Η απόφαση της κυβέρνησης της Αρμενίας να απομακρύνει από τις σφραγίδες εισόδου των διαβατηρίων στο αεροδρόμιο Ζβαρτνότς την απεικόνιση του όρους Αραράτ δεν μπορεί να εκληφθεί ως μια απλή τεχνική ή αισθητική αλλαγή. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια πολιτική πράξη με βαθύτερες συνέπειες, διότι αγγίζει το ζήτημα της διαχείρισης της συλλογικής μνήμης και της εθνικής ταυτότητας.
Τα σύμβολα δεν αποτελούν διακοσμητικές λεπτομέρειες· είναι οι φορείς της ιστορικής πορείας ενός λαού. Για τον αρμενικό λαό, που υπέστη γενοκτονία στις αρχές του 20ού αιώνα, που εκδιώχθηκε από τα πατρογονικά του εδάφη και συνεχίζει να βλέπει τα μνημεία του να καταστρέφονται, η διατήρηση των συμβόλων έχει ζωτική σημασία. Το Αραράτ, αν και βρίσκεται εκτός των συνόρων της σημερινής Αρμενίας, παραμένει το κατεξοχήν εθνικό σύμβολο, η ορατή υπενθύμιση μιας πατρίδας που δεν περιορίζεται από τα σημερινά γεωπολιτικά σύνορα αλλά εδράζεται στη μακραίωνη ιστορία.
Παρόμοια σημασία έχει και το μνημείο του «Παππού και της Γιαγιάς» –το γνωστό «Μπαμπίκ και Μαμίκ»– στην πρωτεύουσα του Αρτσάχ. Σήμερα, μετά την κατάληψη και την υποδούλωση αυτής της αρμενικής γης, το μνημείο στέκει ως αμφίσημο σημάδι: αφενός υπενθυμίζει την ταυτότητα και την παρουσία των Αρμενίων στο Αρτσάχ, αφετέρου καταδεικνύει τον κίνδυνο διαγραφής ενός πολιτισμού από τον χάρτη. Η ίδια η μοίρα του μνημείου και της περιοχής μαρτυρά πως οι συμβολισμοί δεν είναι αφηρημένα σχήματα, αλλά πραγματικά πεδία πολιτικής σύγκρουσης.
Σ’αυτήν την πραγματικότητα, η απόφαση της κυβέρνησης της Αρμενίας να απαλείψει το Αραράτ από ένα κρατικό σύμβολο δεν μπορεί να ερμηνευθεί από μια ουδέτερη σκοπιά. Αντίθετα, προβάλλει ως προσπάθεια «αποφόρτισης» της εθνικής μνήμης, στο όνομα βίαιων γεωπολιτικών και διπλωματικών πιέσεων ή μιας στενής αντίληψης για την κρατική οντότητα, έτσι όπως διαμορφώνεται ως πολιτική ιδεολογία από τους κυβερνώντες. Όμως, μια τέτοια πολιτική οδηγεί σε ιστορικό αφοπλισμό. Όταν οι γείτονες καταστρέφουν μνημεία, σβήνουν κάθε ίχνος και επιχειρούν να επανασυντάξουν την ιστορία, η απάντηση δεν μπορεί να είναι η εθελούσια παραίτηση από τα δικά μας σύμβολα.
Η συλλογική μνήμη δεν είναι εμπόδιο για το μέλλον· είναι το θεμέλιο για να υπάρξει μέλλον. Ένας λαός που αποκόπτεται από τα σύμβολά του μετατρέπεται σε ένα άτακτο σύνολο χωρίς άγκυρες, έρμαιο της εκάστοτε πολιτικής συγκυρίας. Για τον αρμενικό λαό, που συνεχίζει να διεκδικεί τη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας και να υπερασπίζεται την ιστορική του παρουσία στην Αρμενία, στο Αρτσάχ και στην ευρύτερη περιοχή, η διατήρηση αυτών των συμβόλων είναι ζήτημα πολιτικής επιβίωσης.
Ο «ρεαλισμός» που αρνείται τα σύμβολα, δεν είναι παρά η παράδοση στο μοιραίο. Η ευθύνη των εκάστοτε κυβερνώντων είναι να κατανοήσουν ότι η δύναμη ενός κράτους δεν περιορίζεται στη ευαγγελιζόμενη οικονομική ανάπτυξη και την πλασματική ευμάρεια, αλλά θεμελιώνεται στη δυνατότητά να υπερασπίζεται τον πολιτισμό, τη μνήμη και τα σύμβολά του, ως ασπίδα για την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας. Η απομάκρυνση του Αραράτ από τις σφραγίδες μπορεί να μοιάζει με μικρή λεπτομέρεια. Στην πραγματικότητα, όμως, αποτελεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο: δείχνει ότι η ίδια η πολιτεία προχωρά στη συστηματική αποδυνάμωση των σημείων αναφοράς που συγκροτούν την εθνική ταυτότητα.
Όταν τα αρμενικά ίχνη καταστρέφονται βίαια στα ιστορικά εδάφη της Αρμενίας και στο Αρτσάχ, η άρνηση της ίδιας της κυβέρνησης να στηρίξει τα σύμβολα μνήμης ισοδυναμεί με ολέθριο πολιτικό ατόπημα – ή ακόμη χειρότερα, με συνενοχή στη λήθη, που αναπόφευκτα θα αντιμετωπίσει την καταδίκη του αρμενικού λαού.
«ΑΖΑΤ ΟΡ»
