Ինչպէս Երկուշաբթի օրուան թիւով հրատարակած էինք, կազմակերպութեամբ Հ.Յ.Դ. Աթէնքի, Գոքինիոյ եւ Ֆիքսի կոմիտէներուն Շաբաթ, 8 Յունիս 2024-ին տեղի ունեցաւ Մայիս 28-ի 106-ամեակի տօնակատարութեան խրախճանք: Ստորեւ կը հրատարակենք ելոյթի ընթացքին արտասանուած խօսքերը:
***
Օրուան բանախօս ընկ. Նորա Քիւրտօղլեանի արտասանած խօսքը
Ազգին համար դժուար իրադարձութիւններու կը զուգադիպի Անկախութեան մեր մեծ տօնը վերջին տարիներուն եւ այս տարի ինծի վիճակուեցաւ՝ տարեդարձի խօսքի այսօրուան պարտականութիւնը:
Այնպիսի ժամանակի մը, երբ Արցախը բռնագրաւուած է: Արցախցին իր հողն ու տունը լքած: Անգամ մը եւս հայը հայրենիք կորսնցուցած եւ դարձած է գաղթական:
Այնպիսի պահու, երբ յանուն ենթադրեալ «խաղաղութեան» մը ու «դրացիական յարաբերութիւններու», ոչ միայն արտաքին լուրջ ճնշումներու ենթակայ ըլլալով, այլեւ պարտուածի հոգեբանութեամբ եւ հաշիւներով, Հայաստանի իշխանութիւնները տեղի կուտան թշնամական պահանջներուն եւ կը զիջին հայրենիքի ամբողջականութեան իրաւունքին տէր կանգնելու իրենց գերադաս պարտաւորութենէն:
Այնպիսի պահու մը, երբ hայ ժողովուրդը կ՛ապրի ներքին պառակտուածութեան մթնոլորտ: Հայաստանի քաղաքական կեանքի ներքին խռովութիւնը իր ազդեցութիւնը գործած կը թուի ըլլալ նաեւ՝ սփիւռքահայութեան վրայ:
Այսուհանդերձ, ո՛չ մէկ աղետալի կամ կնճռոտ իրականութիւն կրնար շուքի մէջ ձգել հայոց նորագոյն պատմութեան ամէնէն հերոսական սխրանքը, Մայիս 28-ի իսկապէս պատմակերտ թուականը: Որովհետեւ Մայիս 28-ն միայն անցեալին չի պատկանիր, ան մեր ներկան է եւ ապագան:
Մայիս 28-ի օրը ուրախ տրամադրութեամբ եւ տօնական երանգով դրոշմեց սփիւռքի իրերայաջորդ սերունդները՝ Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի գաղափարին եւ եռագոյնին պարծանքով, այն տարիներուն, երբ եռագոյնը չէր ծածաներ հայրենիքի մէջ, քանի՝ վանդակուած էր մեր հայրենիքը 70 տարի սովետական անազատ վարչակարգի տակ:
Վերջին տասնամեակներուն, Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման ջանքերն ու ծաւալուն գործը եւ առաւել՝ այդ աշխատանքներու շրջագծին մէջ, Մեծ Եղեռնի ծանր բեռին վրայ աւելցած նոր դժբախտութիւններու՝ Սումկայթի ջարդի մասին միջազգային հանրային կարծիքը լուսաբանելու պարտքը մեր ուսերուն առնելով, բնականաբար մեր պատանիներուն ու երիտասարդներուն հոգիին ու մտքին մէջ տեղ գրաւեց՝ ցեղասպանուած, ջարդուած ժողովուրդի մը ողբերգութեան ժառանգորդները ըլլալու ճնշուածութիւնը:
Դժբախտաբար այդ ճնշուածութեան վրայ բարդուեցաւ նաեւ Արցախի կորուստի ընկճուածութիւնը եւ պարտուած ըլլալու հոգեբանութիւնը:
Մինչ, սերունդները պէտք ունին մանաւանդ հպարտութեան զգացումին:
Եւ ահա, ամէն իմաստով, Մայիս 28-ը գերազանց հպարտութեան օր է հայուն համար:
Ինչի՞ մէջ կը կայանայ անոր խորհուրդը:
Մտքով ետ երթանք 106 տարի առաջ եւ պատկերացնենք Հայաստանի կացութիւնը:
1915-ի սեւ թուականէն հազիւ երկու տարի անցած, Երեւանի մէջ՝ գաղթականութիւն, սով, ցուրտ, բնակարաններու չգոյութիւն: Վերապրող հայութեան ապագան անստոյգ, հարիւր հազարաւոր թշուառ որբեր, թափառական, անօթի եւ մահուան սեմին, հաւաքուած Արարատեան դաշտին մէջ: Հայկական կամաւորական գունդերը սակաւաթիւ ու անզօր: Թրքական բանակի դէպի Երեւան յառաջխաղացքը սարսափ կը տարածէ: Հայերը լքուած էին նաեւ դաշնակից ռուսերէն: Այլեւս մինակ պէտք էր դիմագրաւէին իրենց ճակատագիրը:
Յուսահատական այդ պայմաններուն մէջ, Ազգային Խորհուրդը եւ Երեւանի ներկայացուցիչներու ընդլայնուած ժողովի մը ընթացքին միաձայնութեամբ կ՛որոշուէր Արամ Մանուկեանին յանձնել երկրի ղեկավարութիւնը՝ զայն հռչակելով տիկտաթոր: Արամ Մանուկեան այդ ժողովէն բացակայ էր: Տիկտաթորի կոչումը բոլորովին խորթ էր անոր, ան խորապէս եւ գործնապէս ժողովրդավար էր եւ գաղափարի մարդ:
Արամ Մանուկեանն էր, որ1915-ի Ապրիլի սկիզբին Վանի մէջ, հայութեան ինքնապաշտպանութիւնը յաղթանակի առաջնորդած էր, պզտիկ պետութիւն մը կերտելով ու կազմկերպելով Վանի մէջ, որ դիմացած էր շուրջ երեք ամիս:
Ուրեմն, այդ օրերու Հայաստանի դժխեմ պայմաններուն մէջ, Արամ Մանուկեան, զօրավար Սիլիկեանի հետ միասին կազմեցին 12.000 հոգինոց բանակ՝ տեղակայուած Սարդարապատի մէջ:
Արամի ղեկավարութիւնը եւ հրապարակած կոչը հայրենասիրութեամբ եւ զարմանալի յոյսով կը վարակէ բոլորը անխտիր:
Հարուստն ու աղքատը, մեծն ու փոքրը կ՛իջնան կռուի դաշտ, ոչ թէ կռուելու միայն, այլ յաղթելու համար: Ուրիշ ելք չկար հայերուն, բացի յաղթանակէն: Լքուած ու յուսահատ ժողովուրդը հերոսական բանակի մը վերածուած էր Սարդարապատի մէջ, Արամի ղեկավարութեան տակ:
2016-ին էր եթէ չեմ սխալիր, հոս առիթ ունեցանք լսելու յոյն թղթակից՝ Նիքոլաս Զիրղանոսի զեկոյցն ու տպաւորութիւնները, նոր վերադարձած Արցախ իր գործուղղումէն: Հարցումի մը պատասխանելով ան ըսած էր. «Հակառակ տեղի ունեցող ահռելի պատերազմին, ես Արցախի մէջ վախ չտեսայ ոեւէ մէկու աչքերուն մէջ եւ ատոր համար ալ՝ ոչ մէկ պահու ես ինքս երբե՛ք վախի զգացում չունեցայ»:
Կ’ենթադրեմ, թէ ահա այս էր նաեւ Արցախի ծնունդ՝ (Շուշեցի) Արամ Մանուկեանի ներշնչած ուժը Սարտարապատի մէջ:
Մայիս 28-ի անժամանցելի արժէքը կը գոյանայ այն բանին մէջ թէ՝ Սարտարապատի, Բաշ-Աբարանի եւ Ղարաքիլիսէի ճակատներուն վրայ ռազմական յաղթանակը պսակուեցաւ քաղաքական յաղթանակով, այսինքն անկախութեան հռչակումով ու պետութեան կառուցումով:
Անկախութեան առաջին տարեդարձին 1919-ին, օրուան կառավարութիւնը բանաձեւեց Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի քաղաքական նպատակը:
Շնորհիւ Մայիս 28-ին էր, որ 1918-ին ունեցանք հայրենիք եւ անկախ պետութիւն, Բագրատունեաց թագաւորութեան անկումէն (1045 թ.) 873 տարի եւ Կիլիկիոյ թագաւորութեան անկումէն 1375 թուականէն գրեթէ 600 տարի վերջ:
Շատ կարճ տեւեց այդ անկախութիւնը, միայն երկուքուկէս տարի, տարածաշրջանին մէջ տիրող այդ օրերու ռազմաքաղաքական բարդ իրավիճակին հետեւանքով: Բայց եւ այնպէս, այդ կարճատեւ անկախութեան շրջանին, քաղաքական, ընկերային ու տնտեսական շատ դժուար պայմաններու մէջ իսկ, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան կառավարութեամբ յաջողեցանք դար մը առաջ, հայկական առաջին հանրապետութիւնը հաստատել ժողովրդավար եւ յառաջդիմական սկզբունքներու վրայ, մարդկային իրաւունքի, ընկերային արդարութեան եւ կին-այր հաւասարութեան ըմբռնումները արմատացնելով:
Անկախութիւնը կորաւ, բայց հայոց սրտերուն մէջ պահուեցաւ ու վերստին կերտուեցաւ 70 տարի ետք:
Հազիւ պատմական առիթը ներկայացաւ, հայրենի ժողովուրդը 1991-ի Սեպտեմբեր 21-ի հանրաքուէով վերահաստատեց Հայաստանի հանրապետութիւնը, իբրեւ շարունակութիւնը Մայիս 28-ին՝ որդեգրելով անոր խորհրդանիշ միեւնոյն դրօշը, ոգերգը եւ զինանշանը:
Անցեալի մեզի շնորհած հպարտութիւնը կ‘իմաստաւորուի, երբ ուղեցոյց ըլլայ ան եւ յենարան՝ լաւ գնահատելու այսօ՛րը, ներկան, ներկայի մարտահրաւէրները: Մարտահրաւէրներ, որոնք կը պահանջեն ուժերու համախմբում եւ պայքարի պատրաստակամութիւն:
«Պատմութենէն կը սորվինք, որ ոչի՛նչ չենք սորվիր պատմութենէն»: Խօսքը կը պատկանի Գերմանացի փիլիսոփայ՝ Կէորկ Հէկէլին:
Պատմութենէն դասեր քաղելու մասին այս խօսքի իմաստութիւնը՝ ոչ միայն դէպքերու, քաղաքական ու ընկերային եղելութիւններու խորքը տեսնելուն առնչուած հաստատում մըն է, այլեւ կը վերաբերի մարդ արարածի եւ մարդկային հաւաքականութիւններու հոգեբանութեան, կեցուածքներուն, վերաբերմունքին:
«Խաղաղութեան» օրակարգ մը առաջ կը քշուի միջազգային ուժերու բոլոր կողմերէն անխտի՛ր, առիթ տալով Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանին իրենց վաղեմի ծրագիրը իրականացնելու: Թուրքիան իր հնարամտութեամբ ու հմուտ մարտավարութեամբ պատանդ դարձուցած է կարծես Եւրոպական Միութիւնը եւ միջազգային բեմին վրայ կը ներուի իրեն ամէն տեսակ արկածախնդրութիւն:
Առաջին անգամը չէ, որ խաղաղութեան օրակարգով մեզի ճնշում կը բանեցուի վերջին 33 տարիներու ընթացքին: Ֆութպոլային դիւանագիտութեան արդիւնք՝ 2009-ին, օրուայ կառավարութեան ստորագրած Փրոթոքոլներուն դէմ մեր «Ոչ»ը դեռ թարմ է մեր մտքերուն մէջ:
Այսօր եւս, մերժելի քայլեր կը պարտադրուի Հայաստանին:
Կը պարզուի, թէ Հայաստանի ներկայ իշխանութիւնները պարտուողական մտայնութեան գերի են եւ դիւանագիտական սեղանին շուրջ՝ անկարող:
Անցեալ տարուայ Սեպտեմբերին մեծագոյն աղետը եկաւ մեր գլխուն, երբ «Խաղաղութեան» խաղաքարտով Արցախը յանձնուեցաւ: Բոլորս կ’ակնկալէինք, որ հայրենի ժողովուրդը պատասխանատուութեան կանչէր այդ աղետին պատասխանատու իշխանութիւնը: Այդպէս չեղաւ…
Իսկ հիմա, թուրք-ատրպէյճանական կողմէ պարտադրուած միակողմանի սահմանագծման եւ սահմանազատման պահանջքին տեղի տալով, Հայաստանի կառավարութիւնը կը յանձնէ հայրենիքի սահմանային տարածքներ, Տաւուշի սահմանամերձ գիւղերէն սկսեալ:
Այո, խաղաղութիւնը թանկ ու բարձրագոյն արժէք է բոլոր ժողովուրդներուն համար եւ վստահ՝ ամէնաթանկը մեզի համար: Սակայն, հայրենի պետութեան ղեկավար խաւը պիտի գիտնար զանազանել իսկակա՛ն խաղաղութիւնը որ կը հիմնուի փոխադարձ յարգանքի եւ համաձայնութիւններու վրայ, ոչ թէ խափուսի՛կ, անհիմն ու անորոշ խոստումներու վրայ:
Հայոց ցեղասպանութեան փաստը տկարացնող կամ կասկածի տակ դնող արտայայտութիւններով, Անկախութեան Հռչակագրի իմաստը խեղաթիւրուած մեկնաբանելով, միակողմանի զիջումներով, միակ բանը որ կը յաջողի Հայաստանի այսօրուայ իշխանութիւնը, հարուած հասցնել է՝ ազգային մեր արժանապատուութեան եւ հայրենիքի անվտանգութեան:
Արժանապտուութիւն, իրաւունք եւ հերոսներու արիւնը սակարկութեան դնելով, մենք կը դառնանք թզզուկ եւ ցածէն միայն կրնանք նայիլ մեր զրուցակից դրացիին:
Ատրպէյճանի սպառնալիքներուն տեղի տալով, սահմանամերձ որոշ գիւղեր յանձնելու կառավարութեան որոշումին դէմ, Մայիսէն Հայաստանի մէջ ընթացք առած է «Տաւուշը յանուն հայրենիքի» շարժումը, գլխաւորութեամբ Տաւուշի թեմի առաջնորդ Բագրատ արք. Գալստանեանին: Ան քայլերթով հասաւ Երեւան, ապա այցելեց այլ քաղաքներ եւ ժողովրդային բողոքի հաւաքներու հրաւիրեց քաղաքացիները:
Միակողմանի զիջումներու եւ յանձնուողական քաղաքականութեան դէմ իր պահանջքին մէջ ան բանբերն ու պատգամաբերը եղաւ պահանջքին հայութեան պատկառելի մասին, բոլոր անոնց, որոնք խորապէս մտահոգ ենք հայրենիքի սահմաններու անվտանգութեամբ:
Այժմ, շարժումը պահանջած է վարչապետի հրաժարականը եւ առաջարկած՝ անցումային կառավարութիւն կազմել Բագրատ արք. Գալստանեանին վարչապետութեամբ, որուն պարտականութիւնը պիտի ըլլայ կազմակերպել նոր Ազգային Ժողովի ընտրութիւններ:
Կարելի չէ չմատնանշել հոս այն իրողութիւնը որ հոգեւոր կեանքի նուիրեալ մը, կղերական մը յաջողեցաւ ժողովրդային այս շարժումը ղեկավարել, եւ ոչ՝ քաղաքական անձնաւորութիւն մը, ինչ որ կը բացայայտէ դժբախտաբար տկարութիւնը հայ յառաջդիմական քաղաքական աշխարհի ղեկավար տարրին:
Ներկայիս, Հայաստանի ներքաղաքական կեանքը տագնապի մէջ է կրկին եւ ժողովուրդի տարբեր հատուածներ իրարու հանդէպ անհանդուրժողութիւն կը ցուցաբերեն: Այդ մթնոլորտը որոշ չափով փոխանցուած է նաեւ սփիւռք, ուր սակայն մտահոգիչը այն է, թէ հայութեան մեծ մաս մը զինք դուրս պահելու համար անհանդուրժողութեան, արհամարանքի եւ հայհոյանքներու ապառողջ մթնոլորտէն, դարձած է լուռ, վերապահ, նոյնիսկ՝ անտարբեր: Ընդհանուր այս կացութիւնը կը նպաստէ միայն՝ իրենց ճիրաններ լարած դրացիներուն:
1918-ին Անկախութեան ու պետականաշինութեան նուաճումները հնարաւոր դարձան, շնորհիւ հայ ժողովուրդի կամքին ու միասնական ոգիին եւ այդ ոգին դարբնող ու նուաճումները իրականացնող ղեկավար գործիչներու գաղափարապաշտութեան եւ անձնուիրումին: Անոնց յիշատակին առջեւ կը խոնարհինք բոլորս:
Բոլոր ժամանակներուն մէջ, մեզի պէտք են գաղափարով, կազմակերպական ու դիւանագիտական տաղանդով ու հմտութեամբ, է՛ապէս ժողովրդավար եւ է՛ապէս յառաջադէմ՝ Արամ Մանուկեաններու տիպարին ձգտող քաղաքական գործիչներ:
Հեղինակութիւններ, որոնք միայն օտարէն չյուսան ու չակնկալեն, որոնք «image maker»-ով դիրքերու չհասնին, այլ գաղափարական պատրաստութեամբ ու կենդանի գործով լծուին հայրենիքի բարգաւաճման, ազգային ռազմավարութիւն մշակեն, հարստահարողին անխնայ հարուածեն, իշխանութեան դիրքերը չշահագործեն, հայրենիքի անվտանգութիւնը երաշխաւորեն:
Անոնք պիտի գան ժողովուրդին մէջէն, երիտասարդ սերունդէն: Մենք ունինք հայրենասէր եւ փայլուն երիտասարդութիւն հայրենիքին մէջ եւ սփիւռքին մէջ:
Մայիս 28-ի հպարտութիւնը վերանորոգենք նախ մեր մէջ, ապա նաեւ անիկա եւ անոր պատմական խորհուրդին գիտակցութիւնը սրսկենք մեր շրջապատին, մանաւանդ նորահաս սերունդներուն:
Եւ ուրեմն վերջաբանս՝
Թող Կեցցէ՛ Մայիսեան յաղթանակը մեր հոգիներուն մէջ:
***
Օրուան նախագահ ընկ. Վիգէն Մինասեանի բացման խօսքը
Հայութեան ու հայրենիքի 1915-ի տառապանքի, վիշտի ու ողջակիզման ահռելի օրերէն մօտաւորապէս երեք տարիներ ետք, ամայացած ու խղճալի կացութեան մատնուած, արեւմտեան Հայաստանն ու իր ժողովուրդը, նման առասպելական Փիւնիկի, իր իսկ մոխիրներէն ծնունդ առնելով, կը սաւառնէր՝ Սարտարապատի, Բաշ — Ապարանի եւ Ղարաքիլիսէի դաշտերուն վրայ համախմբուած թրքական բանակին գլխիվեր, իր լայնատարած թեւերուն շուքին տակ առնելով զանոնք, որ սարսափի, երկիւղի ու վախի մատնուած գազաններու նման, սարսափած կը փախչէին դէպի իրենց որջերը:
Արիւնակեր ճիւաղը, կարծես տակաւին գոհացած չէր հայու արիւնէն եւ կ‘ուզէր անգամ մը եւս ծծել մեր Եղեռնազոհ ժողովուրդին կարմիր արիւնը:
Սակայն ո՛չ…
Այս անգամ ամէն ինչ պիտի չըլլար, ըստ թուրք թշնամու ծրագրին:
«Այսքան չարիք չմոռացած…», մեր պանծալի ազգին քաջասիրտ հայորդիները, իրենց պատուին չտարին, անգամ մը եւս ձեռքերնին վար նահատակուիլ, անգամ մը եւս անպատուուիլ, անգամ մը եւս թուրքին զոհը դառնալ:
Ու ուրիշ որեւէ ելք կամ ճար չունենալով, այս մեր սրբազան խենթերը որոշեցին եւ գտան միակ հնարը…
«Մահ, կամ ազատութիւն…»:
Եւ ինչպէս կ‘ըսէ նաեւ Շիրազ…
«Մենք ելլանք ձեր դէմ մեր լեռների պէս,
«Դուք հողմերի պէս ոռնացիք վայրագ:
«Բայց մենք յաւերժ ենք մեր լեռների պէս,
«Դուք հողմերի պէս կը կոռչիք վայրագ…»:
Եւ իրապէ՛ս, սիրելի ներկաներ:
Մայիս 28-ին՝ Սարտարապատի, Բաշ-Ապարանի եւ Ղարաքիլիսէի, մահու-կենաց ճակատամարտերու ընթացքին, թուրք բանակը ոռնաց վայրագ հողմերի պէս, բայց նաեւ հողմերի նման կորչեց վայրագ, իր դէմ հանդիպելով մեր ժողովուրդի աննման զաւակներուն, հերոսական, անձնազոհ ու վճռական կամքին:
Չկայ պատմութեան մէջ ժողովուրդ մը, որ հայութեան նման ծնունդ տուած ըլլայ, այսքա՜ն շատ Վարդաններու, Անդրանիկներու, Բ. Սիւնիներու, Դրօներու եւ անհամար նման հերոսներու:
Չկայ մեզ նման ազգ մը, որ իր բոլոր պատմութեան ընթացքին, դէմ-յանդիման գտնուած ըլլայ այսքան տառապանքի, այսքան տանջանքի ու այսքան վիշտի:
Բայց միաժամանակ, չկայ նաեւ հայուն նման ազգ մը, որ իր ողջ պատմութեան ընթացքին, ունեցած ըլլայ՝ յաղթանակի, պատուոյ ու հպարտութեան այսքան շատ օրեր:
Եւ ինչպէս արդարօրէն կ‘ըսէ նաեւ Պարոյր Սեւակ.
«Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում,
«Մենք մեզ ոչ մէկից չենք գերադասում‚
«Բայց մեզ էլ գիտենք,
«Մեզ հա՜յ են ասում։
«Եւ ինչո՞ւ պիտի չհպարտանանք…
«Կա՛նք: Պիտի լինե՛նք: Ու դեռ շատանա՜նք…»:
Սարտարապատի, ինչպէս նաեւ մնացեալ ռազմադաշտերուն վրայ կայացած հերոսամարտերուն ընթացքին ինկած մեր հերոս հայորդիները, իրենց գրիչները նոյնինքն իրենց արիւնին մէջ թաթխելով, մեր հայոց պատմութեան հատորին մէջ, կարմիր տառերով արձանագրեցին, Հայաստանի անկախութեան, ինչպէս նաեւ՝ Հայաստանի Առաջին հանրապետութեան փայլուն էջերը:
Մայիս 28-ի հայ մայրը, երբե՛ք չհարցուց եթէ իր զաւակը ողջ է կամ մեռած:
Ուզեց գիտնալ միայն՝ եթէ իր զաւակը զէնքը ձեռքին ինկած է եւ կամ ալ… զոհուելէն առաջ, քանի՞ թշնամի մեռցուցած է:
Մայիս 28-ի հայ մայրը, հպարտութեամբ ընդունեց իր ծնունդ տուած զաւկին զոհողութիւնը:
Զոհողութիւն մը, որուն շնորհիւ մեր պաշտելի Եռագոյնը սկսաւ դարձեալ ծածանիլ, նորանկախ մեր հայրենիքին խորհրդարանին վրայ:
Զոհողութիւն մը, որուն դիմող մեր մարտիկները լաւ գիտէին, թէ՝ «Մահ իմացեալ, անմահութիւն է»:
Սիրելի ներկաներ,
Եթէ իսկապէս համոզուած ենք, որ մեր ներկայ հայրենիքը, ուրիշ ոչինչ է, եթէ ոչ բնական հետեւանքը՝ Մայիս 28-ին կերտուած Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան, ուրեմն պէտք է, որ նա՛եւ համոզուած ըլլանք, որ մերօրեայ հայորդիները, ուրիշ ոչինչ կարելի են ըլլալ, եթէ ոչ բնական հետեւանքը՝ Մայիս 28-ն կերտած մեր քաջասիրտ բոլոր հայ զինուորներուն:
Ինչպէս այդ տարիներուն, վստահ ենք, որ նաեւ այսօր, մեր ազգին մէջ կը գտնուին պաշտելի «խենթեր», որոնք առանց որեւէ սակարկութեան, միշտ պատրաստ են ամէն ինչ զոհելու, ի շահ ազգային օգուտին:
Պատրաստ են իրենց անձնազոհութեամբ՝ հետապնդելու, իրենց ուսերուն վրայ ժառանգ մնացած, հայ ազգի գոյատեւման ծանր ճակատամարտը:
Ծանր, բայց միեւնոյն ժամանակ, հոգիին սնունդ եւ ինչու չէ՝ նա՛եւ լիացում տուող սուրբ պարտականութիւնը:
Եթէ իսկապէս համոզուած ենք, որ Սարտարապատի, Բաշ — Ապարանի եւ Ղարաքիլիսէի նման ճակատամարտերով է միայն, որ պիտի գայ մեր ազգի արդար դատին լուծումը եւ եթէ իրապէս ուխտեր ենք մեր բռնագրաւուած հայրենիքի սահմանները հասցնել իրենց բովանդակ ամբողջական հունին, ուրեմն շտապենք ժամ առաջ արթննալ մեր մահաքունէն եւ չէզոքի ու դիտողի դերէն, մեր բոլոր ուժերով նետուինք պայքարի դաշտ, ամբողջացնելու համար մեր հայրերուն կիսավարտ թողած գործը:
Այս կը պահանջէ մեզմէ, Մայիս 28-ի պատգամը:
Այս կը պահանջէ մեզմէ,
Մայիս 28-ն կերտած հայրենասէր մեր հայ զինուորը:
Այս կը պահանջէ մեզմէ, մեր ներկայ հայրենիքը:
Եւ վերջապէս,
Այս կը պահանջէ մեզմէ, մեր արծուաբոյն Արցախը:
Սիրելի ներկաներ,
Մեր նախահայրերը Մայիս 28-ն յաջողեցան կերտել, որեւէ ժամանակ մահէն չվախնալու ազգային խոյանքով:
Հայ ազգի մշտական գոյատեւումը ուխտողին համար, այսօր եւս, ուղին տարբեր չի կրնար ըլլալ:
Փա՜ռք, Մայիս 28-ն կերտող՝ մեր հերոս նահատակներուն:
Փա՜ռք, մեր գիտակից ու խելահաս հայ երիտասարդութեան:
***
Հ.Յ.Դ. Երիտասարդական միութեան խօսքը՝ ընկ. Անի Արզումանեանի կողմէ
Այսօր հայ ժողովուրդի լուսաւոր օրերէն մէկն է, որը կը կիսուինք ազգովին։ Մայիս 28` մեր առաջին անկախութեան օրը։
Այն, կը խորհրդանշէ մեր ժողովուրդի անկոտրում կամքը եւ պայքարը, ազատութեան եւ ինքնորոշման նպատակով:
1918 թուական`ցեղասպանութենէն յառաջ եկած հայ գաղթականներ, շրջափակումներ, սով, թրքական անդադար յարձակումներ, ռուսական կայսրութեան կողմէ շահագործում։
Մայիս ամսուայ 28-րդ օր`միասնականութիւն, պայքար, ազատութիւն, անկախութիւն։
Այս օրը, հռչակուեցաւ Հայաստանի առաջին հանրապետութիւնը. Հիմք դրուեցաւ նոր, ազատ եւ անկախ Հայաստանի մը։ Այս օրը մեզի կը յիշեցնէ, նաեւ կը յուսադրէ, թէ տիրող դժուար իրավիճակներու եւ պայմաններու մէջ, հայը միշտ կ’ունենայ կաթիլ մը յոյս, որը կրնայ վերածուիլ կամքի եւ կամքէն պայքարի։
Որպէս երիտասարդ սերունդ, մեր պարտականութիւնն է պահպանել եւ զարգացնել այն արժէքները։
Մենք երիտասարդներս, կը հաւատանք, որ ազգային գիտակցութիւնը եւ գործադրումը, ամէն հայու՝ ոչ միայն իրաւունքն է, այլ նաեւ բարոյական պարտաւորութիւնը։
Յիշենք, որ Մայիս 28-ը միայն անցեալի փառք չէ, այլ նաեւ ապագայի յոյսի ներշնչում: Այդ յոյսով կրնանք հասնիլ նոր բարձունքներու, շարունակելով մեր ժողովուրդի ծառայութիւնը եւ ազգային նպատակներու հետապնդումը։
Մայիս 28-ի խորհուրդը, մեզ այնքան հարկաւոր է մեր հայրենիքի այսօրուայ տագնապներուն, որը մենք բոլորս դասեր ունինք գաղելիք Սարդարապատի հերոսական ոգիէն։
Կը փակեմ, մեր մեծ բանաստեղծ Պարոյր Սեւակի խօսքերով`
Բայց մենք չընկանք, մենք միշտ կանք,
Մենք չհանգանք, դեռ կգանք,
Երբ տան զանգը, ահազանգը,
Որ մեր հոգու պարտքը տանք:
