25 Յունուարի այս օրը, 1921 թուին, նորանկախ Հայաստանի Ազգային Բանակին գլխաւոր սպայակազմը՝ 1200 հայ սպաներ, Սարդարապատի հերոս սպարապետ զօր. Թովմաս Նազարբէկեանի գլխաւորութեամբ, հետիոտն եւ ձիւն ձմրան՝ պոլշեւիկներու կողմէ աքսորուեցաւ Ռուսաստան:
Հայոց պատմութեան սեւ, դառն ու տխուր էջերէն է 25 Յունուար 1921ին հայ պոլշեւիկներու գործած քաղաքական ոճիրը, որ իբրեւ ամօթի խարան դրոշմուեցաւ Հայաստանի ու հայութեան ճակտին՝ մղձաւանջի պահեր առաջացնելով հայ ժողովուրդի եկող ու անցնող սերունդներուն ազգային յիշողութեան մէջ։
Երեւակայեցէք եօթը դարերու գերութենէն ետք իր անկախութիւնը նուաճած հայ ժողովուրդը։ Պատկերացուցէք նորանկախ Հայաստանի Հանրապետութիւնը՝ ազգային պետականութեան իր կռուանները հիմնադրելու սխրանքով եւ «անձեւ քաոս»էն, սուգի ու սովի, արեան ու մաքառումի օրհասական պայմաններէն Րաֆֆիներու եւ Դանիէլ Վարուժաններու կանխատեսած «խենթի երազ»ն ու «վարդահեղեղ արշալոյսներ»ը իրագործելու երկունքով։ Ապա՝ մտաբերեցէք, զուգահեռաբար, Օսմանեան եւ Ցարական կայսրութեանց փլատակներուն վրայ ահագնացող մոլեռանդութեան եւ այլամերժութեան նորանուն խորշակները՝ պոլշեւիկեան եւ քեմալական կատաղութեան բորբոքումները…
Այդ պարագային, հայոց պատմութեան 1920-1921 թուականներու ազգային-պետական եւ աշխարհաքաղաքական վերիվայրումներու այդ պաստառին վրայ, ի՞նչ գնահատական կրնաք տալ նորաստեղծ Հայոց Ազգային Բանակի սպայական անձնակազմին՝ սպարապետ զօրավար Թովմաս Նազարբէկեանի գլխաւորութեամբ 1200 հայ բարձրաստիճան սպաներու զինաթափումին, ձերբակալումին եւ հետիոտն աքսորին դէպի Ռուսաստանի խորերը։
«Հայու ճակտին ամօթի խարան»էն տարբեր ի՞նչ գնահատական կարելի է տալ նման քայլի։
Ուրիշ ի՞նչ գնահատական կրնան ստանալ Լենին-Քեմալ մեղսակցութեամբ եւ սուիններու ուժով անկախ Հայաստանի Հանրապետութեան պարտադրուած խորհրդայնացումին, Ալեքսանդրապոլի անձնատուական դաշնագրին, Հանրապետութեան ղեկավար գործիչներու չեկայական բանտարկումին եւ «մաքրագործումին» ու, իբրեւ փշէ դափնեպսակը այդ ամէնուն, Հայոց Բանակի սպայակազմի այդօրինակ աքսորին։
Այո՛, միայն «ամօթի խարան» կարելի է անուանել 96 տարի առաջ, Յունուար 25ի օրը կատարուած այդօրինակ յանցագործութիւնը։
Գիտութեամբ թէ անգիտութեամբ, կամայ թէ ակամայ, Քրեմլէն թէ Անգարայէն կամ հաւասարապէս երկու կողմերէն եկած հրահանգներ գործադրելով, նաեւ՝ քաղաքական կամ գաղափարական ի՜նչ-ի՜նչ բարդոյթներու բաւարարութիւն տալու հիւանդագին մտայնութեամբ, թուրք ու թաթար պոլշեւիկներու հետ եղբայրացած հայանուն «յեղափոխական»ները, այդպէ՛ս, դիմեցին հայ ժողովուրդը գլխատելու իրենց ահաւոր քայլին, որուն բարձրակէտը հանդիսացաւ, հետագային՝ 15 տարի ետք, հայ մտքի ու տաղանդի՝ հայ մտաւորական սերուցքի ուղղակի ֆիզիքական մաքրագործումը 1936ականներուն…
Պատմութեան անիւը շրջուած է այսօր եւ վերանկախացեալ Հայաստանի Ազգային Բանակը իր հայեացքը ուղղած է հայոց պատմութեան մօտաւոր թէ հեռաւոր անցեալի հերոսական էջերուն՝ գերագոյն անձնուիրութեամբ Հայաստանի ու հայութեան յաղթական ուղին նուաճած արի այրերուն։
Արցախեան Ազատամարտով վերանորոգուած հայոց քաջարի զինուորներուն կը սեւեռինք ազգովին, որպէսզի հայրենիքի եւ հայ ժողովուրդի պաշտպանութեան իր սրբազնագոյն առաքելութեան մէջ, մերօրեայ հայ զինուորը պատանդ չմնայ հայու ճակտին խարանուած ամօթի մղձաւանջին։ Ընդհակառակն՝ որպէսզի մեր պատմութեան տխուր օրերէն մէկը պոլշեւիկներու կողմէ անարգ աքսորի դատապարտուած ԴՐՕներու եւ Նազարբէկեաններու ռազմահայրենասիրական սխրանքները ներշնչման, գօտեպնդման ու հպարտութեան անխառն աղբիւր դառնան մեր նորահաս սերունդներուն համար։
Որպէսզի մէկանգամընդմիշտ փակուի սեփական իշխանութեանց կողմէ սեփական ժողովուրդին ու անոր սերուցքին դէմ հալածանք ծաւալելու եւ ազգային հերոսներ գլխատելու ամօթալի էջը։
Իրաւամբ ազգային հերոս էր զօրավար Թովմաս Նազարբէկեան՝ բառին ամէնէն պարզ ու դասական նշանակութեամբ, այլեւ խորիմաստ ու հպարտութիւն ներշնչող հնչեղութեամբ։
4 Օգոստոս 1855ին Թիֆլիս ծնած՝ հարուստ ընտանիքի զաւակ այս հայորդին ընդհանրապէս ռուսական շրջանակի մէջ կազմաւորուած էր, զինուորականի իր կրթութեամբ ցարական բանակի ծնունդ էր եւ ռազմական իր քաջագործութիւններուն կրակի մկրտութիւնը ստացած էր 1877-1878ի ռուս-թրքական պատերազմի ընթացքին։
Բայց յատկապէս 1904ի ռուս-ճափոնական պատերազմին գնդապետի աստիճանով իր մասնակցութեամբ է, որ հայ ժողովուրդի արժանաւոր զաւակ այս զինուորականին հերոսական սխրանքները մեծ հռչակ ապահովեցին անոր։ Աւելի՛ն. արժանացուցին Ցարական բանակի հրամանատարութեան ոսկեայ սուրի պարգեւին։
1903-1905 թուականները նաեւ Ցարական Ռուսաստանի հակահայ ոտնձգութիւններու ժամանակաշրջան էր։ Հայ եկեղեցապատկան կալուածներու բռնագրաւման փորձով իր բարձրակէտին հասած «Հայաստան առանց հայու» Ցարիզմի ծաւալած հալածանքը իր հակահայ դրսեւորումը ունեցաւ նաեւ բանակէն ներս, երբ հայ ծագումով բարձրաստիճան զինուորականները հեռու պահուեցան զօրաբաժիններու հրամանատարութեան իրենց նուաճած պաշտօններէն։
Նոյնը պատահեցաւ նաեւ զօր. Նազարբէկեանի պարագային, որ անվարան ներկայացաւ իր գերադասին եւ ներկայացուց Ցարական բանակէն իր հրաժարականը՝ խրոխտութեամբ յայտարարելով, թէ ոչ միայն հայկական ծագում ունի, այլեւ հա՛յ է ու հպարտ է իր հայութեա՛մբ։
Ամբողջ տասը տարի ռուսական բանակէն հեռու մնալէ ետք, 1914ին, Առաջին Աշխարհամարտի բռնկումին հետ, Ցարական բանակի վերին հրամանատարութիւնը վերստին ծառայութեան կանչեց զօր. Նազարբէկեանին՝ անոր վստահելով Բ. Կովկասեան Հրացանաձիգ Զօրաբաժնի հրամանատարութիւնը։ Վերսկսաւ հայոց զօրավարին հերոսական քաջագործութեանց շարքը. յատկապէս պատմական Աւարարայրի դաշտէն ոչ-շատ հեռու Տիլմանի ճակատամարտին էր, որ զօր. Նազարբէկեան, իր կողքին ունենալով Կամաւորական Առաջին Գունդի հրամանատար հերոս Անդրանիկը, ջախջախիչ պարտութեան մատնեց հարաւէն՝ պարսկական սահմանէն Հայաստանի ուղղութեամբ արշաւող Խալիլ Փաշայի զօրքը։ Զօր. Նազարբէկեան յաղթական մուտք գործեց Պիթլիս, ապա՝ արշաւեց Վանի ուղղութեամբ եւ ազատագրեց Վասպուրականի հայութիւնը։
1917ի Հոկտեմբերին տեղի ունեցած պոլշեւիկեան յեղաշրջումէն ետք, երբ Լենինի «տուն դարձ»ի հրահանգին ընդառաջող ռուս զինուորներու դասալքութեամբ քայքայուեցաւ Ցարական բանակը, Թիֆլիս հաստատուած Հայ Ազգային Խորհուրդը Հայկական Կորպուսի ընդհանուր հրամանատար կարգեց զօրավար Նազարբէկեանին, որ իր այդ հանգամանքով պատմակշիռ իր ներդրումը ունեցաւ Հայաստանի անկախութիւնը կերտած Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի եւ Ղարաքիլիսէի հերոսական ճակատամարտներու ղեկավարման մէջ՝ այդ հիման վրայ արժանանալով նորաստեղծ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային Բանակի Սպարապետի բարձրագոյն պաշտօնին։
Ահա այսպիսի՛ տարողութեամբ Ազգային Հերոսի մը եւ անոր ղեկավարած հայոց ազգային բանակի ողջ սպայակազմին դէմ էր ուղղուած պոլշեւիկներու անարգ քայլը՝ հայ ժողովուրդի հպարտութիւնը կազմող հերոսները դէպի Ռուսաստանի խորերը աքսորելով…
Քայլ՝ որուն գլխաւոր նպատակն էր կոտրել դիմադրական կորովն ու մարտական պաշտպանունակութիւնը Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի տեսլականին քաջարի պահապան հայոց հերոսական բանակին։
Թէեւ եօթանասուն երկար տարիներ հայ ժողովուրդը ծանրագոյն գին վճարեց իր պետական ողնաշարը հարուածած այդ անարգ քայլին, բայց Հայաստանի վերանկախացումը եւ Հայոց Բանակի մերօրեայ մարտունակ վերականգնումը վկայ, որ ի վերջոյ յաղթանակը կը պատկանի իրաւունքին եւ արդարութեան, այլեւ՝ հերոսներու անպարտելիութեան ոգեշնչող Աւանդին։
