Ք. Էքիզեան
«Սիմոն Զաւարեանի անտիպ նամակները»,
խմբագրութեամբ Երուանդ Փամպուքեանի,
«Վէմ» մատենաշար, Պէյրութ, 2024
Հ.Յ.Դաշնակցութեան հիմնադիր երրորդութեան եւ յեղափոխական դէմքերու անտիպ նամակներու հրատարակութեան թանկագին աշխատանքը արժանաւորապէս իր վրայ վերցուցած է ազգային, հասարակական գործիչ, Ճեմարանի վաստակաւոր ուսուցիչ ընկ. Երուանդ Փամպուքեան։
Այս անգամ, իր անխոնջ աշխատանքի արդիւնքն է Սիմոն Զաւարեանի անտիպ նամակներու վերծանումը եւ հրատարակութիւնը, որպէս «Վէմ» մատենաշարի 9-րդ հատորը։
Ներկայ աշխատութիւնը կը պարունակէ 111 յաւելեալ նամակներ, Սիմոն Զաւարեանի մասին ամբողջական գործերու եռահատոր հրատարակութենէն անդին, որոնք պահուած են Պոստոնի Հ.Յ.Դ. արխիւին մէջ։ Զաւարեան սոյն նամակները գրած է 1903-էն ետք՝ Ժընեւ, Կովկաս, Պալքաններ, Եգիպտոս, Կիլիկիա եւ Տարօն գտնուած ժամանակ։ Բոլոր նամակները կուսակցական եւ յեղափոխական աշխատանքներու մասին գրութիւններ են, իսկ հետաքրքրական կը դառնայ 1913-ին (իր մահէն առաջ) գրուած նամակը, որուն մէջ Ս. Զաւարեան կը վերլուծէ երիտթրքական վերնախաւի հակասական դրութիւնը մօտեցող պատերազմի նախօրեակին եւ Ռուսիոյ մօտեցումները հայկական բարեփոխումներուն նկատմամբ։
Հ.Յ.Դաշնակցութեան խիղճը հանդիսացող Սիմոն Զաւարեանի աշխարհայեացքը ու գաղափարական հարուստ ժառանգութիւնը կը շարունակեն պահել իրենց հմայքը։ Պատմական-յեղափոխական մեր անցեալը նոր սերունդին ծանօթացնելու ներկայ ճիգը գնահատանքի եւ յարգանքի արժանի է։ Ընկ. Երուանդ Փամպուքեանի գիտական աշխատանքը կու գայ ամբողջական պատկերը տալու Հ.Յ.Դ. հիմնադիր երրորդութեան թողած գրաւոր հարուստ վաստակին մասին, որուն վերծանման եւ հրատարակութեան դժուար գործը պատիւ բերող գանձ մըն է հայ յեղափոխութեան պատմական ժամանակաշրջանին համար։
***
«Նեմեսին գործողութիւն», Էրիգ Պօղոսեան,
յունարէն հրատարակութիւն, «Փափատոփուլոս» հրատարակչատուն, Աթէնք, 2025
Հայոց ցեղասպանութեան պարագլուխներու զգետնումի ծրագիրին մասին -ծանօթ որպէս «Նեմեսիս» գործողութիւն-, դերակատարներուն եւ պատմութեան հետազօտողներուն կողմէ գրուած յուշագրութիւններն ու վերլուծումները հայ ժողովուրդի պատմական անկիւնադարձային ժամանակաշրջանի մը հետազօտութեան կարեւոր աղբիւրները կը հանդիսանան։
Նման հրատարակութիւն մըն է նաեւ հանրայայտ հայազգի գրող եւ դերասան Էրիգ Պօղոսեանի աշխատութիւնը, որ լոյս տեսաւ անգլերէն լեզուով 2015-ին, իսկ յունարէն թարգմանութիւնը՝ 2025-ի Մարտին։
Գիրքը պատմական եւ յուշագրական ամբողջութիւն մը կը կազմէ, յենած ըլլալով Սողոմոն Թեհլիրեանի յուշերուն վրայ։ Առաւել, բազմաթիւ աղբիւրներու օգտագործումով, հեղինակը մանրամասնօրէն կու տայ Հայոց ցեղասպանութեան ծրագրումի եւ գործադրութեան ամբողջական պատկերը, օտար պետութիւններու քաղաքականութիւնը եւ «Նեմեսիս» գործողութեան ծրագրումն ու իրագործումը, որպէս գլխաւոր հերոս ընտրելով Ս. Թեհլիրեանը եւ ներկայացնելով անոր մտածումներուն, տառապանքին ու վրէժ լուծելու ներքին աշխարհը։
Գիտական համապարփակ հետազօտութեան աղբիւրներով եւ հարուստ նկարագրականներով, Պօղոսեան ընթերցողներուն առջեւ կը բանայ հայ ժողովուրդի ոդիսականը ու արդար բազուկի հատուցումը։
Հայոց ցեղասպանութեան ու անոր հետեւանքներուն մասին՝ յունարէն լեզուով լոյս տեսած բազմաթիւ հրատարակութիւններուն շարքին, սոյն հատորը յատուկ դիրք կը գրաւէ, որպէս հիմնական աղբիւր՝ վճռորոշ ժամանակաշրջանի մը պատմագիտական վերլուծման համար։
«Նամակներ Պօղոս Սնապեանին», խմբագրութեամբ Թամար Սնապեան-Սուրճեանի, Ա. հատոր,
Պէյրութ, 2023
Արդի ժամանակներու հանրածանօթ մտաւորական եւ Համազգայինի «Բագին» գրական պարբերաթերթի երկարամեայ խմբագիր Պօղոս Սնապեանի ստացած նամակներու հարուստ հաւաքածոն լոյս աշխարհ կ՚ընծայուի շնորհիւ իր զաւակին՝ Թամար Սնապեան-Սուրճեանի խմբագրական աշխատանքին եւ ծանօթագրութիւններու պատրաստութեան։ Նամակները կը կազմեն կարեւոր բաժին մը Սնապեանի գրական հարուստ արխիւին, որոնց մէկ մասը պահուած կը մնայ Երեւանի Չարենցի անուան գրականութեան եւ արուեստի թանգարանին մէջ, իսկ այլ մաս մը Սնապեանի տուն-թանգարանի արխիւին մէջ։
Սնապեան նամակագրական կապ ունեցած է իր ժամանակակից կամ հին սերունդի մտաւորական դէմքերու հետ (Յակոբ Կարապենց, Աբրահամ Ալիքեան, Վահագն Դաւթեան, Մինաս Թէօլէօլեան, Համօ Սահեան, Համաստեղ, Վահէ Օշական, Արամ Հայկազ, Նշան Պէշիկթաշլեան, Նիկողոս Սարաֆեան եւ բազմաթիւ այլ գրողներ)։
Բոլոր նամակները, բացի բարեկամական զգացումներու արտայայտութիւններէն, գրական մեծ արժէք կը ներկայացնեն, որոնց մէջ կ՚արտացոլան հայ գրականութեան մեծ դէմքերու յուզական ու իմացական աշխարհը, անոնց գեղարուեստական նուրբ զգացումները, հայ գիրի քնարական հարստութիւնը եւ ստեղծագործական ոգին։
Վերջին էջերուն մէջ տեղ գտած է նամակներու հեղինակներուն հետ Սնապեանի լուսանկարներու փունջ մը, որ հարազատօրէն կը պատկերացնէ կնքուած խորունկ բարեկամութիւններու ծաւալը, որուն հայելին կարելի է գտնել նամակներու` հետաքրքրութեամբ կարդացուող տողերուն մէջ։
Թամար Սնապեանի աշխատանքը գնահատանքի արժանի է, յատկապէս նամակներու ներկայացումը ամբողջացնելու մաղթանքով։
«Առաջին աղօթագիրքս, 5-8 տարեկան
փոքրիկներուն համար», խմբագրութեամբ
Եզնիկ արք. Պետրոսեանի, Երեւան, 2024
Մանուկներու եւ փոքրիկներու համար յատուկ խնամքով եւ յունարէն լեզուով պատրաստուած պատկերազարդ աղօթագիրքը մատղաշ տարիքի հոգեկան եւ մտային աշխարհը զարգացնելու իւրատեսակ հրատարակութիւն մըն է։ Մարիաննա Ապրեսեանի կողմէ գրուած եւ Թագուհի Վաքըրճեանի թարգմանութեամբ, գիրքի բովանդակութիւնը փոքր տարիքի երեխաներուն ու անոնց ծնողներուն լաւագոյն ընկերը կրնայ ըլլալ։ Աղօթքի մատուցումը եւ անոր ուսուցումը, զաւակ-ծնողք երկխօսութեան ընդմէջէն կը դառնայ հարազատ ու մատչելի, նաեւ զարդարուած՝ խօսքին հետ համեմատ գունաւոր գեղանկարներով, ուր տեղ գտած են մանկական զգացումները արտայայտող աղօթքներ, ինչպէս նաեւ ընտանիքին, ծնողներուն, բարեկամներուն եւ հայրենիքին համար փոքրիկներու աղօթքի խօսքեր ու մատղաշ տարիքի հոգեկան ապրումներու արտայայտութիւններ։ Պատկերազարդ գրքոյկը Կրետէի Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ հրատարակութիւնն է, եւ մասնաւորաբար մատչելի կը դառնայ կղզիին մէջ կայք հաստատած հայ ընտանիքներուն, որոնք յաճախ հայերէն կարդալու դժուարութեան մէջ կը գտնուին։
