ΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ
Ίδρυση και ρόλος της Αρμενικής Διασποράς
Αρά Μαγκογιάν
Μια αναδρομή στις συνθήκες και τα αίτια της δημιουργίας της αρμενικής διασποράς και η επακόλουθη ίδρυση κοινοτήτων, μπορεί να συμβάλλει στην κατανόηση της σημασίας των κοινοτικών εκλογών που θα διεξαχθούν στις 25 Μαΐου 2025 στις ορθόδοξες αρμενικές ενορίες της Ελλάδας.
Μια από τις πλέον οδυνηρές συνέπειες της γενοκτονίας των Αρμενίων ήταν και ο διασκορπισμός στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, όλων όσων κατόρθωσαν να διασωθούν. Γέροντες, γυναίκες και παιδιά, μα και δεκάδες χιλιάδες ορφανά, βρέθηκαν ξαφνικά άστεγοι και δίχως ελπίδα σε τόπους που δεν γνώριζαν· σε χώρες όπου μιλούσαν γλώσσες που αγνοούσαν, με κρατικές και κοινωνικές δομές που δεν προέβλεπαν την ξαφνική ένταξη τόσο μεγάλων ξένων πληθυσμών στην επικράτεια τους.
Ιδιαίτερα μάλιστα, όταν και οι ίδιες οι χώρες υποδοχής, ήταν άλλες μερικώς και άλλες ολοσχερώς καταστραμμένες από τον φονικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές που ακολούθησαν.
Πολλοί από τους διασωθέντες είχαν καταφύγει σε χώρες της Μέσης Ανατολής, κάποιοι στης Ευρώπης και κάποιοι άλλοι στης Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Κοινό χαρακτηριστικό της συντριπτικής πλειοψηφίας, η σύγχυση και η αμηχανία μπροστά στην πρωτοφανή τραγωδία και το άγνωστο μέλλον. Όπως ήταν εύλογο, η αγωνία ενός εκάστου για φυσική επιβίωση, υπερέβαινε κατά πολύ την επιθυμία ορθολογικής οργάνωσης των υπολειμμάτων του αρμενικού λαού.
Όχι όλων όμως. Για αρκετούς από αυτούς, η ανάγκη άμεσης οργάνωσης των σκόρπιων ομάδων προείχε. Χαρακτηριστική η περίπτωση του τραγικού Καθολικού Σαχάκ Β’ (1849 – 1939) του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας. Ο γηραιός ιεράρχης περιφερόμενος στη Συρία, έστελνε το 1922 από τη Δαμασκό, δηλαδή οχτώ χρόνια προτού κατορθώσει να εγκατασταθεί στη Βηρυτό, ένα απεγνωσμένο μήνυμα στο χριστεπώνυμο πλήρωμα Του με τίτλο «ΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΡΜΕΝΙΟΥΣ ΤΗΣ ΚΙΛΙΚΙΑΣ» (ԽՕՍՔ ԱՌ ԳԱՂԹԱԿԱՆ ՀԱՅՍ ԿԻԼԻԿԻՈՅ). Η αγωνία και ο αβάσταχτος πόνος είναι διάχυτος, ακόμη και στις πρώτες δύο παραγράφους του μακροσκελούς κειμένου που ακολουθεί σε μετάφραση!
«ΕΥΛΟΓΙΑ στους πρόσφυγες Αρμενίους της Κιλικίας, τους διασκορπισμένους σε ολόκληρο τον κόσμο. Ευλογία στους βασανισμένους, από τον βασανισμένο Ποιμενάρχη, τον ΚΑΘΟΛΙΚΟ ΣΑΧΑΚ Β’ του άλλοτε ΜΕΓΑΛΟΥ, μα τώρα ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΕΝΟΥ ΟΙΚΟΥ ΤΗΣ ΚΙΛΙΚΙΑΣ.
Όπως συνηθίζεται, τούτη η γραφή έπρεπε να έχει τη μορφή Πατριαρχικής Εγκυκλίου, με ερυθρόχρωμο λογότυπο· αλλά ούτε από το Χρομκλά σας γράφω, ούτε από το Σις (σημείωση: πρόκειται για τις δύο ιστορικές πόλεις της Κιλικίας που είχαν διατελέσει έδρα του Πατριαρχείου), μα από την πόλη των σεβαστών μας αρχόντων και αρχοντόπουλων, προπάντων δε του αγίου και εξυμνημένου Βαχάν Κογτνατσί, τη σκλαβωμένη Δαμασκό, όπου ούτε πατριαρχική αίγλη και τιμητική συνοδεία υπάρχει, ούτε πατριαρχικός θρόνος και ράβδος, ούτε πατριαρχικό γραφείο και αρχιγραμματεία, ούτε ερυθρή σφραγίδα, παρά είναι μαύρα τα πάντα.
Γι’ αυτό, δίχως να αναζητάτε σφραγίδες και τύπους, δώστε ένα νεύμα αγαπημένα μου τέκνα και πείτε μου πού βρίσκεστε, ώστε να ακολουθήσω τα ίχνη της σταυρικής σας πορείας, αν όχι για να σας βοηθήσω υλικά ή ηθικά, μα τουλάχιστον για να μοιραστώ τον πόνο και να ελαφρύνω το φορτίο και το ζυγό σας. Είθε τούτο το φορτίο και ο ζυγός να ήταν του Χριστού, που είναι ελαφρύς και γλυκύς. Μα ο ζυγός και οι θηλιές που βάζει ο κόσμος και οι αμείλικτοι άνθρωποι είναι αποπνικτικοί, τα δε φορτία βαρύτατα και πικρά…»
Πράγματι, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα είχε γκρεμιστεί το σχεδόν χιλιόχρονο Καθολικοσάτο, που στη διάρκεια των τριών πρώτων αιώνων της ιστορίας του είχε διατελέσει Ύπατο Πατριαρχείο στη θέση του Ετσμιατζίν, καθώς εκείνο είχε διακόψει τη λειτουργία του μετά την πτώση του Βασιλείου της Μεγάλης Αρμενίας.
Τώρα που είχε καταστραφεί το Πατριαρχείο του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας, ήταν σειρά του Ετσμιατζίν να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση των υπολειμμάτων του ξεριζωμένου λαού της Κιλικίας. Και ήταν ευχής έργο που τότε υπό την ηγεσία του αείμνηστου Καθολικού Απάντων των Αρμενίων Κεβόρκ Ε’ Σουρενιάντς, άρχισαν να μπαίνουν τα θεμέλια των κοινοτήτων της διασποράς.
Στην προσπάθεια αυτή συνέβαλλε και το αρμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, στο οποίο άλλωστε υπάχθηκε αρχικά και η νεοσύστατη Αρμενική Κοινότητα της Ελλάδος.
Παράλληλα, τόσο τα παραδοσιακά αρμενικά πολιτικά κόμματα, όσο και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις δραστηριοποιήθηκαν άμεσα, θέτοντας τις βάσεις του σφριγηλού δικτύου της «Αρμενικής Διασποράς»! Πράγματι, σε λίγα χρόνια, ο ρόλος της διασποράς μέσα στην εν γένει αρμενική πραγματικότητα ενισχύθηκε τόσο πολύ που έγινε καθοριστικός. Το κατεστραμμένο Καθολικοσάτο του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας αναστήθηκε σαν από θαύμα, τούτη τη φορά στο φιλόξενο έδαφος του Λιβάνου, κατευθύνοντας από εκεί την εθνική, πνευματική και κοινωνική ζωή των ξεριζωμένων παιδιών του.
Κατά την περίοδο της σοβιετικής κυριαρχίας, η διασπορά κράτησε ζωντανά τα εθνικά οράματα και το φρόνημα ολόκληρου του έθνους. Και αυτό, παρά τις λυσσαλέες προσπάθειες χειραγώγησής της από την τότε υπερδύναμη που επίμονα επεδίωκε να διεισδύσει στις δομές και τα όργανά της.
Το 1988 η διασπορά συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκάλεσε ο καταστροφικός σεισμός της Αρμενίας, με την άμεση αποστολή σημαντικής υλικής βοήθειας, αλλά και αξιόλογη συμμετοχή στην προσπάθεια ανασυγκρότησης των περιοχών που είχαν πληγεί.
Μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, οι παροικίες της διασποράς έσπευσαν να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια τόσο στην ίδια την Αρμενία, όσο και στη νεοσύστατη Δημοκρατία του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούσε το αζέρικο και τουρκικό εμπάργκο.
Υπεράνθρωπες προσπάθειες καταβάλλονται και σήμερα για την προώθηση των αρμενικών διεκδικήσεων σε διεθνές επίπεδο, πρωτίστως δε σε σχέση με τον άνισο αγώνα και τα ανθρώπινα δικαιώματα των κατοίκων του Αρτσάχ κατά του τουρκοαζερικού επεκτατισμού.
Παράλληλα, οι παροικίες της διασποράς αγωνίζονται σκληρά για τη στήριξη των δομών τους, ούτως ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις αναπόφευκτες φθορές που επιφέρουν ο χρόνος, οι γεωγραφικές αποστάσεις, οι εσωτερικές αδυναμίες, καθώς επίσης διάφοροι εξωγενείς παράγοντες, όπως η ανάγκη ταχείας προσαρμογής στο διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, με παράλληλη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας.
Μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα με τα μύρια όνειρα, μα και τις στοχευμένες ενέργειες, η Αρμενική Κοινότητα της Ελλάδος προσπαθεί και αυτή να πράξει το καθήκον της τόσο έναντι της νέας της πατρίδας, της Ελλάδας, όσο και έναντι της ιστορίας, με προσήλωση στις πνευματικές και πολιτιστικές αξίες, καθώς και τους στόχους του αρμενικού λαού.
