8 Փետրուարի այս օրը, 1915 թուականին, գործադրութեան յանձնուեցաւ հայ ժողովուրդը բնաջնջելու թրքական պետութեան ցեղասպանական ծրագիրը։
Օսմանեան Կայսրութեան իթթիհատական կառավարութեան պարագլուխները գաղտնի ժողովի հրաւիրեցին իշխող կուսակցութեան կեդրոնական մարմինը՝ հայ ժողովուրդի բնաջնջման ցեղասպանական իրենց ծրագիրը գործադրութեան յանձնելու պատմական ծանրագոյն որոշումը կայացնելու համար։
Երիտթուրք կառավարութիւնը այդ օրերուն կը ղեկավարուէր եռապետութեամբը Մեհմետ Թալէաթի (վարչապետ ու ներքին գործոց նախարար), Իսմայիլ Էնվերի (պատերազմի նախարար) եւ Ահմէտ Ճեմալի (ծովուժի նախարար եւ Սուրիոյ զինուորական կառավարիչ)։ Կառավարութեան եւ իշխող կուսակցութեան վրայ իրենց ամբողջական հակակշիռը հաստատած փաշաները, որոնք Գերմանիոյ կողքին պատերազմի մէջ մխրճած էին Օսմանեան Կայսրութիւնը, խուճապահար վիճակ ունէին։ Կովկասեան ճակատի վրայ Էնվեր փաշայի զօրքերը ծանր պարտութիւն կրած էին։ Թրքական պետութիւնը ի՛նք պատերազմ յայտարարած էր Ցարական Ռուսաստանի դէմ, 1914ի աշնան թրքական զօրքը սկսած էր իր արշաւանքը, բայց Յունուար 1915ին արդէն սկսած էր նահանջել եւ ռուսական զօրքերուն ու հայ կամաւորական գունդերուն զիջիլ Արեւմտեան Հայաստանի նահանգները։
Ահա ա՛յդ պայմաններուն մէջ թրքական պետութեան ղեկավարութիւնը գաղտնի ժողովի հրաւիրեց Իթթիհատ վէ Թերաքքը (Միութիւն եւ Յառաջդիմութիւն) կուսակցութեան Կեդրոնական Կոմիտէի կազմը։
8 Փետրուար 1915ին գումարուած այդ գաղտնի ժողովին (որուն մանրամասնութիւնները բացայայտուեցան Առաջին Աշխարհամարտի աւարտին իթթիհատական իշխանութեանց յանցանքները մերկացնող՝ Դաշնակից Ուժերու հսկողութեամբ կատարուած օսմանեան դատավարութեան ընթացքին), Էնվեր փաշա ահազանգ հնչեցուց թրքական պետութեան սպառնացող «օրհասական վտանգին» դէմ։
Արեւմուտքէն եւ հարաւէն՝ Անգլիան ու Ֆրանսան, իսկ հիւսիսէն ու արեւելքէն՝ Ռուսաստանը պաշարման օղակը սկսած էին ծայր աստիճան սեղմել թրքական պետութեան շուրջ, որուն ուժասպառ անկումը անխուսափելի դարձած էր՝ արագացնելով Օսմանեան Կայսրութեան ամբողջական անդամահատումը։
Ահա՛ նման ահազանգով՝ Թալէաթ-Էնվեր-Ճեմալ եռապետութիւնը Երիտթուրք կուսակցութեան ղեկավարութենէն պահանջեց գործադրութեան յանձնել հայ ժողովուրդի բնաջնջման նպատակով տարիներ առաջ իրենց մշակած ցեղասպանական ծրագիրը։
Իթթիհատի Կեդրոնական Կոմիտէին որոշումով տարի մը առաջ արդէն, 1914ի Փետրուարին, ստեղծուած էր այսպէս կոչուած «Երեքի Գործադիր Կոմիտէ» մը՝ տոքթ. Նազըմի, Շաքիր Պեհաէտտինի եւ Միտհաթ Շիւքրիի մասնակցութեամբ: Հայ ժողովուրդի բնաջնջման ծրագրին գործադրութիւնը մանրամասնօրէն նախապատրաստելու կոչուած էր այդ մարմինը, որ կառավարող եռապետութեան՝ Թալէաթի, Էնվերի եւ Ճեմալի անմիջական հսկողութեան տակ, լծուած էր Օսմանեան Կայսրութեան ամբողջ հայութեան տեղահանութիւնն ու ջարդը կազմակերպելու աշխատանքին։ Կոմիտէն օժտուած էր ամենալայն լիազօրութիւններով։ Մանրամասն մշակած էր հայերու տեղահանութեան եւ ոչնչացման բոլոր գործնական քայլերը՝ յստակացնելով տեղահանման ժամկէտները ըստ շրջաններու, տեղահանման ուղիները եւ վայրերը, ոչնչացման նպատակով անոնց կեդրոնացման վայրերը եւայլն։
Տոքթ. Նազըմ եղաւ 8 Փետրուար 1915ի Իթթիհատի ղեկավարութեան այդ գաղտնի ժողովին գլխաւոր զեկուցաբերը, որ հայ ժողովուրդի դէմ մշակուած ցեղասպանութեան պետական ծրագիրը գործադրութեան յանձնելու «հրամայական»ը շեշտեց հետեւեալ խօսքով.- «Հայ ժողովուրդը պէտք է ոչնչացնել հիմնովին, որպէսզի ոեւէ հայ չմնայ մեր երկրին մէջ եւ մոռցուի այդ անունն իսկ: Հիմա պատերազմ է եւ այսպիսի յարմար առիթ այլեւս չի գար: Մեծ տէրութիւններու միջամտութիւնը եւ համաշխարհային մամուլի աղմկոտ բողոքները աննկատ կ’անցնին, իսկ եթէ նոյնիսկ անոնք իմանան իրականութիւնը, արդէն դրուած կ’ըլլան կատարուած փաստի առջեւ եւ, այդպիսով, հարց չի մնար: Այս անգամ մեր գործողութիւնները պէտք է կրեն հայերու ամբողջական ոչնչացման բնոյթ. անհրաժեշտ է ոչնչացնել բոլորը, մինչեւ վերջին մարդը… Ես կ’ուզեմ, որ այս հողին վրայ թուրքը եւ միայն թուրքը ապրի ու անբաժանելիօրէն տիրապետէ: Թող կորչին բոլոր ոչ-թուրք տարրերը, ինչ ազգութեան եւ կրօնի ալ պատկանին անոնք»:
Ցեղասպան այս տրամաբանութեամբ էր, որ Իթթիհատի ղեկավարութեան գաղտնի ժողովը որոշեց տխրահռչակ «Երեքի Կոմիտէ»ի տրամադրութեան տակ դնել այսպէս կոչուած «Յատուկ Կազմակերպութիւն»ը, որ պիտի ստանձնէր հայերու ցեղասպանութիւնը իրագործելու պարտականութիւնը: Անոր անմիջական ղեկավար նշանակուեցաւ Պեհաէտտին Շաքիրը: «Յատուկ Կազմակերպութիւնը» կազմուեցաւ բանտերէն որոշապէս այդ նպատակով ազատ արձակուած քրէական յանցագործ ոճրագործներէ, չեթէներէ եւ աւազակախումբներէ, որոնք ընդունակ էին ամենադաժան ոճիրներու իրագործման:
Եւ Պեհաէտտին Շաքիրի գլխաւորութեամբ՝ թրքական պետութեան «Յատուկ Կազմակերպութիւն»ը 8 Փետրուար 1915ին կանաչ լոյս ստացաւ անցնելու… գործի։
Առաջին հերթին սկսան հայ պետական պաշտօնեաներու պաշտօնազրկումները, օսմանեան բանակի հայ սպաներուն ձերբակալութիւնները, զինաթափուած հայ զինուորներով բանուորական վաշտերու կազմութիւնը։
Պատահական չէր, որ Երիտթուրք ղեկավարութիւնը հայերու ցեղասպանութեան ծրագրին գործնական կիրարկումը սկսաւ առաջին հարուածը հասցնելով բանակ զօրակոչուած հայ զինվորներուն: Այդ քայլով թրքական պետութիւնը կը ձգտէր հայերը զրկել իրենց զինուորական՝ դիմադրական ներուժէն:
Թուրքիոյ ռազմական նախարար Էնվերի կողմէ նոյն օրը արձակուած հրամանով՝ բոլոր հայ զինուորները զինաթափուեցան եւ, բաժնուելով 50էն 100 հոգինոց խումբերու, իբր բանուոր աշխատանքի տարուելու պատրուակով հեռացուեցան ու սպաննուեցան:
Նպատակը հայութիւնը սկիզբէն իսկ զրկելն էր իր զինուորական ուժէն, որպէսզի ոչ ոք կարենար պաշտպանել հայերը, անոնց տունը, ունեցուածքը եւ բնակավայրերը։
Հայոց բնակավայրերուն մէջ պէտք է մնային միայն ծերունիները, հիւանդները, կանայք, երեխաները եւ դեռահասները:
Այսպէ՛ս սկսաւ, 8 Փետրուար 1915ին, թրքական պետութեան մշակած հայ ժողովուրդի ցեղասպանութեան ծրագրին գործադրութիւնը։
Թրքական պետութիւնը կը հիմնուէր պատեհապաշտ այն հաշուարկին վրայ, որուն համաձայն՝ Եւրոպա օրին պիտի չկարենար միջամտել, որովհետեւ արդէն պատերազմի մէջ էր թուրքերուն դէմ։ Իսկ պատերազմի աւարտին, Թուրքիա յաղթած ըլլար թէ պարտուած, թրքական պետութիւնը փաստօրէն յաջողած պիտի ըլլար հայ ժողովուրդը բնաջնջելու իր ծրագրին գործադրութեան մէջ, նոյնիսկ «մարսած» պիտի ըլլար զտարիւն թուրք մեծամասնութեամբ պետականութիւն առաջացուցած ըլլալու… «փառահեղ պատառ»ը։
