Εκ βαθέων συνομιλία με τον διακεκριμένο πιανίστα Τιγκράν Χαμασιάν

Στον Σέρτζιο Μανγκογιάν

Ο Τιγκράν Χαμασιάν δεν είναι απλώς ένας ταλαντούχος πιανίστας· είναι ένας καλλιτέχνης που κουβαλάει μέσα του έναν ολόκληρο πολιτισμό, με τρόπο ζωντανό, συχνά επώδυνο, αλλά πάντα αληθινό. Στη συζήτησή μας, η μουσική υπήρξε μόνο η αφετηρία, δεδομένου ότι ακολούθησε μια ειλικρινής κουβέντα για την πίστη, την ταυτότητα, τη μνήμη, τον ρόλο της τέχνης, αλλά και την πολιτική πραγματικότητα στην Αρμενία και στον κόσμο.
Ο συγκεκριμένος άνθρωπος, αν και καλλιτεχνικά συγκροτημένος, σίγουρα δε μπορεί να ενταχθεί σε κάποια μουσική κατηγορία, με την τέχνη του, από τη μία να μη χωρά σε τυποποιημένους κανόνες και είδη και από την άλλη να είναι ευμετάβλητη και να βρίσκει χώρο σε κάθε έναν από εμάς. Με διαφορετικές «μεταφράσεις», οπτικές και απόψεις. Σίγουρα, όμως, με ένα αποτέλεσμα που μόνο αδιάφορο δε μπορεί να σε αφήσει.
Ο Τιγκράν Χαμασιάν βρέθηκε στην Ελλάδα με την ευκαιρία των δύο συναυλιών που πρόσφατα έδωσε στην Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, οι οποίες σημείωσαν τεράστια επιτυχία. Η προσέλευση του κόσμου και η υποδοχή του κοινού για τον καλλιτέχνη ήταν αξιοσημείωτη. Η μουσική του πλημμύρησε την ατμόσφαιρα, χαρίζοντας μαγευτικές στιγμές, ειδικά κάτω από τον αττικό ουρανό, στη σκιά της Ακρόπολης.
Η συζήτηση που κάναμε μου επιβεβαίωσε την υπαρξιακή αναζήτηση πίσω από κάθε μελωδία και κάθε μουσική. Δεν ξέρω αν έγινα λάτρης της τζαζ, αν και η μουσική του Χαμασιάν είναι αναμφισβήτητα εξαιρετική και παροτρύνω κάθε μία και κάθε έναν από εσάς να της δώσει μια ευκαιρία, ούτε ξέρω αν συμφωνώ με κάθε του δήλωση και σκέψη. Σίγουρα, όμως, η μουσική για μένα, πλεόν, δε θα είναι μια απλή υπόθεση. Θα αποτελεί μια ευκαιρία, ανάγκη ίσως, αναζήτησης και απάντησης. Το ερώτημα ας το θέσει ο κάθε ένας από εμάς για τον εαυτό του.

Γεννηθήκατε στην Αρμενία, έπειτα πήγατε στις Η.Π.Α. και μετά ξανά στην Αρμενία. Υπήρξατε ένας Αρμένιος της διασποράς, έστω και για ένα συγκεκριμένο διάστημα της ζωής σας. Τίνι τρόπο επηρέασε εσάς και την τέχνη σας, εάν σας επηρέασε;

Όντας έξω από την Αρμενία, υπήρχε μία τρόπον τινά επιρροή, θετική κυρίως, διότι είχα τη δυνατότητα να δω και να βιώσω πράγματα, να διευρύνω τους ορίζοντές μου και να γνωρίσω εκπληκτικούς μουσικούς και καλλιτέχνες· πράγματα τα οποία δε θα είχα τη δυνατότητα να κάνω και να ζήσω, αν δεν είχα φύγει.

Αυτό ακούγεται πολύ ενδιαφέρον, κυρίως επειδή η μουσική σας έχει πολύ έντονο το αρμενικό στοιχείο, μήπως τελικά λειτούργησε, όχι μόνο ως εργαλείο μνήμης, αλλά κυρίως ως εργαλείο σύνδεσης και επικοινωνίας, με την ταυτότητά σας και το αρμενικό αίσθημά σας.

Η Αρμενία της καρδίας και του μυαλού μου, με την Αρμενία της πραγματικότητας έχουν σημαίνουσες διαφορές. Επομένως, όταν ήμουν μακριά από την Αρμενία, ήμουν προσκολλημένος στην Αρμενία που είχα μέσα μου, η οποία με κάνει να κατανοώ την πραγματική Αρμενία και τον αρμενικό πολιτισμό, την κουλτούρα. Είναι πολύ ενδιαφέρον διότι ακόμα κι όταν δεν είμαι στην Αρμενία, νιώθω συνδεδεμένος με την αρμενική ιστορία και τον λαό.

Μιλήστε μου για το τελευταίο άλμπουμ σας, το “The Bird Of A Thousand Voices” το οποίο παίζετε, κατά βάσει, στη συναυλία σας. Έχει κι αυτό να κάνει με τον αρμενικό πολιτισμό, σωστά;

Ναι, αλλά επίσης είναι συνδεδεμένο με το «παραμύθι»1, μάλλον κάτι παραπάνω από παραμύθι, ακόμα κι αν τα περισσότερα παραμύθια κουβαλάνε ιστορίες αιώνων και παραδόσεων, με τα αρχαία παραμύθια να έχουν πολλά ιστορικά στοιχεία.
Στο συγκεκριμένο παραμύθι βρίσκεις έναν συνδυασμό παράδοσης και ιστορίας, προερχόμενο από τα μεσαιωνικά χρόνια και στο οποίο μπορείς να παραλληλίσεις πολλά σύγχρονα παραμύθια και ιστορίες. Έχει πολλές παραλλαγές, ανάλογα με τη θρησκεία και το έθνος προέλευσης. Παρ’ όλα αυτά, σε κάθε εκδοχή του παραμυθιού αυτού, το μήνυμα είναι το ίδιο· ακολουθεί έναν ήρωα, ο οποίος ζει σε μία ουτοπική κοινωνία, οπού όλα είναι σε αρμονία και όλα υπάρχουν σε αφθονία. Ξαφνικά εμφανίζεται μία κατάρα και οι μαγευτικοί κήποι ξεραίνονται και η αφθονία παύει να υπάρχει. Οι πολίτες μετατρέπονται σε τέρατα, χάνοντας το ανθρώπινο στοιχείο τους και το μόνο που μπορεί να εξουδετερώσει την κατάρα είναι ένα θεϊκό πτηνό. Έτσι, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας καλείται να γίνει ο ήρωας και να φέρει το πουλί στη δυστοπική, πλέον, πόλη.
Είναι ένα πνευματικό παραμύθι, στο οποίο ο ήρωας πρέπει να ξεπεράσει κάθε δαίμονά του και κάθε δυσκολία που εμφανίζεται. Είναι ένα μήνυμα για να ξεπεράσεις το τραύμα και τα εμπόδια και για αυτό μέσω του παραμυθιού καλείται ο καθένας μας να γίνει ο ήρωας που η κοινωνία χρειάζεται. Να βρει ο κάθε ένας από εμάς το κουράγιο και τη δύναμη να γίνει αυτό που πρέπει, αυτό που χρειάζεται· να γίνει ο ήρωάς του.

Ακούγεται πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, η οποία μπορεί κάλλιστα να παραλληλισθεί με τη σύγχρονη κοινωνία και τον ρόλο του ανθρώπου.
Ζούμε σε μία εποχή συγκρούσεων, αστάθειας, διακρίσεων και, κατά πολλούς, συντηρητισμού. Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη και της τέχνης γενικότερα ;

Κατά τη γνώμη μου, ο ρόλος του καλλιτέχνη, παρ’ ό,τι πολλοί θεωρούν ότι ένας καλλιτέχνης μπορεί και οφείλει να έχει επιρροή -πολιτική και κοινωνική-, είναι σχεδόν πνευματικός. Οφείλει να έχει έναν ρόλο πνευματικού καθοδηγητή, ο οποίος θα αποσυνδέει τον κόσμο από την υλική πραγματικότητα, στην οποία εμπεριέχονται όλα αυτά τα οποίο αναφέραμε, και να τον μεταφέρει σε μία ανώτερη πνευματική κατάσταση.

Κάποιοι θα έλεγαν ότι το να καθοδηγεί ο καλλιτέχνης το κοινό του, μέσω της τέχνης του, σε μία πνευματική κατάσταση, αποσυνδέοντάς τον από την υλική πραγματικότητα, είναι ένα πολιτικό statement.
Η τέχνη, άλλωστε, αυτή καθ’ εαυτή πολλές φορές είναι πολιτική.

Νιώθω ότι όλα οφείλουν να καταλήγουν στην αγάπη και στο να διαδίδουμε την αγάπη. Αυτό θέλω να πετυχαίνω με την τέχνη μου. Να αφήνουμε πίσω τα κακώς κείμενα της κοινωνίας και να μοιραζόμαστε την αγάπη. Θέλω να μοιράζομαι, μέσω της μουσικής μου, αυτό το συναίσθημα και αυτός είναι για μένα ο μεγαλύτερος ρόλος του καλλιτέχνη.

Πώς θα σχολιάζατε την πολιτική κατάσταση στην Αρμενία και τον κόσμο σήμερα;

Η πολιτική (σύστημα και άνθρωποι), εν γένει, είναι μία εξ ολοκλήρου «βρώμικη» κατάσταση και συνθήκη. Λένε κάτι και την ίδια στιγμή οι πράξεις τους το αναιρούν.
Μιλάνε για τα παιδιά στη Γάζα και την ίδια στιγμή προμηθεύουν όπλα σε αυτούς που τα σκοτώνουν, με τον ίδιο τρόπο που διέθεταν υλική υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν, για την εθνοκάθαρση στο Αρτσάχ.
Και την ίδια στιγμή συμβαίνουν μια σειρά από τέτοια εγκλήματα, όπως οι φανατικοί ισλαμιστές που ανατινάζουν εκκλησίες και θρησκευτικά μνημεία, με τον εξτρεμισμό να λαμβάνει έδαφος σε καθημερινή βάση και σε κάθε πλαίσιο (θρησκευτικό, πολιτικό, κοινωνικό). Νιώθω ότι η καταπίεση και η καταστολή είναι ένας βασικός παράγοντας τέτοιων συμπεριφορών.

Πράγματι, άνθρωποι με κάποια εξουσία προσπαθούν να καταπιέσουν τους υπόλοιπους μέσω της πολιτικής, της θρησκείας και της κατασκευασμένης -στα δικά τους μέτρα- ηθικής.

Αλλάζουν νόμους, απλά για να μείνουν στην εξουσία. Βέβαια, κάθε κράτος και κάθε λαός έχει την εξουσία και το σύστημα που του αξίζει. Είναι μια αντανάκλαση του ποιοι είμαστε.
Οι πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες μας είναι «προϊόν» και αποτέλεσμα της κοινωνίας μας. Λέμε ότι πολιτικοί λειτουργούν ως μαριονέτες, αλλά και αυτό είναι δικό μας αποτέλεσμα.
Δημιουργήσαμε το τέρας που αποφάσισε να καταπιέσει και να καταστείλει τον λαό.

Δημιουργήσαμε το τέρας και δεν κάνουμε τίποτα για να το διορθώσουμε ή για να πάρουμε πίσω κάποιο μέρος της δύναμης που του δώσαμε. Ιδίως αν δούμε την κατάσταση με τους Αρμένιους πρόσφυγες από το Αρτσάχ, την οποία θεωρώ εξωφρενική και για την οποία δε γίνεται καμία προσπάθεια επίλυσης.

Είναι ένα πραγματικά εξωφρενικό ζήτημα. Δυστυχώς πολλοί βλέπουν και αντιμετωπίζουν τους Αρμένιους από το Αρτσάχ ως ξένους. Υπάρχει ένα γενικότερο τοπικιστικό αίσθημα, ανάμεσα στις περιοχές, το οποίο ειλικρινά δεν κατανοώ. Δηλαδή, είμαστε ένα έθνος και θα πρέπει να το βλέπουμε έτσι. Εύχομαι, ειλικρινά, η κατάληξη του ζητήματος να είναι θετική.

Μια τελευταία ερώτηση, πιο ελαφριά· αν για την υπόλοιπη ζωή σας μπορούσατε να ακούτε μονάχα έναν καλλιτέχνη, είτε συνθέτη είτε μουσικό ή ό,τι άλλο, ποιος θα ήταν αυτός;

Δύσκολη ερώτηση…μόνο ένας;

Αν δε θέλετε να επιλέξετε καλλιτέχνη, μπορείτε να πείτε αν θα ακούγατε μόνο ένα είδος μουσικής, όπως τζαζ ή κλασική.

Ακόμα πιο δύσκολο, κυρίως επειδή δεν πιστεύω στην κατηγοριοποίηση στις τέχνες και τη μουσική. Είναι όλα ένα. Αν έπρεπε να επιλέξω κάποιο «είδος», αυτό θα ήταν η folk2.

Ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο και την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Ευχαριστώ πολύ κι εγώ.

***

Ο Τιγκράν Χαμασιάν έκανε δύο sold out συναυλίες στην Ελλάδα· η πρώτη στις 7 Ιουλίου, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη και η δεύτερη στις 9 Ιουλίου στο θέατρο Δώρα Στράτου, στον λόφο του Φιλοπάππου. Στις δύο παραστάσεις παρουσίασε το άλμπουμ του “The Bird Of A Thousand Voices”.

***

1 Εδώ αναφέρεται στο παραμύθι ως λαογραφική έννοια και όχι σε κάποιο συγκεκριμένο.
2 Η “folk” είναι ένα είδος μουσικής που βασίζεται στις παραδοσιακές μελωδίες, ρυθμούς και θεματολογίες μιας κοινότητας ή ενός λαού, σε συνδυασμό πολλές φορές με σύγχρονους ήχους. Η “folk” στοχεύει στην αισθητική και μουσική ενσωμάτωση του χθες στο σήμερα.