80-ամեայ բեղմնաւոր եւ արդիւնաւէտ շրջան մը բոլորեց Յունաստանի հայկական օրաթերթը՝ «Ազատ Օր»-ը, անցեալ տարի Աթէնքի մէջ, ապա ներկայիս Թեսաղոնիկէի մէջ նշելով յոբելենական այս կարեւոր թուականը։
Անցեալ Շաբաթ գիշեր, 22 Մարտ 2025-ին, Թեսաղոնիկէի «Տէր Զաքարեան» ընդարձակ սրահէն ներս, տեղի ունեցաւ «Ազատ Օր»-ի 80-ամեակին նուիրուած ելոյթը, լեցուն հանդիսասրահի մը մէջ։ «Ազատ Օր»-ի ընթերցողներու եւ հետեւորդներու պատկառելի թիւ մը ներկայ գտնուեցաւ, տօնելու համար օրաթերթի երկար երթը, ուրախանալու եւ հպարտանալու համար՝ բոլորին ճիգերով պահուող եւ ճանապարհ երկարող հայկական մեր լրագիրին համար։
Ներկայ գտնուեցան Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեան, Թեսաղոնիկէի Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ Եղիա վրդ. Մալխասեան, Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Կեդրոնական կոմիտէն, շրջանի Հ.Յ.Դ. կոմիտէն, Թեսաղոնիկէի մէջ Հայաստանի պատուոյ հիւպատոսը, Թեսաղոնիկէի Թաղային խորհուրդը, միութեանց ներկայացուցիչներ եւ անդամներ։ Ոգեւորիչ ու յուզիչ էր մթնոլորտը, բոլոր անոնց համար, որոնք երկար տարիներ կը հետեւին եւ կը քաջալերեն «Ազատ Օր»-ի հրատարակութիւնը։
Բացման խօսքով հանդէս եկաւ ընկ. Յովիկ Գասապեան, որ հակիրճ պատմական անդրադարձ մը կատարեց թերթի հրատարակութեան կապուած պայմաններուն, խմբագիրներուն եւ նուիրեալներուն մասին, որոնց ճիգերով ապահովուած է թերթի հրատարակութիւնը։
Յունահայոց թեմակալ Առաջնորդ Տ. Սահակ եպս. Եմիշեանի ողջոյնի խօսքն ու սրտագին մաղթանքները փոխանցեց Թեսաղոնիկէի հոգեւոր հովիւ Տ. Եղիա վրդ. Մալխասեան, շնորհաւորելով թերթն ու գաղութի երախտաւորները, որոնց ջանքերուն շնորհիւ կը շարունակուի հայ գիրի ու գրականութեան պահպանումը եւ հայ մշակոյթի տարածումը։
Ապա բեմ հրաւիրուեցաւ Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչ եւ «Ազատ Օր»-ի նախկին խմբագիր ընկ. Հռիփսիմէ Յարութիւնեան, որ խօսեցաւ Հ.Յ.Դաշնակցութեան գաղափարական ակունքներէն ճամբայ առած մեր թերթի հրատարակութեան ու անոր տարածման մասին։
Յուզիչ եղաւ պարգեւատրումներու պահը, երբ բեմ հրաւիրուեցան թերթի հաւատաւոր ընթերցողները, գնահատանքի յուշատախտակ մը ստանալու համար։ Երկու թեսաղոնիկահայ նուիրեալներ՝ ընկ. Վահրամ Պեքթաշեան եւ ընկ. Աւետիս Աւետիսեան, ինչպէս նաեւ Թրակիոյ Օրեսթիատայի մէջ ապրած տիկին Անայիս Գասապեան, յուշատախտակներ ստացան, որպէս նուազագոյն գնահատանք իրենց հայանպաստ գործունէութեան եւ «Ազատ Օր»-ին հանդէպ իրենց ցուցաբերած քաջալերանքին ու գուրգուրանքին համար։ Տիկին Գասապեանի յուշատախտակը յանձնուեցաւ իր թոռներուն, իսկ յաջորդ օր, թերթի տնօրէն ընկ. Մայք Չիլինկիրեան շնորհաւորական այցելութիւն մը տուաւ անոր բնակարանը։
Գեղարուեստական յայտագիրը ճոխացաւ Թեսաղոնիկէի «Մալաքեան-Գասպարեան» ծաղկոցի աշակերտներուն կողմէ բաղկացած երգչախումբի կատարումներով եւ Համազգայինի «Կիլիկիա» պարախումբի գեղեցիկ պարերով։ Ապա, երեկոն շարունակուեցաւ սիրուած երգչուհիներ Յասմիկ Բեգլարեանի եւ Հռիփսիմէ Դանիէլեանի հայկական ժողովրդային երգերով, որոնք ստեղծեցին ջերմ ու խանդավառ մթնոլորտ։
«Ազատ Օր»-ի 80-ամեակի զոյգ ձեռնարկները Աթէնքի եւ Թեսաղոնիկէի մէջ առիթ մը եղան նշելու, թէ մեծ նուաճումի համազօր երեւոյթ է՝ դասական մամուլին պատկանող թերթի մը 80-ամեայ անխափան երթը, մանաւանդ այսօր, տեղեկատուական բաց համակարգի եւ ընկերային ցանցերու ներկայ պայմաններուն մէջ։ «Ազատ Օր» Սփիւռքի հայկական օրաթերթերու եւ Հ.Յ.Դ. մամուլին որպէս մէկ ներկայացուցիչը իր պատուաբեր պատուանդանը յաջողած է նուաճել ու պահել։
Բարի երթ՝ դէպի 100-ամեակ։
Ընկեր Յովիկ Գասապեանի խօսքը
Սփիւռքահայ իրականութեան մէջ հայատառ մամուլը եղաւ այն հոգեւոր հայրենիքը, որուն միջոցով սնուցանուեցան եւ դաստիարակուեցան տարագրեալ արեւմտահայութեան սերունդները։
Առաւել եւս, Դաշնակցական գաղափարախօսութիւնը արծարծող խօսքն ու գիրը՝ կազմեցին այն հոգեւոր զինանոցը, որ պատրաստեց հայկական Սփիւռքի պահանջատէր եւ քաղաքականացած տեսակը, որ այդքան ալ յատկանշական չէ այլ ժողովուրդներու սփիւռքացման պարագային։
Յունահայ իրականութեան մէջ, հայալեզու ազգի, գրականութեան, լրահոսի, կրօնական եւ վերջապէս գաղափարական դարբնոցի ջահակիրը եղաւ 1923-ին՝ Աթէնքի մէջ հիմնուած երբեմնի «Նոր Օր»-ը, այսինքն մերօրեայ բոլորին ծանօթ «Ազատ Օր»-ը։ Այն օրաթերթը, որ առաջին հրատարակութիւնը եղաւ Յունաստանի մէջ՝ նացիական ազատագրումէն եւ յունական ազգամիջեան պատերազմի աւարտէն ետք, 25 Փետրուար 1945-ին։
Գաբրիէլ Լազեանի, Անտոն Կազէլի, Պօղոս Սվաճեանի եւ Արամ Շիրինեանի մտաւորական ու յեղափոխական անցեալը կրող լուսաւոր կերպարները, որոնք հիմնեցին «Նոր Օր»-ը, փոխանցեցին հայ գիրի պաշտամունքը յաջորդ սերունդին։ Վազգէն Եսայեան ու Սեդրակ Գոհարունի ստանձնեցին «Ազատ Օր»-ի խմբագրական աշխատանքը։
Յաջորդող տարիներուն արդէն՝ լեզուամշակոյթի եւ գրական հանդէսի կիրքը կը վարակէ Յովսէփ Պարազեանի, Նազիկ Ճամուզեանի, Գրիգոր Դաւիթեանի եւ Շաղիկ Մարուխեանի հոգիները, — վերջինս վաղաժամ հեռացած այս կեանքէն։ Անժխտելի է նաեւ խմբագրատան հետ գործակցող յօդուածագիրներու ներդրումը, ինչպէս օրինակ՝ Միհրան Քիւրտօղլեան, Յարութիւն Քիւրքճեան, Նազարէթ Պէրպէրեան եւ ուրիշներ, որոնց զօրաւոր գրական բնածին տաղանդը օժտեց թերթի էջերը։
Այսօր, ամէն առաւօտ, շատերուս բջիջային հեռախօսի ստացած ելեկտրոնային նամակի ձայնը կը յիշեցնէ, որ «Ազատ Օր»-ը հասաւ։ Արդիական, գունաւոր, պատկերազարդ եւ թարմ նորութիւններով լեցուն ելեկտրոնային տարբերակը մեզ կը կապէ այն ժամանակներուն հետ, երբ թուղթի ու թանաքի հոտը կար. անոնք կարօտի զգացում մը կը ստեղծեն երբեմն։
Այո՛, շատ բաներ փոխուած են անշուշտ այդ հին ստորգետնեայ տպարաններու ժամանակներէն, սակայն կայ բան մը, որ կը մնայ նոյնը եւ այն է որակը, լեզուի ոճը, հարուստ բովանդակութիւնը, բայց ամէնակարեւորը՝ հայրենասիրութիւն դաստիարակող ոգին։ Ներկայ օրերուս խմբագրատունը Մայք Չիլինկիրեանի տնօրէնութեան ներգոյ՝ կը բաղկանայ Քերոբ Էքիզեանէ եւ Ալիս Յարութիւնեանէ, որոնք նոյն ժառանգուած եռանդով կը շարունակեն ծառայել հայատառ տպագրութեան աւանդը։
Ներկայիս, «Ազատ Օր»-ի էջերը հարստացած են յունարէն յաւելուածով մը, որ լոյս կը տեսնէ շաբաթական հերթականութեամբ, որպէսզի ընթերցանելի ըլլայ այն հայրենակիցներուն կողմէ, որոնք կը դժուարանան հայերէնի մէջ, սակայն այս ձեւով իրենց հասանելի կը դառնայ օրագիրի բովանդակութիւնը եւ հայկական շունչը։
Արդ, «Ազատ Օր» բոլորեց իր գործունէութեան 80-ամեակը, որու նուիրուած է եզակի այս տօնախմբութիւնը թեսաղոնիկահայ գաղութէն ներս։ 80-ամեակ, որ կ՚ընթանայ միջազգային բաւական վտանգաւոր մթնոլորտի մը մէջ, յատկապէս մայր հայրենիքի եւ հայ ազգին համար, որ 2020-23-ի Արցախի առժամեայ անկումէն ետք պէտք է ապաքինի, ոտքի կանգնի, վերստին հաւաքելով իր ուժը եւ զինուի մեր ժողովուրդը յատկանշող յաղթական եւ պայքարունակ եռանդով։ Մեր սրտագին մաղթանքն է, որ մօտ ապագային, ազգային յաղթանակներու ուրախալի լուրերը ստանանք՝ յարատեւող «Ազատ Օր»-ին միջոցով։
Յուշատախտակներու յանձնում
«Ազատ Օր» լոյս կը տեսնէ Աթէնքի մէջ, սակայն կը սփռուի յունահայ բոլոր համայնքներուն մօտ։ 1946-47-ի մեծ հայրենադարձութենէն ետք, Թեսաղոնիկէի եւ ընդհանրապէս հիւսիսային Յունաստանի մէջ չտպուեցան այլ թերթեր, բայց անոնց պակասը եկաւ լրացնելու «Ազատ Օր»-ի առաքումը, մեզի փոխանցելով համայնքային, համասփիւռքեան եւ Հայաստանի նորութիւնները։
Պէտք է նշուի, որ անցեալ ժամանակներուն քաղաքիս մէջ հրաշալի սերունդ մը գոյութիւն ունեցած է, որ հայերէնը գրեթէ ինքնավարժութեամբ սորված է եւ ինքնադաստիարակութեամբ դրսեւորած է լեզուամշակումի բարձր ճաշակ, թղթակցական կապ պահելով «Ազատ Օր»-ի խմբագրութեան հետ եւ մեզի հասցնելով մեր գաղութներու ազգային կեանքի ապրած պահերը։
Կ՚արժէ յիշել անուններ, ինչպէս՝ Կարապետ Գասպարեանը, Ռուբէն Գասպարեանը, Ժիրայր Նատեանը, Կարապետ Գալֆայեանը, Վահէ Աւետիսեանը, Արմենուհի Աբէլեանը, Յակոբ Գասապեանը, Գալուստ Չամասեանը եւ ուրիշներ, որոնք իրենց գրիչով զարդարեցին «Ազատ Օր»-ի էջերը, Ատիկէի եւ համայն հայութեան մատուցելով թեսաղոնիկահայ ազգային կեանքի սիրտին զարկը։
Այդ անմոռանալի եւ դժբախտաբար անկրկնելի սերունդին կը պատկանին նաեւ մեր մէջ գտնուող ընկ. Աւետիս Աւետիսեան եւ ընկ. Վահրամ Պէքթաշեան, ինչպէս նաեւ քաղաքս ծնած բայց Թրակիոյ Օրեսթիատայի մէջ ծաւալուն ազգանպաստ առաքելութիւն մատուցած մեր բոլորին հարազատ տիկին Անայիս Գասապեանը։ Այս երեք վեհանձն հայրենակիցները ծառայեցին աննահանջ ուժով՝ մեր եկեղեցւոյ, մեր մշակոյթին, մեր միութեանց, եւ ներկայ եղան ազգային կեանքի բոլոր մարտահրաւէրներուն առջեւ, իսկ տարիներէ ի վեր բաժանորդագրուած ըլլալով «Ազատ Օր»-ին՝ նեցուկ կանգնեցան օրաթերթի զարգացման եւ յարատեւման դժուար ճանապարհին։
«Ազատ Օր»-ը, իր 80-ամեակի տօնակատարութեան առիթով, իբրեւ նուազագոյն գոհունակութեան արտայայտում, իրենց երկարամեայ անձնուրաց ծառայութեան դիմաց, կը պարգեւատրէ մեր երեք արժանի ազգայինները։
***
Ընկ. Հռիփսիմէ Յարութիւնեանի խօսքը
Սիրելի հայրենակիցներ,
Մեծ ուրախութեամբ եւ յուզումով համախմբուած ենք այսօր հոս, նշելու համար Յունաստանի օրաթերթ «Ազատ Օր»-ի 80-ամեակը եւ գնահատելու համար բոլոր այն նուիրեալներուն երկար շարքը, որոնք կը ծառայեն՝ մեր մամուլը, մեր ակումբները, մեր ազգային եւ միութենական կեանքը աշխուժ ու կազմակերպուած պահելու համար։
Սփիւռքի մէջ ապրելով լաւ գիտենք, թէ որքան խիստ ու ամէնօրեայ պայքար է հայու ինքնութիւնը պահպանելու աշխատանքը։ Հայրենի հողէն կտրուած, Ցեղասպանութենէն մազապուրծ փրկուած հայութեան բեկորներուն համար՝ նոր հանգրուան մը կը սկսէր, ուր հայ մարդը այլ երկիրներու մէջ ապրելով՝ պիտի պաշտպանէր իր լեզուն ու մշակոյթը, պիտի դաստիարակէր նոր սերունդները եւ նոր երանդ եւ ուժ պիտի տար հայութեան ազգային պահանջներու հետապնդումին։ Այդպէս կը ծնէր Հայ Դատը, այդպէս հայ երիտասարդը իր ուսերուն վրայ կ՚առնէր մեր ազգի իրաւունքները պաշտպանելու պարտականութիւնը։ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնն էր, որ հաւատալով գործի էութեան՝ իր ուժերը կը լարէր եւ գաղութը կազմակերպելու աշխատանքը կը տանէր։ Իւրայատուկ նուիրումով, յամառ, ու երբեմն ապերախտ պայմաններով, բայց բարձր գիտակցութեամբ ու անշահախնդիր հաւատքով։
Այսպէս կը սկսէր նաեւ Յունաստանի «Նոր Օր» օրաթերթի պատմութիւնը 1923-ին։
Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան Յունաստանի Պատասխանատու Մարմիններու հետեւողական ու խիստ ջանքերուն շնորհիւ, Նոր Օրը կը գործէր, ապա կը վերանուանուէր «Ազատ Օր», որ կը շարունակէ անխափան հրատարակուիլ մինչեւ օրս։
Ոմանք պիտի ըսեն, որ «Ազատ Օր»-ը լրագիր մըն է։ Պիտի չհամաձայնինք։
«Ազատ Օր»-ը հայկական լրագիր մըն է, բայց յունահայ գաղութին համար «Ազատ Օր»-ը իր ամէնօրեայ զարկերակն է, որ մեզ բոլորս միացնող ոսկեայ օղակը կը դառնայ, մեր բոլոր հայրենակիցներուն համար՝ Աթէնքէն Թեսաղոնիկէ, Թրակիա, Կրետէ եւ Պեղոպոնէզ։
Թերթի բովանդակութեան պատրաստութենէն զատ, հայ օրաթերթի խմբագրատունը կենդանի վայր ու ժողովուրդին հետ ամէնօրեայ երկխօսութիւն պահող ազդակն է, ուր խմբագրական աշխատանքին կողքին՝ յօդուածագիրներու եւ միութենական կառոյցներու հետ համագործակցութեան, գաղութային ձեռնարկներու թղթակցութիւններու, միութենական աշխուժութիւններու լուսաբանութիւններու լայն դաշտ մը կայ։ Իսկ զգացական կապը, որ ունին ընթերցողները իրենց առօրեայ ընկերոջ՝ «Ազատ Օր»-ին հետ, թանկագին այն թթուածինն է, որ խմբագրական կազմեր եւ պատասխանատու մարմիններ յաւելեալ պարտականութեան առջեւ կը բերէ։
Բայց այս կապը միայն եթէ փոխադարձ ձեւով ըլլայ, կրնայ թերթը կենդանի պահել յաջորդող սերունդներուն համար ալ։
Մղիչ ուժը այս գործին մէջ եղած է միշտ ժողովուրդի վստահութիւնը, քաջալերանքն ու գուրգուրանքը հայ թերթին հանդէպ։
Եւ այսօր, այս տօնական օրուան առիթով, մեր առջեւ բացուող մեծ մարտահրաւէրը՝ վաղուան օրը մտածելու եւ այն աւելի արդիւնաբեր դարձնելու մտասեւեռումն է։ Պահելով մեր օրաթերթի հիմքը հանդիսացող լրատուութեան, կարծիքներու փոխանակման եւ վերլուծումի ու գաղափարախօսական յօդուածներու հրապարակը, պէտք է ապահովել թերթի յաւելեալ տարածումը եւ իւրաքանչիւր յունահայ ընտանիքի, թէ անհատի մօտ հասանելիութիւնը։
Երբ հայերէն ընթերցանութիւնը տարբեր պատճառներով նահանջ կ՚ապրի՝ հայախօսութեան նուազում, ընկերային ցանցերու չափազանց օգտագործում, լատինատառ հայերէն, ոչ բաւարար ժամանակ, գրականութեան գործերու սահմանափակ վերահրատարակում, հայութեան հարցերէ մեկուսացում, եւ այլն եւ այլն, նոյնչափ կարեւոր կը դառնայ ընթերցող մարդու պատրաստութեան հարցը, այնքան՝ որքան երիտասարդ սերունդներու հայեցի դաստիարակութեան ջամբումը։ Նոյն պահուն, թերթը ինքը պարտի նոր ձեւեր գտնել, յունարէն լեզուն նաեւ օգտագործել, որպէսզի հասնի բոլորին։
Թեսաղոնիկէի եւ Թրակիոյ մեր հայրենակիցներուն համար յատկապէս, պէտք է ըսել, որ եղած են այն հաւատաւոր ընթերցողները, որոնք եթէ նոյնիսկ մէկ օր ուշանային թերթը ստանալու, անմիջապէս խմբագրատուն հեռաձայնելով կը պահանջէին իրենց առօրեայ կապը հայ թերթին հետ։
Յունահայ գաղութը «ԱԶԱՏ ՕՐ»-ի սիրահարն է, որովհետեւ թերթի 80-ամեայ հրատարակութիւնը ապահոված է ինք՝ մեր գաղութը, իր տասնեակ գրողներով, թղթակիցներով, աշխատակիցներով, հաւատարիմ բաժանորդներով, ընթերցողներով։ Անոնք փաստած են, թէ կանգուն պահել թերթը, կը նշանակէ ապահովել ապագայ սերունդներու ժառանգը, փոխանցելով սէրն ու տեսիլքը՝ հայ մամուլի նորանոր սպասաւորներուն։
