Հայ-յունական բարեկամութեան նուիրուած հոյակապ յուշարձանի բացում Նէա Զմիռնիի մէջ
Հայոց ցեղասպանութեան յուշակոթողէն՝ ծանօթ իբրեւ «Զանգակ» իր անուանումով, կարճ հեռաւորութեան վրայ, Նէա Զմիռնիի կեդրոնական ընդարձակ հրապարակին կից գտնուող Քարիլու հրապարակին վրայ, իր տեղը գտաւ հայ-յունական բարեկամութիւնը խորհրդանշող գեղեցիկ յուշարձան մը։
Յունական մարմարով քանդակուած կոթողը գործն է հայրենիք ծնած ու երկար տարիներ Թեսաղոնիկէի մէջ ստեղծագործած անուանի քանդակագործ եւ նկարիչ Արամ Թորոսի։ Յուշակոթողը իրագործուեցաւ շնորհիւ Հ.Յ.Դ. «Արամ Մանուկեան» կոմիտէի եւ Նէա Զմիռնիի քաղաքապետութեան բազմամեայ գործակցութեան։ Անոր գաղափարը իրականութիւն դարձաւ Նէա Զմիռնիի հայազգի փոխքաղաքապետ Վակէլի Խաչատուրեանի առաջարկին եւ քաղաքապետին ու քաղաքապետութեան խորհուրդի որոշումին վրայ, իսկ ելոյթը կազմակերպուած էր քաղաքապետութեան եւ կոմիտէի համատեղ ջանքերով։
Կիրակի, 28 Մայիս 2023-ի երեկոյեան, Հայաստանի Հանրապետութեան եւ անկախ պետականութեան հռչակման 105-ամեակի նշանակալից օրը, աննախընթաց հայ եւ յոյն բազմութիւն մը ներկայ եղաւ հրապարակին վրայ, յարգելու համար երկու ժողովուրդներու դարաւոր բարեկամութեան նուիրուած կոթողի բացումը։
Ներկայ էին Նէա Զմիռնիի քաղաքապետ Սթաւրոս Ծուլաքիս, փոխքաղաքապետ Վակէլիս Խաչատուրեան, նախկին նախարար եւ այժմու երեսփոխան Խարիս Թէոխարիս, քաղաքապետական խորհուրդի բազմաթիւ անդամներ, Հայաստանի մէջ Յունաստանի առաջին դեսպան եւ հայ-յունական բարեկամութեան լիկայի փոխնախագահ Լէոնիտաս Խրիսանթոփուլոս եւ այլ անձնաւորութիւններ։
Հայկական կողմէն իրենց ներկայութեամբ ելոյթը պատուեցին յունահայոց թեմակալ Առաջնորդ Գեղամ արք. Խաչերեան, Հայ կաթողիկէ համայնքի ժողովրդապետ Յովսէփ թ.ծ.վ. Պէզազեան, Գոքինիոյ հոգեւոր հովիւ Պարէտ քհնյ. Խաչերեան, Հ.Հ. փոխ դեսպան տիկ. Աննա Մկրտչեան, Ազգային վարչութեան ատենապետ Թագւոր Յովակիմեան եւ անդամները, Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Կեդր. կոմիտէի ներկայացուցիչ ընկ. Հռիփսիմէ Յարութիւնեան եւ անդամները, շրջաններու կոմիտէներու, Հ.Կ.Խաչի, Համազգայինի եւ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի ներկայացուցիչները։
Բացման խօսքը կատարեց ընկ. Արշալոյս Սափրիչեան, որ հայերէն եւ յունարէն լեզուներով անդրադարձաւ օրուան զոյգ իմաստներուն։ Ան մասնաւորապէս շեշտեց.
«Շնորհաւո՛ր Մայիս 28: Այսօր հայերուս կարեւորագոյն ազգային տօնն է: Դարերու ստրկութենէն ետք, ցեղասպանութեան արհաւիրքէն ետք, ահռելի պայմաններու տակ, 1918-ի այս օրը հայ ազգը մէկ բռունցք դարձաւ ու փիւնիկի նման կոտորածի ու աւերի մոխիրներէն յառնելով, իր անձնուրաց ղեկավարութեամբ ու գոյատեւման անկոտրում կամքով, կերտեց ազատ ու անկախ Հայաստանը:
«Մենք մեզ ճանչնանք Սարդարապատէն», կը յորդորէ մեր մեծ բանաստեղծ Պարոյր Սեւակ: Մենք մեր ձեռքով կը կերտենք մեր ներկան ու ապագան: Մեր ինքնորոշման ու ազատ ապրելու տենչանքը սոսկ քմահաճոյք չէ՛, այլ մարդկային հիմնական իրաւունք: Արցախի մէջ մեր հայրենակիցները ուխտած են ապրիլ ու արարել ազա՛տօրէն իրենց պապենական հողերուն վրայ: Ո՛չ ոք կրնայ իրենցմէ խլել այդ իրաւունքը: Սարդարապատի խենթերը վկայ, մենք կրկի՛ն ոտքի պիտի կանգնինք ու յաղթանակի դրօշ պիտի պարզենք:
Սիրելի հայրենակիցներ,
Երբ ամբողջ աշխարհը անտարբեր կը մնայ Արցախի մէջ կատարուող նոր ոճիրին դիմաց, յոյժ կարեւոր է կատարել այսօր մեր ազգային տօնի օրը, բացումը այս նոր յուշարձանին, որ կը խորհրդանշէ յոյն եւ հայ ժողովուրդներու բարեկամութիւնը:
Մենք դարեր շարունակ զուգահեռ ուղիներով քալած ենք: Դառն ճակատագիրը զրկեց հայերս ու յոյները մեր տուն ու տեղէն: Գաղթական հասած ենք հիւրընկալ Յունաստան ու բաժնած ենք ցաւը, կարօտն ու պատառ մը հացը մեր եղբայրներուն՝ յոյներուն հետ:
Գրեթէ հարիւր տարի ետք, Հ.Յ.Դ. Հայ դատի յանձնախումբի ջանքերուն եւ Նէա Զմիռնիի քաղաքապետութեան ազնիւ աջակցութեան շնորհիւ, այսուհետեւ քաղաքի ամենաբանուկ հրապարակին վրայ կը զետեղուի յուշարձան մը, որ կը պատուէ մեր ազգերու միջեւ բարեկամութիւնն ու համերաշխութիւնը:
Շնորհակալ ենք Նեա Զմիռնի: Շնորհակալ ենք պարոն Ծուլաքիս: Շնորհակալ ենք պարոն Խաչատուրեան»:
Իր սրտի խօսքը հրաւիրուեցաւ արտասանելու փոխքաղաքապետ Վակէլիս Խաչատուրեան, որ յուզումով անդրադարձաւ յուշակոթողի իրականացման ամբողջ ծրագիրին։ Ան նշում կատարեց աւելի քան 24 տարի շրջանի հայ գաղութին եւ Հ.Յ.Դ. մարմինին հետ սերտ գործակցութեան մասին, որուն շնորհիւ բազմաթիւ ծրագիրներ իրականացան, աւելի մօտ բերելով հայ եւ յոյն ժողովուրդներու անքակտելի բարեկամութիւնը։ Ան յայտնեց, թէ իրեն համար սրբազան պարտականութիւն եւ բարոյական մեծ պատասխանատուութիւն է իր հանրային դիրքերէն ծառայել հայ տարրը ու երկու ժողովուրդներու հասարակաց պատմութիւնը։
Հ.Յ.Դ. «Ա. Մանուկեան» կոմիտէին կողմէ յունարէն խօսեցաւ ընկ. Սերգօ Գույումճեան, որուն խօսքը կու տանք առանձին։
Ապա, յուշակոթողի քանդակագործ Արամ Թորոս, իր շնորհակալութեան խօսքը արտասանեց, որ ուղղուած էր քաղաքապետութեան եւ կոմիտէին։
Պաշտօնական բացումէն առաջ, օրուան նախագահուհին ներկայացուց յուշակոթողի իմաստը ու անոր վրայ տեղ գտած պատմական ու ազգային խորհրդանիշները, ինչպէս նաեւ անդրադարձաւ հեղինակի՝ արուեստագէտ Արամ Թորոսի կենսագրութեան։
Յուզումի եւ ոգեւորութեան մթնոլորտին մէջ, Թեմակալ Առաջնորդը, Նէա Զմիռնիի քաղաքապետը եւ Հ.Յ.Դ. Հայ դատի յանձնախումբին կողմէ ընկ. Արման Գրիգորեան միասնաբար կատարեցին յուշարձանի բացումը, ժողովուրդի ջերմ ծափահարութիւններուն տակ։ Յուզումը իր գագաթնակէտին հասաւ, երբ լսուեցան Հայաստանի եւ Յունաստանի ոգերգները։
Յայտագիրի վերջին մասը կը պարունակէր գեղարուեստական բաժին, որուն մաս կազմեցին Համազգայինի «Նանօր» պարախումբի անդամները հայկական աւանդական երեք պարերով, պարուսուցութեամբ Էտկար Էկեանի եւ Աննա Պօղոսեանի։ Ներկայացուեցան «Ցնծութիւն», «Նինօ» եւ «Հզօր Հայաստան» պարերը, որոնք խանդավառեցին ներկաները։
Ապա, յոյն երգչուհի Անտրոմախի Քսենու եւ արուեստագէտներ Խրիսթոս Քումուսիս ու Անտրէաս Քալողերաս յաջողութեամբ կատարեցին հայկական եւ յունական ծանօթ երգեր։
Օրուան նախագահուհիին փակման խօսքով վերջ գտաւ հայ եւ յոյն բարեկամութեան նուիրուած յուշակոթողի բացման յուզիչ արարողութիւնը։
Արուեստագէտ եւ քանդակագործ
Արամ Թորոս
Արամ Թորոս ծնած է Երեւան։ Փոքր տարիքէն ան ցոյց տուաւ բացայայտ սէր եւ տաղանդ գծագրութեան ու քանդակագործութեան արուեստին հանդէպ։ Իր պատանեկան տարիներէն ան նաեւ ծանօթ դարձաւ իր յօդուածներով արուեստի պարբերաթերթերու մէջ։ Իր ուսումը կատարեց Հայաստանի արուեստի բարձրագոյն ուսումնարանէն ներս։
Աւելի քան 27 տարիէ ի վեր հաստատուած է Թեսաղոնիկէ եւ անդամ է Հիւսիսային Յունաստանի քանդակագործներու ու գծագրիչներու միութիւններուն։
Իր գլխաւոր իրագործումներէն եղած է Խալքիտիքիի եկեղեցւոյ մը սրբանկարներու լրիւ վերականգնումը, իսկ զանազան քանդակներ զետեղուած են շրջանի այլ եկեղեցիներու մէջ։
Մաս կազմած է բազմաթիւ ցուցահանդէսներու Յունաստանի եւ արտասահմանի մէջ, ինչպէս նաեւ իր անհատական ելոյթներով գրաւած է արուեստասէր հասարակութեան ուշադրութիւնը։ Արժանացած է յատուկ մրցանակի Փարիզի մէջ ցուցադրած իր գործերուն համար, իսկ 2023-ին Յունաստանին մէջ ան ստացաւ առաջին եւ երկրորդ պարգեւը իր մարմարեայ ստեղծագործութիւններուն համար։
Ի՞նչ կը խորհրդանշէ յուշակոթողը
Յունական սպիտակ մարմարով քանդակուած յուշակոթողը իւրայատուկ ստեղծագործութիւն մըն է, որուն վրայ կ՚արտացոլան հայ մշակոյթի ամէնէն յատկանշական նմուշները։ Արեւը՝ որպէս լոյսի, բարութեան եւ արդարութեան խորհրդանիշ, զոյգ Մասիսները, Նուռը՝ որպէս վերածնունդի ու բարօրութեան նշան, Որթատունկը՝ որպէս Հայաստանի անուշ գինիի հազարամեայ գանձ, Արծիւը՝ հայ ժողովուրդի քաջութեան ու խիզախութեան խորհրդանիշ։ Խոր Վիրապը կը յիշեցնէ, թէ հայ ժողովուրդը 301 թուականին առաջին ընդունեց քրիստոնէական հաւատքը, իսկ Արցախի խորհրդանիշը՝ Մամիկն ու Պապիկը, կը կանգնի մեր խրոխտ լեռներուն վրայ, հայը կը կապէ իր արմատներուն ու կը յիշեցնէ, թէ «Մենք ենք մեր սարերը»։
Ընկ. Սերգօ Գույումճեանի խօսքը
Η ανέγερση αυτού του Μνημείου Ελληνοαρμενικής Φιλίας πραγματοποιείται σε μια πολύ σημαντική ημέρα για τον αρμενικό λαό, καθώς συμπίπτει με την 105η επέτειο των νικηφόρων μαχών κατά των τουρκικών στρατευμάτων του Κεμάλ, στο Γαρακιλισέ, το Πασαμπαράν και το Σαρνταραμπάτ, και της ανακήρυξης της πρώτης Ανεξαρτησίας της Δημοκρατίας της Αρμενίας, στις 28 Μαΐου του 1918.
Η ημέρα αυτή είναι σημαντική, γιατί ο αρμενικός λαός απέκτησε την ανεξαρτησία του, μετά από 8 και πλέον αιώνες υποτέλειας στους Οθωμανούς.
Ανεξαρτησία και εθνική κρατική υπόσταση, που μπορεί να μην κράτησε πολύ, όμως ήταν η κινητήρια δύναμη, ώστε μετά από εβδομήντα χρόνια σοβιετικής κυριαρχίας, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο λαός να διεκδικήσει και να ανακηρύξει την δεύτερη ανεξαρτησία της Δημοκρατίας της Αρμενίας, στις 21 Σεπτεμβρίου του 1991.
Η σημερινή εκδήλωση είναι αφιερωμένη στην ελληνοαρμενική φιλία.
Μια φιλία που έχει την αφετηρία της χιλιάδες χρόνια πίσω και μπορεί να τεκμηριωθεί με πολλά και αδιάσειστα ιστορικά γεγονότα. Αυτό είναι έργο των ιστορικών και ίσως θέμα για μια άλλου είδους εκδήλωση. Εμείς ας έλθουμε στο σήμερα, προσεγγίζοντας το θέμα από μια διαφορετική οπτική.
Ελληνοαρμενική φιλία, είναι ο συναισθηματικός δεσμός των δύο λαών. Πιο απλά, τα συναισθήματα που νοιώθουν οι άνθρωποι που ανήκουν στα δύο έθνη, ο ένας για τον άλλον. Η αγάπη του Γιώργου για παράδειγμα, προς τον Κεβόρκ ή της Μαρίας προς την Μαριάμ, (όπως είναι αντίστοιχα τα ονόματα στη κάθε γλώσσα).
Όσων έζησαν, αλλά και όλων μας, που συνεχίζουμε να ζούμε μαζί, από την Σμύρνη στη Νέα Σμύρνη, από τον Πόντο στην Ελλάδα, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αρμενία, στο Αρτσάχ και σε ολόκληρη την υφήλιο.
Είναι αυτό που νοιώθουν οι Έλληνες για τους Αρμενίους, στις 24 του Απρίλη, επέτειο της Αρμενικής Γενοκτονίας. Και αυτό που νοιώθουν οι Αρμένιοι για τους Πόντιους, στις 19 του Μάη, επέτειο της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού.
Τα αισθήματα που μοιραζόμαστε όλοι μας στις 14 του Σεπτέμβρη, επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής και στις 20 του Ιούλη, επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Εν τέλει, αυτό που νοιώθουμε όλοι, κάθε φορά που ο κοινός γείτονάς μας ξεχνά τις θεωρητικές υποσχέσεις «καλής» γειτονίας και απειλεί Ελλάδα ή Αρμενία.
Ελληνοαρμενική φιλία, είναι οι πράξεις μας, όπως η άμεση βοήθεια που προσέφερε η Ελλάδα στην Αρμενία μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1988.
Όπως το τεράστιο κύμα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκε στην Ελλάδα, κατά τον πρόσφατο πόλεμο που εξαπέλυσαν το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία, κατά του Αρτσάχ και της Αρμενίας, τον Σεπτέμβρη του 2020.
Ελληνοαρμενική φιλία είναι επίσης γνώριμοι τόποι και εκφράσεις πολιτισμού.
Εμείς, εδώ στη Νέα Σμύρνη, έχουμε έναν ακόμη λόγο να αισθανόμαστε υπερήφανοι, καθώς μόλις μερικές δεκάδες μέτρα πιο κάτω, στην πλατεία Χρυσοστόμου ή Πάρκο Εθνικής Μνημοσύνης, όπως ονομάζεται σήμερα, πριν από 44 χρόνια, τον Απρίλη του 1979, η πόλη αυτή είχε το θάρρος, κάτω από αντίξοες συνθήκες και πιέσεις, να στήσει την θρυλική πιά «Καμπάνα» του γλύπτη Βασίλη Καπάνταη, το μνημείο αφιερωμένο στην Γενοκτονία των Αρμενίων και να συμπεριληφθεί έτσι μεταξύ των πρώτων πόλεων παγκοσμίως, που είχαν τολμήσει κάτι ανάλογο.
Και αυτό ήταν μόνο η αρχή.
Η Νέα Σμύρνη έχει εδώ και είκοσι και πλέον χρόνια αδελφοποιηθεί με την πόλη Σισιάν της ιστορικής επαρχίας Σιουνίκ της Αρμενίας.
Απόδειξη γνήσιας αδελφικής φιλίας και πραγματικής αλληλεγγύης μεταξύ λαών και ανθρώπων.
Αλλά και εμπειρίες ζωής ήταν, οι μικτές αποστολές του Δήμου και της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής στην Αρμενία, το οδοιπορικό στο Αρτσάχ, οι αποστολές βοήθειας στο Σισιάν, η φιλοξενία πολιτιστικών ομάδων από την Αρμενία στις Ιωνικές Γιορτές, και πολλά ακόμη.
Ελληνοαρμενική φιλία είναι οι άνθρωποι, που όλα αυτά τα χρόνια συνέβαλλαν στην ενίσχυση αυτών των δεσμών και στην σφυρηλάτηση αυτής της φιλίας. Και είναι πολλοί οι άνθρωποι αυτοί, όλα αυτά τα χρόνια. Είμαστε ευγνώμονες και σας ευχαριστούμε όλους.
Επιτρέψτε μου όμως, σε αυτήν την παρέμβασή μου, να κάνω έκκληση στην επιείκεια σας και να αναφερθώ μόνο σε έναν από αυτούς.
Και αναφέρομαι στον Βαγγέλη Χατζατουριάν, που ταυτόχρονα είναι Βαγγέλης, είναι και Χατζατουριάν.
Που, ως Βαγγέλης, υπηρετεί την ελληνική πατρίδα του, μέσα από την κοινωνική του προσφορά στον Δήμο. Είναι πλέον αδιαμφισβήτητη η προσφορά του στον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό, και οι πρωτοβουλίες, οι πράξεις και το έργο του έχουν αναγνωριστεί και εκτιμηθεί σε πανελλήνια κλίμακα, τόσο από τους απλούς πολίτες, όσο και από επίσημους φορείς.
Που ταυτόχρονα όμως, ως Χατζατουριάν, υπηρετεί και την αρμενική πατρίδα του, εκεί που έχει τις ρίζες του, μέσα από τις πολλές επισκέψεις του στην Αρμενία και το Αρτσάχ, μέσα από τα τρία υπέροχα λευκώματα που έχει ήδη εκδώσει, το «Αρμενία – Πέτρα και Πολιτισμός», το «Ναγκόρνο Καραμπάχ», και το «Μαρτύρων Μνημεία», καθώς και το υπό έκδοση τέταρτο λεύκωμα του που θα είναι αφιερωμένο στα «Χατσκάρ» της Αρμενίας. Αυτά και πολλά ακόμη, που ίσως δεν είναι ευρέως γνωστά.
Είναι άλλωστε κοινό μυστικό, πως και το μνημείο, του οποίου θα κάνουμε τα αποκαλυπτήρια σε λίγο, αποτελεί έμπνευση του ιδίου, και πρότασή του, που υιοθετήθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο, και που σήμερα αποκτά σάρκα και οστά. Σ’ ευχαριστούμε πολύ Βαγγέλη. Είμαστε υπερήφανοι για σένα και ως Έλληνες και ως Αρμένιοι.
Με την ευκαιρία αυτή, θα ήθελα να συγχαρώ φυσικά και τον καλλιτέχνη Αράμ Τορός, ο οποίος ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας και δημιούργησε αυτό το υπέροχο έργο, που θα αποκαλυφθεί σε λίγο, ενώπιον όλων μας.
Αγαπητοί φίλοι,
Η περίοδος που διανύουμε είναι πολύ κρίσιμη για τον αρμενικό λαό, καθώς η Κυβέρνηση της Αρμενίας, κάτω από ασφυκτικές διεθνείς πιέσεις δυστυχώς, ετοιμάζεται να υπογράψει μια ειρηνευτική συμφωνία, όπως αρέσκονται να την ονομάζουν, η οποία αγνοεί τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού του Αρτσάχ, ευρύτερα γνωστού ως Ναγκόρνο Καραμπάχ, και με την οποία θα δέχεται το ιστορικά αρμενικό Αρτσάχ, ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν.
Το Αρτσάχ και ο λαός του, που εδώ και για σχεδόν έξι μήνες, βρίσκεται αποκλεισμένο από τον έξω κόσμο, κάνει έκκληση σε όλους μας για συμπαράσταση.
Άραγε μια εθνική τραγωδία είναι προ των πυλών; Όπως και να έχει, πέρα από πολιτικές αναλύσεις και στάσεις, τα σημαντικά ερωτήματα παραμένουν ίδια.
Θα αφεθεί ο λαός του Αρτσάχ, έρμαιο στις εθνοκαθαρτικές διαθέσεις του Αζερμπαϊτζάν;
Θα πάει χαμένος ο αγώνας και το αίμα χιλιάδων νεκρών που έπεσαν για την ελευθερία;
Εμείς λέμε όχι. Όχι σε μια τέτοιου είδους επιβεβλημένη ανειλικρινή συμφωνία.
Ο αρμενικός λαός λέει όχι, και θα αγωνιστεί με όλες του τις δυνάμεις, για να αποτραπεί αυτό το έγκλημα, για να παραμείνει το Αρτσάχ αρμενικό, και ο λαός του να συνεχίζει να ζει ελεύθερα στα εδάφη του.
Οι αγώνες των λαών δεν πάνε χαμένοι, όσο δύσκολοι κι αν είναι. Σε αυτόν τον αγώνα θέλουμε όλους τους φίλους μας στο πλευρό μας.
Για να μπορέσουμε αγαπητοί φίλοι και φίλες, το επόμενο μνημείο, που θα αναγείρουμε στην πόλη μας, να είναι αφιερωμένο στο ελεύθερο και υπερήφανο Αρτσάχ.
Σας ευχαριστώ πολύ.
