De profundis

ՄԱՆՆԻԿ ԱՇՐԵԱՆ*

Ի տես կսկծա­լի 102րդ ­տա­րե­լի­ցին թուր­քե­րու կող­մէ գոր­ծադ­րո­ւած 1915ի ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան, հո­գու պարտք զգա­ցի հա­ղոր­դակ­ցե­լու ձեզ հետ, թան­կա­գին ծի­լեր յա­րու­ցեալ մեր ազ­գին։­Դուք՝ չոր­րորդ սե­րուն­դը Ս­փիւռ­քին, տե­ւա­կան քա­ղա­քա­կան աք­սո­րի մը, որ մեր ընտ­րան­քը չէր, ձեր գո­յու­թեամբ իսկ միայն, կեն­դա­նի հնչեղ պա­տաս­խանն էք ցե­ղաս­պա­նին, որ կ­þու­զէր ձգել «մէկ հայ միայն պատ­մու­թեան թան­գա­րա­նին հա­մար»։ Եւ ե­թէ յա­ջո­ղած ըլ­լար հաս­նիլ իր թի­րա­խին, Ապ­րիլ 24ի ե­լոյթ­նե­րը կրնա­յին շատ պարզ ըլ­լալ «րեք­վիէմ» մը ո­րոշ պատ­մա­բան­նե­րու կող­մէ, բնաջն­ջո­ւած ժո­ղո­վուր­դի մը յի­շա­տա­կին։
­Մենք, սա­կայն, հոս ենք, ա­ւե­լի քան 10.000.000 հա­յեր հայ­րե­նի­քէն ներս թէ Ս­փիւռ­քի տա­րած­քին, որ պա­տաս­խա­նե­ցինք մա­հո­ւան վճի­ռին կեան­քով ու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ։ Եւ դուք այս ազ­գին նոր ու­ժեղ ձայնն էք, ինչ որ բար­բա­րոս ցե­ղաս­պան­ներ ու քա­ղա­քա­կիրթ մեղ­սա­կից­ներ փոր­ձե­ցին հա­զար ձե­ւե­րով խեղ­դել։
­Շատ հպարտ ենք ձեզ­մով, որ հա­կա­ռակ մեր աշ­խար­հը տան­ջող ար­ժէք­նե­րու մեծ տագ­նա­պին, ջախ­ջա­խիչ մե­ծա­մաս­նու­թեամբ չէք դա­ւա­ճա­ներ հա­մա­մարդ­կա­յին ան­ժա­ման­ցե­լի սկզբունք­նե­րուն եւ ար­ժէք­նե­րուն։ Ազ­գին յոյսն ու ա­պա­գան էք, ա­ւան­դա­պահ­նե­րը մեր նշա­նա­կա­լից պատ­մա­կան ու մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թեան, դուք որ ան­գամ մը եւս պի­տի բարձ­րա­ձայ­նէք, թէ հա­յե­րը կը յի­շեն ու կը պա­հան­ջեն։
Չ­պի­տի անդ­րա­դառ­նամ պատ­մա­կան ե­ղե­լու­թիւն­նե­րու բազ­մա­պի­սի փաս­տե­րով ար­դէն ա­պա­ցու­ցո­ւած՝ ըլ­լա՛յ շատ մը եր­կիր­նե­րու ար­խիւ­նե­րուն մէջ գտնո­ւող փաս­տա­թուղ­թե­րով, ըլ­լա՛յ վկա­յու­թիւն­նե­րով ոչ միայն վե­րապ­րող­նե­րու, այլ նաեւ օ­տար ա­կա­նա­տես վկա­նե­րու։ Ոչ ալ կ’ու­զեմ կանգ առ­նել զա­նա­զան մա­կար­դակ­նե­րով յա­նուն ար­դա­րու­թեան մղած ան­վերջ մեր պայ­քար­նե­րուն վրայ։
­Չեմ կրնար, սա­կայն, չմատ­նան­շել այն ցա­ւա­լի հաս­տա­տու­մը, թէ ամ­բողջ ազ­գի մը բնաջնջ­ման ահ­ռե­լի ծրա­գի­րը, որ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան կող­մէ ո­րա­կո­ւած է «ո­ճիր մարդ­կու­թեան հան­դէպ» եւ նոյ­նիսկ ներշն­չած է «ցե­ղաս­պա­նու­թիւն» եզ­րը ­Ռա­ֆա­յէլ ­Լեմ­քի­նին, կը մնայ ան­պա­տիժ։ Դժ­բախ­տա­բար, բար­բա­րոս բնազդ­նե­րու, քա­ղա­քա­կան դի­տա­ւո­րու­թեանց ու մե­ծա­պե­տա­կան շա­հե­րու մա­հա­բեր միա­ւոր­ման ե­ղե­րա­կան զո­հերն ենք։
Ան­տա­րա­կոյս, ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չու­մը շատ մը եր­կիր­նե­րէ եւ մի­ջազ­գա­յին մար­մին­նե­րէ կա­րե­ւոր դրա­կան քայլ կը նկա­տո­ւի մեր պայ­քա­րի ճա­նա­պար­հին։ Որ­քան ա­տեն, սա­կայն, որ պաշ­տօ­նա­կան ­Թուր­քիան, ան­տե­սե­լով իր իսկ մտա­ւո­րա­կան­նե­րու թէ­կուզ փոք­րա­թիւ խո­հեմ ձայ­նե­րը, կը մնայ բա­ցար­ձակ ժխտո­ղա­կան դիր­քի վրայ, խե­ղա­թիւ­րե­լով պատ­մու­թիւ­նը, ա­մէն մէկ ե­րե­խայ ­Թուր­քիոյ մէջ կը ծնի ա­րիւ­նոտ ձեռ­քե­րով։ Ա­մէն հա­յոր­դի ալ, սա­կայն, ազ­գա­յին բա­րո­յա­կան պար­տա­ւո­րու­թեամբ մը։
­Չեմ տա­րա­կու­սիր, թէ այս բո­լո­րը գի­տէք, սի­րե­լի ե­րի­տա­սարդ­ներ, եւ մեր ե­լոյթ­նե­րուն կը ներ­կա­յա­նաք ուղ­ղա­կի յու­զիչ պայ­քա­րու­նակ ո­գիով։ Այս մէ­կը սքան­չե­լի ե­րե­ւոյթ է ու պա­տիւ կը բե­րէ ձե­զի։ ­Բայց բա­ւա­րար չէ։
Այս­տեղ, իբր սփիւռ­քա­հայ մայր ու մեծ մայր, պի­տի ու­զէի փո­խան­ցել ձեզ սրտիս խո­րէն պատ­գամ մը, որ կը յու­սամ, թէ կը դպչի ձեր ե­րի­տա­սարդ հո­գի­նե­րուն։
­Քաջ գի­տեմ, թէ չա­փա­զանց դժո­ւար է մեր ազ­գա­յին ինք­նու­թեան պահ­պա­նու­մը, ինչ­պէս ը­սած է Ֆ­րանց ­Վեր­ֆէլն ալ «ան­կա­րե­լի է հայ մնալ Ս­փիւռ­քի մէջ։ ­Հա­յե­րը, սա­կայն, ան­կա­րե­լիին ազգն են»։
­Պար­տա­ւոր ենք, ու­րեմն, ա­պա­ցու­ցա­նե­լու այս մէ­կը։ ­Թէ՝ ի վի­ճա­կի ենք գո­յա­տե­ւե­լու իբր ազգ, թէ՝ ա­մե­նայն յար­գան­քով ու սի­րով հան­դերձ մեր հա­լա­ծո­ւած նախ­նի­նե­րուն ա­պաս­տան տո­ւած եր­կիր­նե­րուն հան­դէպ, մենք կա­րող ենք մեր հո­գի­նե­րուն մէջ ան­կորն­չե­լի պա­հել մեզ­մէ խլո­ւած հայ­րե­նի­քը։
Ս­փիւռ­քի տա­րած­քին, այդ հայ­րե­նի­քը մեր մայ­րե­նի լե­զո՛ւն է եւ մեր պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թին ի­մա­ցու­թի՛ւ­նը։ Իսկ այս ար­ժէք­նե­րու պահ­պան­ման ի խնդիր, ըն­տա­նի­քը, դպրո­ցը, ե­կե­ղե­ցին եւ մեր միու­թիւն­նե­րը անհ­րա­ժեշտ է, որ դառ­նան ա­նա­ռիկ բեր­դեր։ Ս­փիւռ­քը, մեր ազ­գա­յին ա­նա­սե­լի վէր­քին իբր հե­տե­ւանք, կրնայ ճա­կա­տագ­րա­կան դառ­նալ, որ­պէս դան­դա­ղօ­րէն շա­րու­նա­կո­ւող ցե­ղաս­պա­նու­թիւն։ ­Բայց դուք կրնաք զայն վե­րա­ծել մեր ազ­գա­յին ժա­ռան­գու­թիւ­նը հարս­տաց­նող բա­րե­րար ազ­դա­կի, բաւ է որ միշտ գե­ղե­ցիկ գոյ­նե­րը գի­տակ­ցա­բար փո­խադ­րէք ձեր հո­գի­նե­րու հայ­կա­կան պաս­տա­ռին վրայ։
Ազ­գա­յին մեր տես­լա­կա­նը՝ ան­կախ եւ պատ­մա­կան մեր հո­ղե­րով ամ­բող­ջա­ցած հայ­րե­նիք ու մեր հե­րո­սա­կան Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան «de jure» ճա­նա­չում, կրնայ ի­րա­կա­նա­նալ միայն ե­թէ գո­յա­տե­ւենք իբր ազգ ու ոչ թէ իբր բե­կոր­ներ ազ­գի մը՝ «…եան» մաս­նի­կով ի­րենց մա­կան­նե­րուն եւ քիչ մը հա­յու ա­րիւն ազ­գե­րու ըն­տա­նի­քէն ներս։
­Հե­տե­ւա­բար, ե­լոյթ­նե­րու լո­զունգ­նե­րէն ան­դին, ջեր­մօ­րէն կը խնդրեմ, որ այս տա­րո­ւան ­Մեծ Ե­ղեռ­նի ո­գե­կոչ­ման ա­ռի­թով խոս­տում տաք, ոչ մե­զի մե­ծե­րուս, ոչ ալ ղե­կա­վար տար­րե­րու, այլ իւ­րա­քան­չիւրդ իր ան­ձին, թէ բարձր պի­տի զե­տե­ղէք մեր ազ­գա­յին գո­յա­տե­ւու­մը ձեր անձ­նա­կան ար­ժէ­քա­յին հա­մա­կար­գին մէջ։ Ա­ռէ՛ք այս գե­րա­զանց քայ­լը՝ սեր­տաց­նե­լով յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ձեր մի­ջեւ, ա­ւե­լի յա­ճա­խա­կի կա­պե­րով հայ­րե­նի­քին հետ, ու­ժե­ղաց­նե­լու հա­մար ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը ձեր մէջ։
Եւ այն ա­տեն, վստահ ե­ղէք, թէ ձեր ա­մէն ընտ­րան­քի պա­րա­գա­յին, միա­ւո­րե­լով զգա­ցու­մը տրա­մա­բա­նու­թեան եւ տես­լա­կա­նը ի­րա­տես լու­ծում­նե­րու, պի­տի գտնէք ու­ղիղ ճա­նա­պար­հը, որ պի­տի ա­ռաջ­նոր­դէ ազ­գը ի­րեն ար­ժա­նի ա­պա­գա­յի։
­Խո­րունկ հա­ւատք ու­նիմ ձեր վրայ։ ­Կը սի­րեմ յու­սալ, թէ պի­տի ըլ­լաք ար­ժա­նի յա­ջորդ­նե­րը մեր հա­րուստ ժա­ռան­գու­թեան եւ պատ­մու­թիւն պի­տի գրէք ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեամբ։

­Բա­րի յա­ջո­ղու­թիւն կը մաղ­թեմ ձեզ՝ գուր­գու­րոտ սի­րով։

(գրո­ւած եւ թարգ­մա­նո­ւած յու­նա­րէ­նէ հա­յե­րէն)

*­Հե­ռա­նիստ ան­դամ՝ ­Մա­կե­դո­նիոյ եւ Թ­րա­կիոյ Հ. Գթ. ­Խա­չի Շրջ. ­Վար­չու­թեան։
Եր­կար տա­րի­նե­րու ան­դամ՝ ­Յու­նա­հա­յոց Ազ­գա­յին ­Վար­չու­թեան։