Հոկ­տեմ­բե­րի այս օ­րե­րուն, 43 տա­րի ա­ռաջ, ա­հա­բեկ­չա­կան ի­րե­րա­յա­ջորդ զոյգ գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ ցնցե­ցին քա­ղա­քա­կան աշ­խար­հը, ճեղ­քե­ցին հայ ժո­ղո­վուր­դին դէմ թրքա­կան պե­տու­թեան գոր­ծադ­րած ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ ­Հայ­րե­նազր­կու­մի մե­ծա­գոյն ու ա­հա­ւոր ո­ճիր­նե­րուն շուրջ հաս­տա­տո­ւած մի­ջազ­գա­յին լռու­թեան պա­տը եւ ազ­դան­շա­նը տո­ւին ­Հայ ­Դա­տի ու­ժա­կան պայ­քա­րին նո­րո­վի շղթա­յա­զերծ­ման։
Ճշգրիտ՝ 22 եւ 24 ­Հոկ­տեմ­բեր 1975ին, յա­ջոր­դա­բար Աւստ­րիոյ մայ­րա­քա­ղաք ­Վիեն­նա­յի եւ Ֆ­րան­սա­յի մայ­րա­քա­ղաք ­Փա­րի­զի մէջ, քա­ղա­քա­կան ա­հա­բե­կու­մի են­թար­կո­ւե­ցան զոյգ եր­կիր­նե­րուն մօտ թրքա­կան պե­տու­թիւ­նը ներ­կա­յաց­նող դես­պան­նե­րը։
22 ­Հոկ­տեմ­բեր 1975ի կէ­սօ­րին, ե­րեք զի­նեալ ե­րի­տա­սարդ­ներ ինք­նա­ձիգ հրա­զէն­նե­րով յար­ձա­կե­ցան ­Վիեն­նա­յի թրքա­կան դես­պա­նա­տան շէն­քին վրայ, սպան­նե­ցին զէն­քը քա­շած պա­հա­կը եւ մտան դես­պան ­Հիւ­սէ­յին ­Տե­նիզ ­Թու­նէլ­ճի­լի գրա­սե­նեա­կը։ ­Յար­ձակ­ման ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը փո­խան­ցող մե­րօ­րեայ թրքա­կան կայ­քէջ­նե­րուն հա­մա­ձայն՝ ա­հա­բե­կիչ­նե­րը թուրք դես­պա­նին հար­ցու­ցած են, թէ ի՞նքն է դես­պա­նը եւ, հաս­տա­տա­կան պա­տաս­խան ստա­նա­լէ ետք, բրի­տա­նա­կան ու իս­րա­յէ­լեան ար­տադ­րու­թեան ի­րենց գնդա­ցիր­նե­րով կրա­կած են դես­պա­նին վրայ։
­Թուրք դես­պա­նը ան­մի­ջա­պէս մա­հա­ցաւ, իսկ ա­հա­բե­կիչ­նե­րը ա­րա­գօ­րէն դուրս ե­կան դես­պա­նա­տու­նէն ու, ինք­նա­շարժ նստե­լով, ան­յայ­տա­ցան…
­Մի­ջազ­գա­յին զան­գո­ւա­ծա­յին լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րը ան­մի­ջա­պէս ո­ղողուե­ցան իւ­րօ­րի­նակ այդ ա­հա­բեկ­չու­թեան ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը հրա­պա­րա­կող լրա­տո­ւու­թեամբ եւ մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րով՝ նաեւ ու յատ­կա­պէս գոր­ծո­ղու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը եւ ա­հա­բե­կիչ­նե­րուն ինք­նու­թիւ­նը բա­ցա­յայ­տե­լու հե­տե­ւո­ղա­կան, բայց ա­պար­դիւն ճիգ թա­փե­լով։
­Մամ­լոյ գոր­ծա­կա­լու­թեանց հետ հե­ռա­ձայ­նա­յին կապ պա­հե­լով՝ ա­նա­նուն տար­բեր խօս­նակ­ներ, մինչ այդ հան­րա­յին կար­ծի­քին ան­ծա­նօթ ու ընդ­յա­տա­կեայ մէ­կէ ա­ւե­լի կազ­մա­կեր­պու­թեանց ա­նու­նով, ստանձ­նե­ցին Աւստ­րիոյ մօտ ­Թուր­քիոյ դես­պա­նին ա­հա­բեկ­ման պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը։
­Քա­ղա­քա­կան աշ­խար­հը դեռ չէր մար­սած պա­տա­հա­ծը, երբ օր մը ետք՝ 24 ­Հոկ­տեմ­բեր 1975ին, այս ան­գամ Ֆ­րան­սա­յի մայ­րա­քա­ղաք ­Փա­րի­զի բա­նուկ մէկ փո­ղո­ցին վրայ, Ֆ­րան­սա­յի մօտ ­Թուր­քիոյ դես­պա­նը՝ Իս­մա­յիլ Է­րէզ, պաշ­տօ­նա­կան ըն­դու­նե­լու­թե­նէ մը իր պե­տա­կան ինք­նա­շար­ժով դես­պա­նա­տուն վե­րա­դար­ձի պա­հուն, յան­կարծ ին­կաւ ան­ծա­նօթ զի­նեալ­նե­րու լա­րած ա­հա­բեկ­չա­կան թա­կար­դին մէջ։ ­Թէ՛ թուրք դես­պա­նը եւ թէ իր վա­րոր­դը տեղ­ւոյն վրայ սպան­նուե­ցան փամ­փուշտ­նե­րու տա­րա­փին տակ, իսկ ա­հա­բե­կիչ­նե­րը ինչ­պէս յայտնուած էին, այն­պէս ալ կայ­ծակ­նա­յին ա­րա­գու­թեամբ ան­յայ­տա­ցան…
­Թէեւ երկ­րորդ այս ա­հա­բեկ­չու­թեան պա­րա­գա­յին եւս մի­ջազ­գա­յին լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րը ի վի­ճակ չե­ղան ճշգրտե­լու ա­հա­բե­կիչ­նե­րուն ինք­նու­թիւ­նը կամ յայտ­նա­գոր­ծե­լու ա­նոնց հետ­քե­րը, այ­սու­հան­դերձ՝ ­Հայ­կա­կան ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան Ար­դա­րու­թեան ­Մար­տիկ­ներ ա­նու­նով մինչ այդ ան­յայտ եւ ընդ­յա­տա­կեայ կազ­մա­կեր­պու­թիւն մը, ո­րուն ա­նու­նով ստանձ­նում ե­ղած էր նաեւ ա­ռա­ջին՝ ­Վիեն­նա­յի ա­հա­բեկ­չու­թեան ա­ռի­թով եւս, պաշ­տօ­նա­կան եւ ծա­ւա­լուն յայ­տա­րա­րու­թիւն մը հրա­պա­րա­կե­ցին մի­ջազ­գա­յին լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րով եւ ստանձ­նե­ցին զոյգ ա­հա­բեկ­չու­թեանց պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը։
Ֆ­րան­սե­րէն եւ անգ­լե­րէն լե­զու­նե­րով հրա­պա­րա­կո­ւած այդ յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը օ­րին, հա­յե­րէ­նի թարգ­մանուած, լոյս ըն­ծա­յո­ւե­ցաւ նաեւ սփիւռ­քա­հայ մա­մու­լի դաշ­նակ­ցա­կան թեր­թե­րուն կող­մէ։
«­Հայ­կա­կան ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան Ար­դա­րու­թեան ­Մար­տիկ­ներ» ա­նու­նը ան­մի­ջա­պէս լայն ու հո­գե­հա­րա­զատ ար­ձա­գանգ գտաւ 1970ա­կան­նե­րու վեր­ջե­րուն պա­հան­ջա­տէր հա­յու­թեան, յատ­կա­պէս հայ ե­րի­տա­սար­դու­թեան աշ­խար­հաս­փիւռ զան­գո­ւած­նե­րուն մօտ։
Աշ­խար­հով մէկ լոյս տե­սած «­Մար­տիկ­ներ»ու յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը մի­ջազ­գա­յին հան­րա­յին կար­ծի­քին, ցե­ղաս­պան թրքա­կան պե­տու­թեան եւ աշ­խար­հի մեծ, մի­ջակ թէ փոքր պե­տու­թիւն­նե­րուն կ­þազ­դա­րա­րէր՝
«­Մենք հայ ժո­ղո­վուր­դի զա­ւակ­ներն ենք: ­Կը գոր­ծենք յա­նուն ար­դա­րու­թեան: ­Թուր­քիոյ քա­ղա­քա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն դէմ ուղ­ղո­ւած մեր քայ­լը աշ­խար­հի բո­լոր մեծ ու փոքր պե­տութ­յուն­նե­րուն պի­տի յի­շեց­նէ, թէ ­Հա­յոց մոռ­ցո­ւած ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը տա­կա­ւին ան­պա­տիժ կը մնայ»:
Ար­դա­րութ­յան ­Մար­տիկ­նե­րու կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը իր յայ­տա­րա­րու­թեամբ կը պա­հան­ջէր ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չումն ու դա­տա­պար­տու­մը եւ ­Հայ­կա­կան ­Հար­ցին ար­դա­րա­ցի լու­ծու­մը: ­Յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը դի­տել կու տար, թէ ­Հայ ­Դա­տի ար­դա­րա­ցի լուծ­ման հա­մար խա­ղաղ մի­ջոց­նե­րով մղո­ւած պայ­քա­րը ինք­զինք սպա­ռած է եւ թէ, ստեղ­ծո­ւած ի­րա­վի­ճա­կէն մեկ­նե­լով, Լ­ռու­թեան ա­նար­դար ­Պա­տը ճեղ­քե­լու ճամ­բուն վրայ, «­Մեր ար­դար դա­տի հե­տապնդ­ման միակ մի­ջո­ցը զի­նեալ պայ­քարն է»:
Ա­հա այս­պէ՛ս շղթա­յա­զեր­ծո­ւե­ցաւ ­Հոկ­տեմ­բե­րի այս օ­րե­րուն, 43 տա­րի ա­ռաջ, ­Հայ ­Դա­տի ու­ժա­կան պայ­քա­րին նո­րօ­րեայ՝ ա­հա­բեկ­չա­կան զար­թօն­քը։
­Թէեւ ան­նա­խըն­թաց չէր թրքա­կան պե­տու­թեան դի­ւա­նա­գի­տա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն դէմ գոր­ծո­ւած ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը, թէեւ 1973ին ­Գուր­գէն Եա­նի­քեան ի­րա­գոր­ծած էր ա­հա­բեկ­չա­կան քայլ մը Մ. ­Նա­հանգ­նե­րու մէջ՝ սպան­նե­լով թուրք հիւ­պա­տոս մը, նաեւ՝ ­Լի­բա­նա­նի մօտ թուրք դի­ւա­նա­գէտ մը ան­յայտ պայ­ման­նե­րու մէջ ա­հա­բե­կո­ւած էր, այ­սու­հան­դերձ՝ ­Վիեն­նա­յի եւ ­Փա­րի­զի ա­հա­բե­կում­նե­րը կան­խած քայ­լե­րը կա՛մ վրէժխնդրա­կան բնոյթ ու­նէին, կա՛մ քա­ղա­քա­կան հնչե­ղու­թիւն չու­նէին այն­պէս, ինչ­պէս որ պա­տա­հե­ցաւ ­Հայ­կա­կան ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան Ար­դա­րու­թեան ­Մար­տիկ­նե­րու մի­ջազ­գա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան հրա­պա­րակ մուտ­քով։
1975 թո­ւա­կա­նի ­Հոկ­տեմ­բեր 22ի եւ 24ի ­Վիեն­նա­յի եւ ­Փա­րի­զի թուրք դես­պան­նե­րուն ա­հա­բե­կու­մով թափ ա­ռած ­Հայ ­Դա­տի ու­ժա­կան պայ­քա­րին շղթա­յա­զեր­ծու­մը իր ան­մի­ջա­կան պտուղ­նե­րը տո­ւաւ ­Հայ­կա­կան ­Հար­ցը մի­ջազ­գա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան հրա­տապ հար­ցե­րու օ­րա­կար­գին վրայ բե­րե­լու ճա­կա­տի վրայ։
­Մէկ կող­մէ՝ Մ.Ա.Կ.ի եւ Եւ­րո­պա­կան ­Խորհր­դա­րա­նի գլխա­ւո­րու­թեամբ մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ ու ա­տեան­ներ սկսան ճանչ­նալ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը եւ քա­ղա­քա­կան լու­ծում ո­րո­նել ­Հայ­կա­կան ­Հար­ցին։
Իսկ միւս կող­մէ՝ նոյ­նինքն թուրք հա­սա­րա­կու­թեան մէջ, սկսան ա­ւե­լի բարձ­րա­ձայն հնչե­լու ­Հա­յաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չումն ու դա­տա­պար­տու­մը կա­տա­րե­լու կո­չեր։
­Հայ ­Դա­տի ու­ժա­կան պայ­քա­րին յաղ­թար­շա­ւը նաեւ ու մա­նա­ւա՛նդ ներշնչ­ման աղ­բիւր դար­ձաւ հայ­րե­նի հայ ե­րի­տա­սար­դու­թեան, յատ­կա­պէս Ար­ցա­խի պա­հան­ջա­տէր հա­յու­թեան, որ­պէս­զի ինք­նավս­տահ եւ վճռա­կան՝ ի­րա­ւա­տէ՛ր կանգ­նինք Ար­ցա­խի ա­զա­տագր­ման դա­տին։
1975 թո­ւա­կա­նի ­Հոկ­տեմ­բեր 22ի եւ 24ի ­Վիեն­նա­յի եւ ­Փա­րի­զի թուրք դես­պան­նե­րու ա­հա­բեկ­ման եւ ընդ­հան­րա­պէս ­Հայ ­Դա­տի ու­ժա­կան պայ­քա­րին 43ա­մեա­կը կը նշենք հիմ­նո­վին նոր պայ­ման­նե­րու մէջ։ ­Հա­յաս­տա­նի վե­րան­կա­խա­ցու­մով եւ Ար­ցա­խի ի­րո­ղա­կան ա­զա­տագ­րու­մով՝ ­Հայ ­Դա­տի պայ­քա­րը թե­ւա­կո­խած է նոր փուլ, որ հայ ժո­ղո­վուր­դին դէմ թրքա­կան պե­տու­թեան գոր­ծադ­րած ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չու­մի պա­հան­ջին կող­քին՝ շեշ­տը դրած է Ամ­բող­ջա­կան ­Հա­տուց­ման հրա­մա­յա­կա­նին վրայ։
­Միա­ժա­մա­նակ՝ ­Հայ ­Դա­տի ու­ժա­կան պայ­քա­րին ա­հա­բեկ­չա­կան շղթա­յա­զերծ­ման 43ա­մեա­կը յա­տուկ հնչե­ղու­թեամբ կ­þար­ձա­գան­գէ այ­սօր, ո­րով­հե­տեւ թրքա­կան պե­տու­թեան կող­մէ շա­րու­նա­կո­ւող ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ու­րա­ցու­մի եւ ժխտու­մի վար­քա­գի­ծը՝ վա­յե­լե­լով ա­նուղ­ղա­կի թէ ուղ­ղա­կի օրհ­նու­թիւ­նը մե­ծա­պե­տա­կան ու­ժե­րու, նո­րո­վի յու­սա­հա­տու­թեան եւ ծայ­րա­յեղ ցա­սու­մի կը մղէ ար­դար ի­րա­ւունք պա­հան­ջող եւ մի­ջազ­գա­յին ան­տար­բե­րու­թեան բա­խող մար­տու­նակ հա­յոր­դի­նե­րը։
Ինչ­պէս ­Հոկ­տեմ­բեր 1975ին, նոյն­պէս եւ ա­ւե­լով մեր օ­րե­րուն, երբ թրքա­կան ծա­ւա­լա­պաշ­տու­թիւ­նը վերս­տին մո­լեգ­նած է ամ­բողջ ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի տա­րած­քին եւ լծո­ւած է ատր­պէյ­ճա­նա­կան հա­կա­հայ մո­լուց­քը հո­վա­նա­ւո­րե­լու հա­մաթր­քա­կան ռազ­մա­վա­րու­թեան՝ հայ քա­ղա­քա­կան միտ­քը ա­մէն հիմք ու­նի ազ­դա­րա­րե­լու եւ զգաս­տաց­ման կոչ ուղ­ղե­լու աշ­խար­հի ճա­կա­տագ­րին հետ ըստ կամս վարուող ու­ժե­րուն, թէ ծայ­րա­յեղ յու­սալ­քու­թեան ու ան­զօ­րու­թեան պէտք չէ մղել ի­րա­ւազր­կեալ­նե­րը՝ ար­դար դա­տի տէր ժո­ղո­վուրդ­նե­րը, մա­նա­ւանդ երբ փոքր է ա­նոնց ա­ծուն եւ տկար է ի­րա­ւունքն ու ար­դա­րու­թիւ­նը սու­րով խլե­լու ա­նոնց ու­ժը։
Ո­րով­հե­տեւ սու­րով խլո­ւած ի­րա­ւուն­քը ի վեր­ջոյ միայն ա­րեամբ կրնայ սրբագ­րո­ւիլ…
­Յա­նուն՝ նոյ­նինքն հա­մե­րաշխ, խա­ղա­ղա­սէր եւ ար­դար ի­րա­ւուն­քի վրայ խարս­խո­ւած նոր աշ­խար­հա­կար­գի մը կեր­տու­մին։