հէն, նախ­քան նոր ծա­նօ­թիս հան­դի­պիլս:
Ուս­տի՝ պա­յու­սակս ստա­նա­լուս պէս, ա­ռանց իսկ չորս կողմս նա­յե­լու՝ դուրս սու­րա­ցի սրա­հէն:
­Ճամ­բոր­դու­թեանս ըն­թաց­քին այ­ցե­լած էի ­Լոն­տո­նի, ­Վիեն­նա­յի եւ ­Վար­շա­ւիոյ օ­դա­կա­յան­նե­րը: Այս օ­դա­կա­յան­նե­րուն դի­մա­ւոր­ման անց­քե­րուն եւ սրահ­նե­րուն պա­տե­րուն վրայ ցու­ցադ­րո­ւած էին իւ­րա­քան­չիւր երկ­րի տե­սար­ժան վայ­րե­րու նկար­ներ ու պատ­մա­կան յայտ­նի դէպ­քեր յի­շեց­նող եւ բա­րե­գոր­ծա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­ներ յատ­կան­շող ազ­դեր:
­Մէկ խօս­քով՝ պատ­շաճ ձե­ւով կը ծա­նօ­թաց­նէին եւ կը ներ­կա­յաց­նէին ի­րենց եր­կի­րը այ­ցե­լող ճամ­բորդ­նե­րուն եւ ին­չու չէ, նաե՛ւ կը թար­մաց­նէին յի­շո­ղու­թիւ­նը ի­րենց քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն:
Իսկ մե՜նք… այն­պէս կ­՛ե­րե­ւի, թէ մեր երկ­րին մէջ չու­նինք նոյ­նան­ման նիւ­թեր, զորս կրնանք ցու­ցադ­րել գո­վազ­դի այդ պաս­տառ­նե­րուն վրայ. ար­դեօք մեր ան­ցեալն ու ներ­կան աղ­քատ ու խղճա­լի ըլ­լա­լուն՝ պատ­շաճ հրամցնե­լիք­ներ չու­նի՞նք մեր այ­ցե­լու­նե­րուն: Այդ տուն քան­դող «քա­զի­նո­ներ»էն բա­ցի ի­րա­գոր­ծում­ներ չու­նի՞նք ցու­ցադ­րե­լու եւ ա­նոնց­մով հպար­տա­նա­լու: Ար­դեօք այդ մեր պա­տաս­խա­նա­տու­ներն ու ղե­կա­վար­նե­րը ա­ռի­թը չե՞ն ու­նե­ցած այլ եր­կիր­ներ ճամ­բոր­դե­լու եւ տես­նե­լու ու օ­րի­նակ առ­նե­լու այդ եր­կիր­նե­րէն: ­Կամ՝ թե­րեւս ալ տե­սա՞ծ են այդ ա­մէ­նը եւ սա­կայն կա­րո­ղու­թիւ­նը չու­նի՞ն զա­նա­զա­նե­լու լա­ւը վա­տէն…:
Դժ­բախ­տա­բար այս բո­լոր հար­ցում­նե­րուն պա­տաս­խա­նը ժխտա­կան է:
Ա­նոնք՝ նշած­ներս՝ լա­ւա­տե­ղեակ են «ա­մէն բա­նէ»: ­Սա­կայն, դժբախ­տա­բար, ա­նոնք շլա­ցած են, եւ տա­րո­ւած՝ ի­րենց անձ­նա­կան շա­հե­րով եւ նիւ­թա­կա­նով:
­Կը կար­ծեմ, որ ի­րա­պէս ա­նոնք բո­լորն ալ կորսն­ցու­ցած են ի­րենց ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պատ­ւու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը եւ գե­րա­դա­սած ի­րենց նիւ­թա­կա­նը ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րէն:
­Սա­կայն ո՛չ… ա­նոնք ի­րա­ւունք չու­նին մեր ազ­գը նո­ւաս­տաց­նե­լու: ­Նոյ­նիսկ պէտք չէ ի­րա­ւունք ու­նե­նան ոտ­նա­կո­խե­լու մեր դա­րա­ւոր ար­ժէք­նե­րը:
Ե՞րբ եւ ինչ­պէ՞ս պէտք է վերջ դնել այս ան­տար­բե­րու­թեան եւ ար­հա­մար­հան­քին:
Ո՞ւր են մեր ազ­գա­յին դի­մա­գի­ծին հան­դէպ բծախն­դիր պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը. Ո՞ւր է մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թիւ­նը, ո՞ւր է զբօ­սաշր­ջու­թեան նա­խա­րա­րու­թիւ­նը, կամ՝ ո՞ւր են մեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը…: Ար­դեօք ա­նոնք այս մա­սին ը­սե­լիք չու­նի՞ն կամ ի­րենք ալ ի­րենց շա­հե­րով տա­րո­ւած՝ մտա­հոգ են, որ երկ­րի ղե­կա­վար­նե­րը չվշտաց­նեն եւ ի­րենց շա­հե­րը չվտան­գեն:
Ե­թէ ա՛յս է ի­րա­կա­նու­թիւ­նը, ու­րեմն կը մնանք միայն մենք՝ եր­կիր այ­ցե­լող բծախն­դիր զբօ­սաշր­ջիկ­ներս, եւ մեր կող­քին ալ ապ­րուստ մը ա­պա­հո­վե­լու հա­զար ու մէկ մտա­հո­գու­թիւն­ներ ու­նե­ցող ճնշո­ւած ­Հա­յաս­տա­նի բնա­կիչ­նե­րը: ­Մե՛նք պէտք է տէր կանգ­նինք մեր ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեան: ­Պէտք է պահ­պա­նե՛նք մեր մշա­կու­թա­յին ար­ժէք­նե­րը եւ մեր ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թիւ­նը. եւ ին­չո՛ւ չէ, հարկ ե­ղած պա­րա­գա­յին ալ, պէտք է զգու­շաց­նենք եւ գի­տակ­ցու­թեան կան­չենք մեր ղե­կա­վար­ներն ու պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը.
Իսկ ե­թէ մենք ալ թե­րա­նանք, հա­ւա­տա­ցէ՛ք, այդ ժա­մա­նակ ուշ պի­տի ըլ­լայ, եբր բա­ցա­գան­չենք՝
«Ա­ւա՜ղ փա­ռացս ան­ցա­ւո­րի»…: