ՄԱՅՔ ՉԻԼԻՆԿԻՐԵԱՆ
10 Նոյեմբեր 1953ին իր աչքերը յաւիտենապէս փակեց յունահայ գաղութի երախտաշատ սպասարկու մը՝ յունահայութեան երկար տարիներու շաղկապող օղակը, եւ անոր ձայնը՝ հելլէն կառավարութիւններուն ու պետութեան մօտ։ Ազնիւ եւ բազմատաղանդ անձնաւորութիւն մը՝ որ Փոքր Ասիոյ աղէտէն ետք, իր ամբողջ կեանքը նուիրեց հայ գաղթականութեան օգնութեան հասնելու մեծագոյն գործին։
Գէորգ Փափազեան ծնաւ Ռոտոսթօ 1892ին եւ իր նախնական կրթութիւնը ստացաւ քաղաքի դպրոցէն ներս, որուն տնօրէնը այդ տարիներուն եղաւ Թովմաս Աճէմեան։ Աւելի ուշ, իր ծնողքը պատանի Գէորգը ղրկեցին Կէլիպոլ՝ անձնական երկրորդական վարժարանը ուսանելու համար։ 1908 թուականին, ան ուսանեցաւ Պոլսոյ «Պէրպէրեան» վարժարանէն ներս եւ առաջնութիւն ցուցաբերեց բանասիրութեան, լեզուագիտութեան եւ արուեստի ուսմանց մէջ։ Յաջորդաբար, իր ուսումը կատարելագործեց եւ ամբողջացուց Պոլսոյ համալսարանէն ներս, իրաւաբանութեան ճիւղին մէջ։
Առաջին մեծ Աշխարհամարտի ընթացքին, ծառայեց օսմանեան բանակին մէջ, որպէս զինուորական գոյքերու պատասխանատու։
Բանակէն արձակուելէ ետք, ան վերադարձաւ իր ծննդավայրը՝ Ռոտոսթօ։ Լքուած թրքական տուներ այրած ըլլալու պատրուակով, ամբաստանուեցաւ սուտ վկայութեանց վրայ եւ ձերբակալուեցաւ այլ հայերու հետ՝ թրքական ոստիկանութեան կողմէ։ Շրջանի մը համար բանտարկուեցաւ, ապա ուրիշ հայերու հետ աքսորուեցաւ Դամասկոս։ Հոն աշխատեցաւ որպէս թարգմանիչ՝ կարգ մը խնամատարական հաստատութեանց քով։ Իմանալով՝ թէ իր հարազատները աքսորուած են հարաւային Սուրիոյ Տումա քաղաքը, կը փութայ միանալու անոնց եւ կարճ շրջանի մը համար կ՚աշխատի որպէս պաշտօնեայ։
Զինադադարէն անմիջապէս ետք կը վերադառնայ Դամասկոս, ուր խումբ մը հայերու հետ կը հիմնեն «Արարատեան եղբայրութիւն»ը։ Իրենց ջանքերով կը ստեղծուի ընդունելութեան յատուկ կայան մը Ցեղասպանութենէն վերապրողներուն համար, որոնք Տէր Զօրի ճամբով հասած էին մինչեւ Դամասկոս։ 1919ին Փափազեան կը վերադառնայ Ռոտոսթօ եւ հոն կը նշանակուի որպէս հայութեան ներկայացուցիչ՝ լքուած հարստութիւններու կարգաւորման պետական յանձնախումբին մէջ։
Յաջորդ տարին, շրջանի մը համար կը զբաղի իրաւաբանական գործով Պոլսոյ մէջ։ Երբ արեւելեան Թրակիան կը միանայ Յունաստանի՝ շրջանի հայահոծ համայնքները իրաւունք կը ստանան ներկայացուցիչ երեսփոխան մը ունենալու յունական Խորհրդարանէն ներս։
Գէորգ Փափազեան քուէներու բարձր համեմատութեամբ կ՚ընտրուի հայութեան պատգամաւոր եւ կը հանդիսանայ առաջին հայ երեսփոխանը յունական խորհրդարանին մէջ՝ 1920-1922 ժամանակաշրջանին համար, մինչեւ արեւելեան Թրակիոյ գրաւումը թրքական բանակին կողմէ։
Երեսփոխանի պարտականութեանց տակ, բեղուն ժամանակաշրջան մը ապրեցաւ Գէորգ Փափազեան, բազմապիսի ճակատներու վրայ։ Այդ ժամանակին, ան գործակցեցաւ Հայաստանի Հանրապետութեան Աթէնքի դեսպանութեան հետ՝ գլխաւորութեամբ դեսպան Տիգրան Չայեանի, ինչպէս նաեւ՝ Թեսաղոնիկէի եւ Աթէնքի հիւպատոսներ Գալուստ Ասլանեանի եւ Յարութիւն Գըլըճեանի հետ։ Վերջինը մնաց որպէս հիւպատոս մինչեւ 1925 թուականը, հակառակ Հայաստանի խորհրդայնացման։ Նաեւ՝ գործակցեցաւ Փարիզի մէջ Հ.Հ. Պատուիրակութեան հետ, յատկապէս հայ գաղթականներու կարգաւորման համար։
Գէորգ Փափազեանի գործակցութիւնը հայկական դիւանագիտական ներկայացուցչութեան հետ եղաւ անմիջական եւ արդիւնաւոր, նոյնիսկ 1922էն յետոյ։ Իր ներդրումը երկու եղբայրակից երկիրներու դիւանագիտական կապերու ամրապնդման մէջ եղաւ առանցքային եւ աւելի ուշ դրական կերպով արձանագրուեցաւ հայ դիւանագէտներուն կողմէ։
1921ին, Սեւրի Դաշնագրի վերանայման միտումը Մեծ Ուժերու կողմէ խորապէս կը մտահոգէ հայ երեսփոխանը, որ յունական խորհրդարանի ամպիոնէն՝ 15 Փետրուար 1921ի նիստին կը յայտարարէ.- «…Որպէս ներկայացուցիչ հելլէն խորհրդարանէն ներս Թրակիոյ հայերու, որոնց ջարդերուն, տեղահանութեանց եւ կրած վնասներուն դէմ պայքարները սերտօրէն կապուած են հելլէնիզմին հետ, անոնց անունով բուռն կերպով կը բողոքեմ Սեւրի Դաշնագրի վերանայման դէմ՝ համարելով ատիկա իբրեւ ջարդերու շարունակութիւն, եւ յուսալով որ միջազգային խիղճը պիտի տիրապետէ աշխարհի բնակիչներուն վրայ, համոզելու համար՝ թէ թրքական բռնատիրութեան վերականգնումը սեւ բիծ պիտի հանդիսանայ համաշխարհային պատմութեան համար»։
Հայազգի երեսփոխանը, հակառակ իր ազատամիտ գաղափարներուն, յատկապէս սիրուեցաւ եւ ընդունուեցաւ թագաւորական շրջանակներէն, որոնք ամէն կերպով զօրավիգ կանգնեցան Փափազեանի կողմէ ներկայացուած հայ համայնքներու հարցերուն լուծման ճիգերուն։ Իր ջանքերով կարողացաւ մեծ գումարներ ապահովել պետութեան պիւտճէէն՝ հայկական վարժարաններու կարիքներուն համար։ Առաւել՝ ան կարողացաւ Թրակիոյ հայութիւնը զերծ պահել հանրային տուրքերէ, աւելի քան տարուան մը համար, շրջանի ազատագրումէն ետք։
Նախքան Փոքր Ասիոյ աղէտը արդէն մօտ 4000 գաղթականներ Պոլիսէն, Իզմիթէն, Կիլիկիայէն եւ Կէլիպոլէն հասած էին Յունաստան:
1922ին, հայկական յատուկ բաժին մը կը կազմուի յունական բանակին մէջ՝ Հայկական Լեգէոնը, զօրավար Թորգոմի եւ Արամ Կայծակի հրամանատարութեամբ: Գէորգ Փափազեան կը կարողանայ ապահովել յունական պետութեան զօրակցութիւնը՝ հայ կամաւոր սպաներու եւ զինուորներու կարիքներուն։
Կարճ ժամանակ մը յետոյ, մարզուելու ծրագրով՝ Լեգէոնը տեղափոխուեցաւ Իզմիր։ Հայկական Լեգէոնի գործունէութիւնը Փոքր Ասիոյ մէջ եղաւ շատ կարեւոր եւ, ըստ պատմական վկայութեանց, անիկա եղաւ վերջին զինուորական ջոկատը, որ լքեց կորուսեալ հողերը՝ միաժամանակ մեծ օգնութիւն ընձեռելով տեղական բնակչութեան եւ երաշխաւորելով, ըստ հնարաւորի, անոր ապահով տեղահանումը քեմալական բանակի վայրագութեանց ալիքին դիմաց։
Փոքր Ասիոյ աղէտին պատճառով 80-100 հազար գաղթական հայեր ապաստան կը գտնեն Յունաստանի մէջ։ Գէորգ Փափազեան կը փութայ հաստատուելու Թեսաղոնիկէ քաղաքը եւ անկէ օգնութեան ձեռք երկարելու բազմահազար գաղթականներուն։ Կը դառնայ անմիջական կապը հայ տարագրեալներու եւ յունական կառավարութեան միջեւ։
1923ի Փետրուարին կը սկսի հրատարակել Թեսաղոնիկէի առաջին թերթը՝ «Ալիք» անունով, խմբագրութեամբ Լեւոն Մոզեանի, որ լոյս պիտի տեսնէր մինչեւ 1927։
Միաժամանակ՝ ան աշխատակցութիւն կը հաստատէ Պոլսոյ հայկական օրաթերթներուն հետ, զանազան յօդուածներու հրատարակութեամբ։ Թեսաղոնիկէի մէջ կը դառնայ տեղւոյն Թաղային Խորհուրդի անդամ եւ կը ծառայէ երկար տարիներ։ Երկրորդ Աշխարհամարտէն ետք իր կնոջ Սիրայի եւ դստեր Ռիթայի հետ կը հաստատուին Աթէնք։
«Ազատ Օր» օրաթերթը կը դառնայ Գ. Փափազեանի աշխատակցութեան նոր դաշտը՝ ստորագրելով գրութիւններ եւ կատարելով թարգմանութիւններ ֆրանսական թերթերէն։ 1948ին, «Համազգային» մշակութային միութեան հիմնումով Աթէնքի մէջ, կը ստանձնէ անոր առաջին ատենապետի պաշտօնը՝ մինչեւ 1950։
Գէորգ Փափազեան իր աչքերը կը փակէ 10 Նոյեմբեր 1953ին՝ կարճատեւ հիւանդութենէ մը ետք։ Թաղման արարողութիւնը կատարուեցաւ Աթէնքի «Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ» եկեղեցւոյ մէջ եւ իր մարմինը ամփոփուեցաւ Գոքինիոյ երրորդ գերեզմանատունը։
Գէորգ Փափազեանի կեանքը եղաւ փոթորկալից՝ հայ ժողովուրդի տառապանքները եւ ցաւերը ամոքելու մշտական պայքարի մէջ գտնուելով։ Իր ունեցած բոլոր հանգամանքներով, հայութեան ամէնէն դժուար տարիներուն, անդուլ կերպով նուիրաբերեց իր ուժերը գաղթականներու կեանքերը ապահովելու համար, միաժամանակ՝ ան մատուցեց հոգեմտաւոր ծառայութիւն, այնքան կարեւոր՝ թշուառութեան մատնուած հայ գաղթականութեան բարոյական եւ հոգեկան վերելքին համար։
Իր թողած վաստակը եւ ծառայութիւնը անջնջելի կը մնան յունահայ գաղութի կազմաւորման գործին մէջ։
