Յակոբ Ճէլալեանի փորագրանկարներու հաւաքածոյի ներկայացում
UNESCOի կողմէ հռչակուած «2018ը. Աթէնք՝ գիրքի միջազգային մայրաքաղաք» միջոցառումներու ծիրէն ներս, Յունաստանի «Համազգային» Հայ Կրթական եւ Մշակութային Միութեան Շրջանային Վարչութիւնը, համագործակցութեամբ Աթէնքի քաղաքապետութեան եւ «Փուշկին» հիմնարկի՝ գիրքերու եւ նկարներու եռօրեայ ցուցադրութիւն մը կազմակերպեց Ուրբաթ, Շաբաթ եւ Կիրակի 14, 15, 16 Դեկտեմբեր 2018ին, Աթէնքի «Մելինա Մերքուրի» մշակութային պատմական կեդրոնի հանդիսասրահներուն մէջ, առիթ տալով հայ, յոյն եւ օտարազգի արուեստի ու մշակոյթի սիրահարներու, այլեւ հաղորդակցական միջոցներու՝ այցելելու եւ գնահատելու ներկայացուած ցուցահանդէսի վաւերական արժէքն ու փաստագրուած օրինակներու-նմոյշներու իւրայատուկ գործերը:
Ցուցադրութեան ներկայացուած էր հայերէն, յունարէն եւ օտարալեզու գիրքերու ճոխ հաւաքածոյ, առիթը ընծայելով այցելուներուն ճանչնալու հայ գիրն ու գրականութիւնը ու ոգեշնչուելու հայ գիրի նմոյշներու աշխարհէն:
Այցելութեան առիթով, հիւրերը ջերմ ու երկար զրոյցներ ունեցան «Համազգային»ի Շրջանային Վարչութեան անդամներուն ու պրն. Յակոբ Ճէլալեանին հետ, որոնք յաւելեալ ու օգտակար տեղեկութիւններ փոխանցեցին շահագրգռուող մշակութասէրներուն՝ հայոց պատմութեան, հայկական արուեստի ու մշակոյթի, Հայ Դատի, Հայաստանի ներկայ իրավիճակի ու Արցախի ժամանակակից քաղաքական իրավիճակին շուրջ:
Ցուցադրութեան ներկայացուած էին նաեւ յունահայ մտաւորական պրն. Յակոբ Ճէլալեանի 60 փորագրանկարներու (կռավիւր) հաւաքածոյէն կտորներ, ընդհանուր բնաբան ունենալով «1918 Մայիս 28. անցագիր դէպի Հանրապետութիւն» — «28 Μαϊου 1918. Διαβατήριο για την Δημοκρατία», նուիրուած՝ Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադրութեան 100ամեակին:
Ներկայացուած փորագրանկարները կը բովանդակեն 400 տարուան պատմութիւն (16րդ-20րդ դար):
***
UNESCOի «Գիրքի համաշխարհային մայրաքաղաք» միջազգային ծրագիրը հիմնադրուած է 1996ին եւ իւրաքանչիւր տարի տարբեր քաղաք մը կ’ընտրուի, որպէս գիրքերու եւ ընթերցանութեան խրախուսման մայրաքաղաք:
Այս ծիրէն ներս, 2012ին Հայաստանի մայրաքաղաք Երեւանը ընտրուած էր իբրեւ համաշխարհային գիրքի ցուցահանդէսի վայր, ինչ որ առիթ տուած էր բազմաթիւ ու բազմաբնոյթ տարբեր ելոյթներու, Երեւանը հանդիսանալով իբրեւ քաղաքակրթական ու մշակութային մայրաքաղաքի օրրան:
Միջոցառման նախագահեց «Համազգային»ի Շրջանային Վարչութեան անդամ ընկ. Յուլիանա Մանուկեան, որ իր բացման խօսքին մէջ ամփոփ պատմական մը կատարելով «Համազգային»ի ու իր բազմաշերտ գործունէութեան շուրջ, խօսեցաւ սոյն ձեռնարկին առիթով Աթէնքի քաղաքապետութեան, «Փուշկին» հիմնարկի հետ՝ սոյն ելոյթի իրագործման համար կայացած կազմակերպական գործակցութեան, նմանատեսակ՝ գիրքի, նկարի, փորագրանկարներու ցուցադրութեան կարեւորութեան մասին, ինչ որ լաւագոյն առիթներ կը հանդիսանան՝ պարի, երգի, նուագի, թատրոնի զուգահեռ հայ մշակոյթի եւ մեր ազգային անգնահատելի արժէքներու ներկայացման, առիթ տալով հայ եւ օտար ժողովուրդներու ծանօթացման ու ճանաչման կարելիութեան:
Յաջորդաբար, օրուան ծրագիրը գործադրութեան դնելով՝ ընկ. Մանուկեան առաջին առիթով հրաւիրեց ընկ. Մարի Միքայէլեանը իր խօսքը արտասանելու:
Ընկ. Մարի Միքայէլեանի խօսքի ներկայացումը
Ընկերուհին հաստատեց, որ Սփիւռքը պահող ու պահպանող երկու հիմնական կառուցային բեւեռները կը կազմեն մշակոյթն ու լեզուն, որուն վրայ կարելի է արժեւորել Սփիւռքի գոյութեան պահպանումն ու յարատեւումը: Ազգերու գոյատեւման հիմնական ազդակներէն կը հանդիսանան գիրը-գիրքը-գրականութիւնը, որոնք կենդանիօրէն կը հանդիսադրեն մեր կեանքը, բարքերն ու ժողովրդային աւանդութիւններու շարունակականութիւնը:
Ան խօսեցաւ գիրերու գիւտի, հայոց Ոսկեդարու (5րդ դար) եւ Մեսրոպ Մաշտոցի կողմէ հայոց այբուբենի ստեղծման, ինչ որ անառարկելիօրէն հիմը դրաւ ու նպաստեց հայերէն խօսելու, հայերէն գրելու եւ արտայայտուելու գրական կարելիութեան, նոր էջ մը բանալով հայ կեանքին, հայ լեզուամտածողութեան ու զարգացման, հայուն նոր նկարագիր ու ազգային բնորոշում դրոշմելով իր ապագայ կառուցային հեռանկարներուն, պատմագրութեան, որ շարունակուեցաւ Մովսէս Խորենացիով եւ այլ գրիչներով, որոնք լեզուական նոր հնարքով զարգացուցին հայու մտահոգեւոր քաղաքակրթական մակարդակներն ու հայրենական ժառանգութիւնն ու հրատարակչական զարգացումն ու բարգաւաճումը: Վկայակոչեց Սասունցի Դաւիթը որպէս ժողովրդային բանահիւսութեան նմոյշ, աստուածաբան Գրիգոր Մագիստրոսը, Գրիգոր Նարեկացին, Ներսէս Շնորհալին, Մխիթար Գօշը, Գրիգոր Տաթեւացին, Մխիթար Սեբաստացին եւ Մխիթարեան միաբանութեան ներդրումը հայ գրականութեան, տպագրութեան մէջ, Ղեւոնդ Ալիշանը, պատմագէտ Միքայէլ Չամչեանը եւ ուրիշներ:
19րդ դար անցնելով կարեւորութեամբ ընդգծեց գրական նախազարթօնքի ու զարթօնքի վաւերական ներկայացուցիչներու անունները, ինչպէս Խաչատուր Աբովեանը, Ռաֆֆին իր հայրենասիրական հրատարակութիւններով ու հասաւ մինչեւ Արեւմտահայ, Արեւելահայ ու խորհրդահայ գրողներու, որոնք ծաղկեցուցին մեր լեզուագրական անդաստանը բազմաշնորհ գրական գոհարներով, որոնք կը ցոլացնէին մեր ազգային-յեղափոխական-հոգեւոր եւ հասարակա-ընկերային առօրեան ու կեանքը, իրենց հայադրոշմ իրար յաջորդող իւրայատուկ հրատարակութիւններով:
Ընկ. Միքայէլեանը ներկայացուց նաեւ յոյն թէ յունահայ մտաւորականներու ու գրողներու գործերը, որ կենդանի ցուցանիշ կը կազմեն երկու եղբայրակից ժողովուրդներու ամուր ու սիրալիր կապերուն պատմութեան ընթացքին, հիմը դնելով «յունասէրներու դպրոցի» մը, որու հետեւանքով ալ զարկ տրուեցաւ ու հիմը դրուեցաւ թարգմանչական հրատարակութիւններու, սկսելով Տիգրան Մեծի արքունիքի (Ք. ա. 70 թուականներուն) ժամանակներէն, վկայակոչելով յունասէր գրողներու անուններ, որոնք Բիւզանդիոնի անկման առիթով ողբերգասացութիւններ գրի առին, իսկ աւելի վերջ ալ երիտասարդ մտաւորական Տիգրան Երկաթ Աթէնքի մէջ իր յունասիրական ելոյթներով գրաւեց յոյն մտաւորական շրջանակներու ուշադրութիւնն ու համակրանքը: Ապա Վազգէն Եսայեանը, որ յոյն բանաստեղծ Քուլիս Ալեփիսին հետ հրատարակեցին «Արմենիքի Մուսա»ն՝ ամրապնդելով յոյն-հայ գրասիրական ազգակցութիւնն ու սերտացումը:
Իր խօսքը աւարտելով, եզրափակեց ըսելով, թէ բանաստեղծն ու գրողը իր ժողովուրդի հարազատ սրտի վաւերական ներկայացուցիչն է, քանի գրողը իր ձեռագրին դիմաց անկեղծ, իւրայատուկ ու առանձնակի փաստագրողն է իր ազգի ու Աստուծոյ առջեւ իբրեւ առկայ ու գոյատեւող ներկայացուցիչ մը:
Ընկ. Մարի Միքայէլեանի խօսքը, իր սքանչելի յունարէնով արժանացաւ բոլոր ներկաներու գնահատանքին:
Պրն. Յակոբ Ճէլալեանի խօսքը
Օրուան նախագահուհին ապա հրաւիրեց «Համազգային»ի սոյն ցուցահանդէսի իրագ ործման ու որակաւորման նպատակով 50 փորագրանկարներ, մանրանկարիչ Թորոս Ռոսլինի ձեռագրի օրինակ մը (1380), 19րդ դարու «Մայր Հայաստան» ասեղնագործ կտաւ մը, վիշապագորգ մը, եւայլն տրամադրող յունահայ մտաւորական պրն. Յակոբ Ճէլալեանը իր սրտի խօսքը ըսելու:
Պրն. Ճէլալեան իր խորին շնորհակալութիւնը յայտնեց Համազգայինի Շրջանային Վարչութեան այս ծրագիրը իրագործելու, մանաւանդ Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան 100ամեակին պատմական առիթով:
Իր խօսքին մէջ պրն. Ճէլալեանը դիտել տուաւ, թէ՝ ներկայացուող 50 փորագրանկարները (կռավիւր) շարունակութիւնն են եւ մասամբ ամբողջացումը 130 այլ փորագրանկարներուն, որոնք նուիրուեցան Սարտարապատի Ազգագրական թանգարանին 2006 թուականին: Բոլորն ալ, իրենց ընդհանուրին մէջ գործերն են օտար վարպետներու եւ կը ներկայացնեն Հայաստանը եւ հայկական կեանքը իր բոլոր տեսանկիւններէն դիտուած: Փաստօրէն, անոնք կը բովանդակեն պատկերներ, տարազներ, տեղանուններ, տեղավայրեր քաղաքական ու կրօնական կեանքէ ու անցուդարձերէ, ինչպէս նաեւ քարտէսներ:
Գեղագիտական-գեղարուեստական իրենց արժէքէն անդին, անոնք ունին պատմական-վաւերագրական արժէք ու նշանակութիւն:
Այսպէս, Վան, Մուշ, Կարս, Էրզրում, քաղաքները նշուած են որպէս հայկական: Նոյնպէս, կան քարտէսներ, որոնք կը ցուցադրեն պատմական Հայաստանի 300.000 ք. քլմ. չորս բաժանմունքներու տարածութեամբ: Կան եւս քարտէսներ ուր նշուած է լատինատառ Հայաստան (Hayasdan) անունը:
Բացի ջարդերէն, տարբեր ազգութիւններու կողմէ եւ բացի հայու առօրեայէն-երբեմն խեղճ, երբեմն ռամիկ- պատկերուած են մեծանուն ճարտարապետներ, որակաւոր մեծահարուստ վաճառականներ, ազնուական անձեր, ինչպէս նաեւ օսմանեան կայսրութեան մէջ, սուլթանէն վերջ թիւ 2 անձնաւորութիւն՝ Տիւզեան ամիրան, որ կը վարէր կայսրութեան գանձապետի պաշտօնը, ինչպէս նաեւ պալատի ոսկերչապետը:
Ցուցադրուող փորագրանկարներու շարքի գործեր հետզհետէ հազուագիւտ կը դառնան եւ անոնց գլխաւոր պատճառը այն է, թէ մեր թշնամիները կը ջանան անհետացնել անոնց հետքերը, ինչպէս օրինակի համար Նախիջեւանի Ջուղայի գերեզմանատան խաչքարերը: Հիւանդագին նոյն մտադրութեամբ Մայր Հայաստանի ասեղնագործուած 7 մայրաքաղաքներու անունները զեղչուած են: Այս կը յիշեցնէ բիւզանդական սրբանկարներէն աչքեր փորելու փաստը թալիպանական բարբարոս միտումով:
Այս փորագրականկարները ցոյց կուտան նաեւ՝ թէ որքան նոյնացած են մշակոյթ եւ հայկականութիւն իմաստները:
Պրն. Ճէլալեան իր խօսքը աւարտեց յիշեցնելով, թէ վերջերս UNESCOն չորս հայկական անուանումներ վերագրեց առնչուած մեր ազգի պատկանելիութեան՝ ա) խաչքարը, բ) Սասնայ Ծռեր պատմավէպը, գ) ծիրանափողը (տիւտիւկ), դ) քոչարի խմբապարը:
Պրն. Ճէլալեանի հանդիսադրած պատմամշակութային ու զեկուցական բնոյթի տեղեկութիւնները մեծ գոհունակութիւն պատճառեցին հայ եւ յոյն ներկաներուն:
Վարձքը կատար այս նպատակին համար բոլոր աշխատողներուն, որ առիթ տուին այսպիսի գեղեցիկ ու օգտակար ձեռնարկ մը իրագործելու:
«Համազգային»ի թղթակից
