«Զօրաց Քարեր» հնագիտական բնակավայրի պեղումներու ընթացքին, 2016 թուականին, գտնուած են մեծ քանակութեամբ խեցեղէնի բեկորներ, երկաթէ պատրաստուած զէնքերու եւ աշխատանքային գործիքներու մնացորդներ:
Լրագրողներու հետ կայացած հանդիպման ընթացքին այս մասին յայտնած է «Պատմամշակութային արգելոց–թանգարանների եւ պատմական միջավայրի պահպանութեան ծառայութիւն» կազմակերպութեան գիտական աշխատանքներու փոխ-տնօրէն Աշոտ Փիլիպոսեան՝ առանձնացնելով յատկապէս դամբարանի պեղումներու ընթացքին 11-13րդ դարեր թուագրուած ապակէ ապարանջանը: «Պարզւում է, որ այդ դարերում, երբ Բագրատունիների անկումից յետոյ բաւական ծանր իրավիճակ էր Հայաստանում, այս մեծ դամբարանները մոնղոլ–թաթարների, սելջուկների արշաւանքների ժամանակ որպէս գաղտնարաններ են ծառայել մարդկանց համար»,- ըսած է ան: Փիլիպոսեանի համաձայն՝ կեդրոնական դամբարանէն, որ կ՛օգտագործուէր որպէս աստղադիտարան, աւելի քան չորս սալեր դուրս բերուած են: «Այս բոլոր գտածոները խօսում են այն մասին, որ յուշարձանը երկաթի դարի կառոյց է, որի պեղումները նախատեսւում է շարունակել նաեւ 2017 թուականին»,- դիտել տուած է Փիլիպոսեան՝ յոյս յայտնելով այն մասին, որ «Զօրաց Քարեր»ու եւ դամբարանադաշտին մէջ, նաեւ այդ տարածքին յառաջիկային շատ աւելի յստակ ու ճշգրիտ փաստեր կարելի կ՛ըլլայ ձեռք ձգել։
Հայաստանի կառավարութեան 2009ի որոշումով՝ «Զօրաց Քարեր» հնագիտական բնակատեղին արգելոց-մասնաճիւղի կարգավիճակով ներառուած է Հայաստանի մշակոյթի նախարարութեան «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների եւ պատմական միջավայրի պահպանութեան ծառայութիւն» կազմակերպութեան կազմին մէջ, իսկ 2010 թուականի Դեկտեմբեր 2ի որոշմամբ՝ «Զօրաց Քարեր»ու տարածքը սահմանուած է 50 հեկտար: Յուշարձանը 20րդ դարու սկիզբէն երբեմն-երբեմն ենթարկուած է ոչ-պարբերական հետազօտութիւններու: Հետագայ տարիներուն, յուշարձանի տարածքին պեղումներ եւ ուսումնասիրութիւններ չեն կատարուած, 2013ին մշակոյթի նախարարութեան «Պատմամշակութային արգելոց–թանգարանների եւ պատմական միջավայրի պահպանութեան ծառայութիւն» կազմակերպութեան եւ կրթութեան ու գիտութեան նախարարութեան «Գիտութեան Պետական Կոմիտէ»ին կողմէ հաստատուած տարեկան 3 միլիոն դրամ գումարի չափով տնտեսաւորուող «Զօրաց Քարեր» բնակատեղիի պատմամշակութային արգելոց մասնաճիւղի զարգացման նպատակային ծրագիրով՝ 2014ին վերսկսած են պեղման եւ ուսումնասիրութեան աշխատանքները:
Այդ ծրագիրով կը կատարուին ո՛չ միայն յուշարձանի պեղման եւ բացուած տեղամասերու ծածկման, այլ նաեւ յուշարձանին վերաբերող նիւթերու հաւաքման, մշակման, պեղուած տարածքի չափագրման, յայտնաբերուած հնագիտական արժէքներու վերականգնման ու ամրակայման աշխատանքները:
2014ին իրականացուած են արգելոցի տարածքի (50 հա.) սահմաններու ճշգրտման եւ սահմանագծման աշխատանքներ, որոնց համար յատկացուած է 600 հազար դրամ: Նոյն տարին ցանկապատուած է արգելոցի տարածքին մէկ մասը՝ 1350 մեթր երկարութեամբ: Երթեւեկութիւնը եւ զբօսաշրջային մարդատարներու եռուզեռը կարգաւորելու համար յուշարձանի պահպանական գօտիի մուտքին մօտ կատարուած են կառատան, թանգարանի շէնքի եւ վարչատնտեսական մասի նախապատրաստման եւ հողի հարթեցման աշխատանքներ։
Պեղումներ «Զօրաց Քարեր»
«Զօրաց Քարեր» հնագիտական վայրին մէջ պեղումներու ընթացքին ապակեայ ապարանջան յայտնաբերուած է