Օ­րո­ւան հետ­քե­րուն հետ-Դիւանագիտական շարժումներ եւ արտաքին բացայայտ միջամտութիւն

­ՔԵՐՈԲ ԷՔԻԶԵԱՆ

­Վեր­ջին շա­բաթ­նե­րուն հրա­պա­րա­կուած բա­ցա­յայ­տում­նե­րուն եւ պաշ­տօ­նա­կան խօս­քե­րուն լոյ­սին տակ, նոր զար­գա­ցում­ներ յա­ռա­ջա­ցած են ­Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ։ ­Խօս­քը կը վե­րա­բե­րի ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու կող­մէ՝ ­Սիւ­նի­քի տա­րած­քին վրայ սահ­մա­նա­յին եր­կա­րու­թեամբ ճա­նա­պար­հը 100 տա­րո­ւան հա­մար վար­ձա­կա­լե­լու ա­ռա­ջար­կին՝ ո­րուն շուրջ ըն­թա­ցող գաղտ­նի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը սկսած են դան­դաղ դուրս գալ փակ դռնե­րէն։
­Թուր­քիոյ մէջ ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու դես­պան ­Թո­մաս ­Պա­րաք, վեր­ջերս կա­տա­րած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով, հաս­տա­տեց այն, որ մին­չեւ այ­սօր կը նկա­տո­ւէր լու­րե­րու ու լրագ­րա­կան բա­ցա­յայ­տում­նե­րու ա­ռար­կայ։ Ան ը­սաւ. «­Հա­յաս­տանն ու Ատր­պէյ­ճա­նը կը վի­ճին 32 քի­լո­մեթր ճա­նա­պար­հի շուրջ, եւ մենք կու գանք ու կ­՚ը­սենք՝ տո­ւէք մե­զի վար­ձա­կա­լու­թեամբ։ ­Բո­լոր կող­մե­րը պի­տի շա­հին»։
Ե­թէ ա­մե­րի­կա­ցի դի­ւա­նա­գէ­տին հաս­տա­տու­մը ի­րա­կա­նու­թեան հետ ա­ղերս ու­նի, կը նշա­նա­կէ, որ ­Հա­յաս­տա­նի ինք­նիշ­խան տա­րած­քին մէջ ճա­նա­պար­հը կը վե­րա­ծո­ւի ոչ պե­տա­կան, օ­տար ըն­կե­րու­թեան մը կող­մէ վե­րահս­կե­լի գօ­տիի։ ­Մի­ջազ­գա­յին օ­րէն­քի ի­մաս­տով, այդ կը նշա­նա­կէ տա­րած­քա­յին վե­րահս­կո­ղու­թեան զի­ջում։ ­Հար­ցը ար­դէն դուրս կու գայ են­թա­կա­ռու­ցո­ւածք­նե­րու տի­րոյ­թէն եւ կը մտնէ ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թեան եւ պե­տա­կա­նու­թեան ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան եզ­րե­րուն մէջ։
­Հե­տա­զօ­տող լրագ­րող ­Ռա­կըփ ­Սոյ­լու, Middle East Eye-ի մէջ յի­շա­տա­կած է, որ նման նա­խա­գիծ՝ Թ­րամ­փի վար­չա­կազ­մի ժա­մա­նակ, քննար­կո­ւած է որ­պէս ա­ռեւտ­րա­յին լու­ծում տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին պայ­թու­նավ­տանգ ի­րադ­րու­թեան դի­մաց։ Այս ձե­ւով, ա­մե­րի­կեան ըն­կե­րու­թիւն մը պի­տի դառ­նայ ա­ռեւտ­րա­կան եր­թե­ւե­կու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու եւ միա­ժա­մա­նակ՝ քա­ղա­քա­կան ա­ռու­մով պի­տի վերց­նէ չէ­զոք ե­րաշ­խա­ւո­րի դե­րը։ ­Սա­կայն, այլ աղ­բիւր­ներ կը պնդեն, որ իս­կա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը ձե­ւա­ւո­րո­ւած է Ան­գա­րա­յի մէջ։ ­Թուր­քիա, իր ա­ւան­դա­կան նպա­տա­կին հա­մա­ձայն, կը փոր­ձէ ­Սիւ­նի­քը վե­րա­ծել հա­րա­ւա­յին մի­ջանց­քի օ­ղա­կի, հսկե­լով ոչ միայն տնտե­սու­թիւ­նը, այլ նաեւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան լա­րե­րը։
Այլ աղ­բիւր մը, որ ան­մի­ջա­կան տե­ղե­կու­թիւն­ներ կ­՚ե­րե­ւի ու­նե­նալ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն մա­սին, նշած է, որ այս նա­խա­գի­ծի սկզբնա­կան տար­բե­րա­կը ըն­դու­նո­ւած է ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ։ ­Միա­ժա­մա­նակ, հայ­կա­կան կող­մը պա­հան­ջած է, որ նոյն ըն­կե­րու­թիւ­նը վե­րահս­կէ նաեւ ­Նա­խի­ջե­ւա­նի կող­մի ան­ցու­ղին, ո­րուն դի­մաց ­Պա­քուն կտրուկ մեր­ժում յայտ­նած է։ Այս ի­րո­ղու­թիւ­նը բա­ցա­յայտ կը դարձ­նէ, որ ոչ միայն ­Սիւ­նի­քը, այ­լեւ ամ­բողջ տա­րա­ծաշր­ջա­նը վե­րա­ծո­ւած է մի­ջազ­գա­յին շա­հե­րու բախ­ման գօ­տիի։
­Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ­նա­խա­րար Մ­նա­ցա­կան ­Սա­ֆա­րեան ըստ էու­թեան չհեր­քեց, որ Ե­րե­ւան նման ա­ռա­ջարկ քննար­կած է։ Իր շեշ­տադ­րու­մը ե­ղած էր դի­ւա­նա­գի­տա­կան ա­նո­րո­շու­թեան վրայ, ա­ռանց յստակ կե­ցո­ւած­քի։ ­Մինչ­դեռ՝ վար­չա­պե­տի խօս­նակ ­Նա­զե­լի ­Բաղ­դա­սա­րեան կտրուկ յայ­տա­րա­րեց, որ «­Հա­յաս­տան եր­բեք չէ քննար­կած եւ չի քննար­կեր եր­րորդ կող­մի վե­րահսկո­ղու­թիւ­նը ­Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քին մէջ»։ Այս ակն­յայտ հա­կա­սու­թիւ­նը՝ նոյ­նինքն կա­ռա­վա­րու­թեան կազ­մէն ներս, կը վկա­յէ իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գի քա­ղա­քա­կան ա­նո­րոշ եւ տկար մօ­տե­ցում­նե­րուն մա­սին։ Երբ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան հար­ցի մը վե­րա­բե­րեալ այս­քան բա­ցա­սա­կան ան­հա­մա­ձայ­նու­թիւն կայ՝ բա­ցա­յայտ կը դառ­նայ պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան եւ յստակ ու­ղե­գի­ծի բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը, ո­րուն վրայ կա­րե­լի է ա­ւելցնել նաեւ ար­տա­քին գոր­ծօ­նին կող­մէ ճնշում բա­նեց­նե­լու ազ­դա­կը։
2023-ի ­Սեպ­տեմ­բե­րին, վար­չա­պետ ­Փա­շի­նեան հրա­պա­րա­կա­յին յայ­տա­րա­րու­թեամբ նշած էր՝ «­Հա­յաս­տան պատ­րաստ է նոյն պայ­ման­նե­րով փո­խան­ցում կա­տա­րել, ինչ որ Ի­րան կ­՚ը­նէ Ատր­պէյ­ճա­նին»։
­Սա­կայն, ե­թէ ­Միա­ցեալ ­Նա­հագ­նե­րու դես­պա­նին բա­ցա­յայ­տում­նե­րը ճշգրիտ են, ա­պա ներ­կա­յիս քննար­կո­ւող նա­խա­գի­ծը կը խախ­տէ այդ յայ­տա­րա­րու­թեան բո­լոր հիմ­քե­րը։ ­Սիւ­նի­քի շուրջ ըն­թա­ցող գաղտ­նի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն ծրա­գի­րը ա­ւե­լի կը բա­ցա­յայ­տո­ւի, երբ դի­տար­կենք վեր­ջերս Ա­պու ­Տա­պիի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած ­Փա­շի­նեան-Ա­լիեւ հան­դի­պու­մը։ ­Թէեւ ոչ բա­ւա­րար լու­սա­բա­նու­թիւ­նե­րով հան­րա­յին կար­ծի­քին, այդ հան­դի­պու­մը յե­նո­ւե­ցաւ եր­կու եր­կիր­նե­րու ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւն­նե­րու յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն վրայ, սա­կայն՝ ակնյայտ տար­բե­րու­թիւն­նե­րով։
Ատր­պէյ­ճա­նա­կան կող­մը հա­ղոր­դեց, որ «հան­դի­պու­մը օգ­տա­կար էր տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին հա­ղոր­դակ­ցու­թեան բաց­ման, ­Նա­խի­ջե­ւան-Ատր­պէյ­ճան կա­պի եւ տնտե­սա­կան մի­ջանցք­նե­րու ճշդման ա­ռու­մով»։
Ըստ ­Պա­քո­ւի, կող­մե­րը «մօ­տե­ցում­ներ ար­ձա­նագ­րե­ցին ա­ռեւտ­րա­յին եր­թու­ղի­նե­րու ա­պաշր­ջա­փակ­ման տրա­մա­բա­նու­թեան շուրջ»։
­Հայ­կա­կան կող­մը յայ­տա­րա­րեց, թէ քննար­կո­ւե­ցան «խա­ղա­ղու­թեան հա­մա­ձայ­նագ­րի դրոյթ­ներ» եւ «ընդ­հա­նուր մեր­ձեց­ման հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ», ա­ռանց ման­րա­մաս­նե­լու, թէ ի՛նչ գի­նով եւ ճշգրիտ ի՛նչ բո­վան­դա­կու­թեամբ։
Այս տար­բեր ձե­ւա­կեր­պում­նե­րը կը յու­շեն, թէ ­Հա­յաս­տան կը փոր­ձէ ներ­քին լսա­րա­նին հա­մար թաքց­նել կա­տա­րո­ւած զի­ջում­նե­րը, մինչ­դեռ ­Պա­քուն ա­ւե­լի յայտ­նի կը դարձ­նէ, թէ ար­դէն իսկ ձեռք ձգած է կա­րե­ւոր հա­մա­ձայ­նու­թիւն­ներ՝ ա­պաշր­ջա­փակ­ման եւ հա­ղոր­դակ­ցու­թեան ու­ղի­նե­րու վե­րա­բե­րեալ։
­Վեր­լու­ծա­բան­նե­րու գնա­հա­տու­մով, Ա­պու ­Տա­պիի հան­դի­պու­մը կրնայ հան­դի­սա­ցած ըլ­լալ­կա­ռա­վար­ման մա­սին հա­մա­ձայ­նու­թիւն­ներ, ո­րոնք այժմ փորձ կ­՚ըլ­լայ ի­րա­կա­նաց­նել ա­մե­րի­կեան ար­տա­քին մի­ջամ­տու­թեան ճամ­բով։ ­Հա­կա­ռակ իր ծա­նօթ փութ­կո­տու­թեան՝ տա­րաղ­ծաշր­ջա­նա­յին խնդիր­նե­րու մա­սին լա­ւա­տե­սու­թիւն յայտ­նե­լու իր վար­քա­գի­ծին, Եր­կու­շաբ­թի օր նա­խա­գահ Թ­րամփ յայ­տա­րա­րեց, թէ ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ատրպէյ­ճա­նի մի­ջեւ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը կը մօ­տե­նայ յա­ջող լու­ծու­մի։ Այս մա­սին ան խօ­սե­ցաւ ՆԱԹՕ-ի ընդ­հա­նուր քար­տու­ղար ­Մարք ­Ռիւ­տէի հետ հան­դի­պու­մին ժա­մա­նակ, կար­ծիք յայտ­նե­լով, որ Ե­րե­ւանն ու ­Պա­քուն մօտ են ի­րենց տա­րա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու լու­ծու­մին։ ­Նոյն շրջա­գի­ծին մէջ կա­րե­լի է դի­տար­կել նաեւ վար­չա­պետ ­Փա­շի­նեա­նի ու­ղե­ւո­րու­թիւ­նը դէ­պի Եւ­րո­պա եւ ար­տա­յայ­տուած զօ­րակ­ցա­կան խօս­քե­րը։
Այս գոր­ծըն­թա­ցը տե­ղի կ­՚ու­նե­նայ այն պա­հուն, երբ իշ­խա­նու­թիւ­նը ներ­քին ճա­կա­տին վրայ կը բա­նեց­նէ լայ­նա­ծա­ւալ ճնշում­ներ ընդ­դի­մու­թեան դէմ։ ­Քա­ղա­քա­կան եւ կրօ­նա­կան գոր­ծիչ­նե­րու ձեր­բա­կա­լու­թիւն­նե­րը, «յե­ղաղրջ­ման» մա­սին ար­հես­տա­ծին վար­կած­նե­րը, ե­կե­ղեց­ւոյ դէմ ար­հես­տա­կա­նօ­րէն ստեղ­ծո­ւած գայ­թակ­ղու­թիւն­նե­րու «բա­ցա­յայ­տում­նե­րը» եւ զան­գո­ւա­ծա­յին քա­րոզ­չա­կան մթնո­լոր­տը կը ծա­ռա­յեն մէկ նպա­տա­կի՝ շե­ղել ժո­ղո­վուր­դի ու­շադ­րու­թիւ­նը «ներ­քին ան­կա­յու­նու­թեան» վրայ, հե­ռու պա­հե­լով զայն ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մա­սին ո­րո­շում­նե­րու օ­րա­կար­գէն։
Ա­մէն պա­րա­գա­յին, վեր­ջին ա­րա­գա­հոս բա­ցա­յայ­տում­նե­րը ցոյց տո­ւին, թէ ­Փա­շի­նեան-Ա­լիեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ա­ւե­լի խո­րա­ցած են։ ­Վար­չա­խում­բին կող­մէ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ծան­րակ­շիռ ո­րո­շում­նե­րը խորհր­դա­րա­նա­կան քննար­կում­նե­րէն եւ հան­րա­յին կար­ծի­քէն հե­ռու պա­հե­լով, ­Հա­յաս­տան կանգ­նած է ինք­նիշ­խա­նու­թեան եւ անվտան­գու­թեան լրջա­գոյն խնդիր­նե­րու առ­ջեւ։ Ար­տա­քին ճնշում­նե­րը եւ ներ­քին քա­ղա­քա­կան խա­ղե­րը կրնան դառ­նալ ազ­գա­յին ան­դարձ կո­րուս­տի պատ­ճառ։