Στον απόηχο της κατοχής του Αρτσάχ από το Αζερμπαϊτζάν, συνεχίζουν να εμφανίζονται αναφορές που περιγράφουν λεπτομερώς τη συστηματική καταστροφή της αρμενικής πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς. Αυτή η συνεχιζόμενη εκστρατεία, η οποία στοχεύει αρχαίες εκκλησίες, μνημεία και ολόκληρους οικισμούς, έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες μεταξύ των διεθνών παρατηρητών και των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο σκόπιμος χαρακτήρας αυτών των ενεργειών υποδηλώνει μια προσπάθεια όχι μόνο να διαγραφεί η αρμενική ιστορία στην περιοχή αλλά και να εξαλειφθούν τα υλικά στοιχεία της παρουσίας της.
Μετά την πλήρη κατοχή του Αρτσάχ, το Αζερμπαϊτζάν έχει ξεκινήσει μια εκτεταμένη προσπάθεια να σβήσει τα ίχνη του αρμενικού πολιτισμού. Ιστορικές εκκλησίες, χατσκάρ (σταυρόλιθοι), νεκροταφεία και πολιτιστικά κέντρα έχουν συστηματικά καταστραφεί ή παραμορφωθεί. Αυτές οι ενέργειες παραβιάζουν τους διεθνείς νόμους, συμπεριλαμβανομένων των συμβάσεων της UNESCO που απαγορεύουν την σκόπιμη καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Μεταξύ των πιο σημαντικών απωλειών είναι η Εκκλησία του Σωτήρα στο Krkzhan, το οποίο έχει γίνει στόχος της προπαγάνδας του Αζερμπαϊτζάν. Ο καθεδρικός ναός Surb Ghazanchetsots στο Σουσί, ένας σημαντικός θρησκευτικός χώρος των Αρμενίων, έχει υποστεί τις λεγόμενες «αποκαταστάσεις» που του έχουν αφαιρέσει τον αρμενικό χαρακτήρα του. Ομοίως, η εκκλησία Kanach Zham στο Σουσί έχει μετατραπεί σε ερείπια. Η ισοπέδωση των μνημείων δεν είναι τυχαίες ζημιές του πολέμου, αλλά σκόπιμες προσπάθειες διαγραφής της αρμενικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας από την περιοχή.
Η καταστροφή εκτείνεται πέρα από θρησκευτικούς χώρους. Ολόκληρα χωριά, συμπεριλαμβανομένων των Karintak και Tsamdzor, έχουν σβήσει από τον χάρτη. Στο Στεπανακέρτ, το κυβερνητικό κτίριο του Αρτσάχ κατεδαφίστηκε, εξαλείφοντας ένα βασικό σύμβολο της αρμενικής πολιτείας. Το κτίριο του πρώην κρατικού πανεπιστημίου του Αρτσάχ παραμορφώνεται υπό το πρόσχημα της κατασκευής ενός νέου ιδρύματος για τους Αζέρους.
Το Αζερμπαϊτζάν έχει επίσης στοχεύσει αρμενικά πολιτιστικά κέντρα, επαναπροσδιορίζοντάς τα για στρατιωτικούς σκοπούς. Κοινοτικά κέντρα, σχολεία και θέατρα είτε κατεδαφίστηκαν είτε αλλοιώθηκαν και έγιναν αγνώριστα. Η καταστροφή του Μεγάρου Πολιτισμού και Νεολαίας του Στεπανακέρτ είναι ένα προφανές παράδειγμα της πολιτικής του Αζερμπαϊτζάν να διαγράψει τους αρμενικούς θεσμούς.
Η εκστρατεία του Αζερμπαϊτζάν εκτείνεται πέρα από τη φυσική καταστροφή. Αντικείμενα της αρμενικής πολιτιστικής παράδοσης, όπως χαλιά με μοναδικά αρμενικά σχέδια, παρουσιάζονται ψευδώς ως Αζερικά σε διεθνείς εκθέσεις. Σε μια πρόσφατη εκδήλωση στη Βαρσοβία, οι ιστορικές αρμενικές εκκλησίες του Αρτσάχ χαρακτηρίστηκαν ως αλβανικές, μια προσπάθεια να ξαναγραφεί η ιστορία και να διαστρεβλωθεί η αρμενική κληρονομιά.
Στο Berdzor (Λατσίν), το Αζερμπαϊτζάν έχει ξεκινήσει την πολιτική εξισλαμισμού, χτίζοντας τζαμιά σε τοποθεσίες όπου κάποτε υπήρχαν αρμενικές εκκλησίες. Αυτή η προσπάθεια στοχεύει να αντικαταστήσει την αιωνόβια αρμενική χριστιανική ταυτότητα της Αρτσάχ με ένα νέο αφήγημα από το Αζερμπαϊτζάν.
Η καταστροφή της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς στο Αρτσάχ δεν είναι απλώς μια επίθεση στην ιστορία, αλλά μια μορφή πολιτιστικής γενοκτονίας. Διαγράφοντας συστηματικά τα αρμενικά ιστορικά μνημεία, το Αζερμπαϊτζάν προσπαθεί να ξαναγράψει το παρελθόν της Αρτσάχ και να κόψει τους δεσμούς του με τον αρμενικό λαό.
Παρά τα συντριπτικά στοιχεία, η διεθνής ανταπόκριση ήταν αργή. Ενώ ορισμένες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ομάδες προστασίας του πολιτισμού έχουν σημάνει συναγερμό, δεν έχει γίνει κάποια συγκεκριμένη δράση για να λογοδοτήσει το Αζερμπαϊτζάν. Η καταστροφή συνεχίζεται καθημερινά, με νέες αναφορές για τη στοχοποίηση αρμενικών πολιτιστικών χώρων.
Η διεθνής κοινότητα πρέπει να λάβει σταθερή θέση για να αποτρέψει περαιτέρω καταστροφές. Η UNESCO και άλλοι οργανισμοί πολιτιστικής προστασίας πρέπει να απαιτήσουν άμεση πρόσβαση στην περιοχή για να εκτιμήσουν τις ζημιές και να αποτρέψουν περαιτέρω παραβιάσεις. Οι κυβερνήσεις και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να πιέσουν για κυρώσεις κατά του Αζερμπαϊτζάν για τις συνεχείς παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.
Η διατήρηση της αρμενικής κληρονομιάς του Αρτσάχ δεν είναι μόνο κρίσιμη για την περιφερειακή ιστορία αλλά και για την παγκόσμια πολιτιστική ποικιλομορφία. Επιτρέποντας στο Αζερμπαϊτζάν να συνεχίσει ανεξέλεγκτα την καταστροφή, δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο που θα μπορούσε να ενθαρρύνει παρόμοιες καταστροφές της πολιτιστικής ταυτότητας σε άλλες συγκρούσεις παγκοσμίως.
Η συνεχιζόμενη καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αρτσάχ δεν πρέπει να αγνοηθεί. Χωρίς αποφασιστική δράση, ένα αναντικατάστατο μέρος της ιστορίας της Αρμενίας —και της παγκόσμιας κληρονομιάς— θα μπορούσε να χαθεί για πάντα.
