Գիրքի ներկայացում

«Տուրղութի-հայ եւ յոյն գաղթականներ յիշողութիւն եւ պատմութիւն»

«Ար­մե­նի­քա» պար­բե­րա­թեր­թի կազ­մա­կեր­պու­թեամբ, ­Կի­րա­կի, 9 ­Փետ­րո­ւար 2025-ի ե­րե­կո­յեան, տե­ղի ու­նե­ցաւ գիր­քի շնոր­հա­հան­դէս, ­Ֆիք­սի կա­թո­ղի­կէ ե­կե­ղեց­ւոյ հան­դի­սաս­րա­հին մէջ։
­Բազ­մա­թիւ հայ եւ յոյն հան­դի­սա­կան­նե­րու կող­քին, ներ­կայ ե­ղան ­Հայ Ա­ւե­տա­րա­նա­կան ե­կե­ղեց­ւոյ վե­րա­պա­տո­ւե­լի ­Վի­գէն ­Չո­լա­քեան, Ազ­գա­յին վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ պ. ­Թագ­ւոր ­Յո­վա­կի­մեան, ինչ­պէս նաեւ ա­սո­րի­նե­րու միու­թեան եւ հայ-յու­նա­կան բա­րե­կա­մու­թեան ա­տե­նա­պե­տե­րը։
2024-ի վեր­ջին ա­միս­նե­րուն լոյս տե­սած ­Փո­փի Ա­րա­փի­նիի «­Տուր­ղու­թի-հայ եւ յոյն գաղ­թա­կան­ներ-յի­շո­ղու­թիւն եւ պատ­մու­թիւն» խո­րա­գի­րով գիր­քի ներ­կա­յաց­ման հա­ւա­քը հա­մախմ­բեց նաեւ շրջա­նին մէջ ապ­րող կամ ա­նոր պատ­մու­թեան հետ առն­չո­ւած քա­ղա­քա­ցի­ներ, ո­րոնք հե­տաքրք­րու­թեամբ լսե­ցին զե­կու­ցող­նե­րու խօս­քե­րը եւ պատ­մա­կան տո­ւեալ­նե­րու վեր­լու­ծում­նե­րը։
Ե­լոյ­թի բա­ցու­մը կա­տա­րեց ընկ. ­Յով­հան­նէս ­Ղա­զա­րեան, որ ընդգ­ծեց, թէ ­Տուր­ղու­թին, հա­կա­ռակ գաղ­թա­կա­յան մը ըլ­լա­լու ի­րո­ղու­թեան, շու­տով կա­րո­ղա­ցաւ կազ­մա­կեր­պո­ւիլ որ­պէս քա­ղաք, իր մէջ պար­փա­կե­լով վար­ժա­րան­ներ, ե­կե­ղե­ցի­ներ, բա­րե­սի­րա­կան, մար­զա­կան եւ մշա­կու­թա­յին միու­թիւն­ներ, իսկ ա­նոր ա­ռեւտ­րա­կան կեան­քը հա­մե­մա­տե­լի էր Ա­թէն­քի կեդ­րո­նա­կան շու­կա­յին հետ։ Ան նշեց, թէ ­Փո­փի Ա­րա­փի­նիի գիր­քը կու գայ հա­րա­զա­տօ­րէն եւ պատ­կե­րա­ւոր նկա­րագ­րա­կան­նե­րով ըն­թեր­ցո­ղին առ­ջեւ բա­նալ հայ եւ յոյն գաղ­թա­կա­նու­թեան կա­րե­ւոր ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը, որ ու­նի պատ­մա­կան եւ ըն­կե­րա­յին ար­ժէք, նոյ­նիսկ ե­թէ այ­սօր հիւ­ղա­ւա­նը գո­յու­թիւն չու­նի։
­Յա­ջորդ խօ­սո­ղը ե­ղաւ գրա­գէտ եւ հե­տա­զօ­տող ­Մի­միս Խ­րիս­փո­ֆի­լա­քիս, որ մաս­նա­գի­տա­ցած է Բ. հա­մաշ­խարհային պա­տե­րազ­մի պատ­մու­թեան եւ ­Յու­նաս­տա­նի գրաւ­ման շրջա­նի ու­սում­նա­սի­րու­թեամբ։ Ան մե­ծա­պէս գնա­հա­տեց Ա­րա­փի­նիի գիր­քը, ո­րով­հե­տեւ ըն­դար­ձակ բա­ժի­նով մը ման­րա­մաս­նօ­րէն կը ներ­կա­յաց­նէ դի­մադ­րու­թեան պատ­մու­թիւ­նը եւ հա­յե­րու մաս­նակ­ցու­թիւ­նը դի­մադ­րա­կան պայ­քա­րին։ Ան նաեւ նշեց, թէ ­Տուր­ղու­թիի մէջ գոր­ծեց հայ սպա­նե­րու լրտե­սա­կան ցանց մը, որ թան­կա­գին օգ­նու­թիւն ցու­ցա­բե­րեց դաշ­նա­կից­նե­րուն, տե­ղե­կու­թիւն ղրկե­լով Ե­գիպ­տոս եւ բա­ցա­յայ­տե­լով գեր­ման բա­նակ­նե­րու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ­Յու­նաս­տա­նի եւ ­Մի­ջերկ­րա­կա­նի տա­րած­քին։
­Վեր­լու­ծա­կան հե­տաքր­քիր զե­կու­ցու­մով հան­դէս ե­կաւ քա­ղա­քա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու մաս­նա­գէտ ­Լե­ւոն ­Տիլ­սի­զեան։ Ան անդ­րա­դարձ կա­տա­րեց գիր­քի ա­ռա­ջին մա­սին, ուր մաս­րա­մասն կը տրո­ւի գաղ­թա­կա­յա­նի ստեղծ­ման պատ­մա­կան հո­լո­վոյ­թը, մատ­նան­շե­լով հե­ղի­նա­կին կող­մէ օգ­տա­գոր­ծո­ւած բազ­մա­թիւ ար­խիւ­նե­րու առ­կա­յու­թիւ­նը։ Ան նաեւ ծան­րա­ցաւ գիր­քի երկ­րորդ մա­սին վրայ, որ կը նկա­րագ­րէ գրաւ­ման եւ դի­մադ­րա­կան շար­ժու­մի պատ­մու­թիւ­նը։ Այդ բա­ժի­նին ան­չու­թեամբ, ան կա­տա­րեց կարգ մը մատ­նան­շում­ներ, քննա­կան հա­յեաց­քով ընդգ­ծեց ­Տուր­ղու­թիի դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը ­Յու­նաս­տա­նի դի­մադ­րա­կան շար­ժու­մին եւ ա­նոր յա­ջոր­դող շարք մը ող­բեր­գա­կան ե­ղե­լու­թիւն­նե­րուն։
­Վեր­ջին խօս­քը տրո­ւե­ցաւ գիր­քի հե­ղի­նա­կին։ ­Փո­փի Ա­րա­փի­նի իր գո­հու­նա­կու­թիւ­նը յայտ­նեց հրա­տա­րա­կու­թեան հա­մար եւ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց «Ար­մե­նի­քա» պար­բե­րա­թեր­թին։ ­Հե­ղի­նա­կը գո­վա­սան­քով ար­տա­յայ­տո­ւե­ցաւ ­Տուր­ղու­թիի հա­յու­թեան մա­սին, ընդգծե­լով ­Կի­լի­կիոյ եւ ­Փոքր Ա­սիոյ ա­ղէ­տէն ետք վե­րապ­րե­լու կամ­քը։ Ան ներ­կա­յա­ցուց ­Տուր­ղու­թի հա­յու­թեան թի­ւը, մաս­նա­ւո­րե­լով դէ­պի ­Հա­յաս­տան ներ­գաղ­թի տար­բեր հանգ­րո­ւան­նե­րը եւ դէ­պի Ա­րեւ­մուտք նոր կեան­քի ո­րոն­ման ա­լի­քը, որ նոս­րա­ցուց գաղ­թա­կա­յա­նի թի­ւը։ Ան նաեւ ու­րո­ւագ­ծեց հայ եւ յոյն բնա­կիչ­նե­րու յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, ա­ռեւտ­րա­կան եւ ըն­կե­րա­յին կեան­քը, մաս­նա­ւո­րե­լով հա­յու­թեան կազ­մա­կեր­պո­ւա­ծու­թեան ի­րա­կա­նու­թիւ­նը իր բազ­մա­պի­տի հաս­տա­տու­թիւն­նե­րով եւ միու­թե­նա­կան կեան­քով։
­Փո­փի Ա­րա­փի­նի ներ­կա­յա­ցուց նաեւ շարք մը հե­տաքր­քա­կան դրո­ւագ­ներ դի­մադ­րու­թեան տա­րի­նե­րէն եւ ծան­րա­ցաւ ­Տուր­ղու­թիի շրջա­փակ­ման ող­բեր­գու­թեան վրայ, որ մին­չեւ այ­սօր իր ար­ժա­նի պատ­մա­կան տե­ղը չէ գրա­ւած ­Յու­նաս­տա­նի ար­դի պատ­մու­թեան մէջ։ Ան իր ներ­կա­յա­ցու­մը փա­կեց յատ­կան­շա­կան այն խօս­քով, որ յոյ­նե­րը յու­զո­ւած կ­՚ար­տա­սա­նէին պա­տե­րազ­մէն ետք դէ­պի հայ­րե­նիք ներ­գաղ­թի օ­րե­րուն. «­Հա­յե­րը կը մեկ­նին, ­Յու­նաս­տա­նը կը փոք­րա­նայ»։
­Ներ­կա­նե­րուն կող­մէ ար­տա­յայ­տո­ւած հար­ցում­նե­րը եւ պատ­մա­կան մատ­նան­շում­նե­րը ա­ռիթ դար­ձան, որ­պէս­զի զե­կու­ցող­նե­րը ա­ւե­լի խո­րա­նան գիր­քի պատ­մա­կան ծալ­քե­րուն մէջ։
Ե­լոյ­թի վեր­ջին մա­սը գե­ղա­րո­ւես­տա­կան ջերմ մթնո­լոր­տի պահ մը ե­ղաւ, երբ հա­յազ­գի ծա­նօթ ե­րա­ժիշտ ­Լեւ­թե­րիս ­Խա­վու­ծաս կի­թա­ռով եւ Ար­տա ճէ­լա­լեան դաշ­նա­կի վրայ հրամ­ցու­ցին փունջ մը հայ­կա­կան եւ յու­նա­կան սի­րո­ւած եր­գեր։

ՆԵՐԿԱՅ ՄԸ

1 Հիւրատետր 4