Ըն­թա­ցիկ տա­րո­ւայ ա­մէ­նէն յատ­կան­շա­կան յո­բե­լե­նա­կան թո­ւա­կա­նը հան­դի­սա­ցաւ ­Փոքր Ա­սիոյ ա­ղէ­տի 100-ա­մեա­կի նշու­մը ­Յու­նաս­տա­նի տա­րած­քին։ ­Տար­բեր տե­սա­կի ու բազ­մա­մա­կար­դակ ե­լոյթ­նե­րով, հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րով, ձեռ­նարկ­նե­րով նշո­ւե­ցաւ պատ­մա­կան այս թո­ւա­կա­նը։ ­Նոյն ծի­րէն ներս վեր­ջերս լոյս տե­սաւ «Գ­րի­չով եւ սու­րով՝ 1922-ի ­Փոքր Ա­սիոյ ռազ­մա­ճա­կա­տին վրայ» խո­րագ­րով ե­զա­կի հրա­տա­րա­կու­թիւն մը, ­Յու­նաս­տա­նի Լ­րագ­րող­նե­րու մշա­կու­թա­յին միու­թեան կող­մէ։
­Հան­րու­թեան ներ­կա­յա­ցո­ւած այս հրա­տա­րա­կու­թեան մէջ կա­րե­լի է գտնել 1922-ին ­Փոքր Ա­սիոյ մէջ հրա­տա­րա­կո­ւող թեր­թե­րու վա­ւե­րա­կան օ­րի­նակ­ներ, ո­րոնց խմբա­գիր­նե­րը Զ­միւռ­նիոյ մէջ յու­նա­կան բա­նա­կին ծա­ռա­յող լրագ­րող-զի­նո­ւոր­ներն էին։ Իւ­րա­յա­տուկ այս հրա­տա­րա­կու­թեան մէջ լոյս կը տես­նեն տար­բեր գրու­թիւն­ներ, մեծ մա­սով նկա­րագ­րա­կան­ներ՝ յատ­կա­պէս յու­նա­կան բա­նա­կի Ա­ֆիոն ­Քա­րա­հի­սար-Էս­քի ­Շե­հիր եւ ­Քիւ­թա­հիոյ մէջ պա­տե­րազմ­նե­րէն, մին­չեւ ­Սա­կա­րիօ գե­տի ճա­կա­տա­մար­տի պար­տու­թե­նէն ետք։
­Յու­նաս­տա­նի Լ­րագ­րող­նե­րու միու­թեան նա­խա­գահ տի­կին ­Մա­րիա Ան­տո­նիա­տո­ւի ա­ռա­ջար­կով եւ Մ­շա­կու­թա­յին միու­թեան աշ­խա­տա­կից­նե­րու պրպտում­նե­րով ու հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րով ամ­բող­ջա­ցած այս հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը, լոյս տե­սած է Ա­տի­կէի մարզ­պե­տու­թեան հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ։ Իւ­րա­յա­տուկ է, ո­րով­հե­տեւ ա­կա­նա­տես­նե­րու վկա­յու­թիւն­նե­րու հա­ւա­քա­ծոյ մըն է, ուր հա­մախմ­բո­ւած են ­Փոքր Ա­սիոյ ճա­կա­տա­մար­տին մաս­նակ­ցած յոյն լրագ­րող­նե­րու գրու­թիւն­նե­րը, երբ ա­նոնք թէ՛ որ­պէս լրագ­րող, թէ՛ որ­պէս զի­նո­ւո­րա­կան­ներ, ի­րենց գրի­չով կամ ոսպ­նեա­կով՝ փաս­տա­ցի վա­ւե­րա­գիր­նե­րը դար­ձան, յաղ­թա­նա­կի ակն­կա­լու­թեամբ սկսած, բայց ա­ղէ­տով վեր­ջա­ցած այդ տագ­նա­պա­լի օ­րե­րուն։ ­Մար­տա­դաշ­տե­րուն վրայ պա­տե­րազ­մող ե­րի­տա­սարդ զի­նո­ւոր­նե­րու ա­ջակ­ցու­թեամբ, ա­նոնք նոյ­նիսկ տե­ղա­կան լրա­գիր­ներ հրա­տա­րա­կե­ցին, ուր ա­մէն մէկ զի­նո­ւոր թեր­թին աշ­խա­տա­կի­ցը կը դառ­նար, զա­ւեշ­տա­կան ար­տա­սա­նու­թիւն­նե­րով եւ գրու­թիւն­նե­րով՝ մա­հո­ւան սար­սա­փէն խու­սա­փե­լու գեր­մարդ­կա­յին ճի­գին մաս­նակ­ցե­լով։
Լ­րա­գիր­նե­րը ձե­ռա­գիր էին եւ ձեռ­քէ ձեռք կը տա­րա­ծո­ւէին, մէկ կող­մէն լու­րե­րու ծաղ­կա­քաղ մը հրամց­նե­լով ըն­թեր­ցո­ղին, բայց մա­նա­ւանդ զո­ւար­ճու­թեան եւ մո­ռա­ցու­թեան պա­հեր ստեղ­ծե­լով ի­րենց հա­մար։ ­Զա­ւեշ­տա­խառն պատ­մու­թիւն­նե­րու եւ գծագ­րու­թիւն­նե­րու գլխա­ւոր դե­րա­կա­տա­րը ­Քե­մալն էր եւ թուրք զի­նո­ւո­րա­կան­նե­րը, ինչ­պէս նաեւ մնա­յուն թե­մա էր զի­նո­ւոր­նե­րու աղ­քա­տիկ ճա­շա­ցու­ցա­կը, որ միշտ չէր, որ բո­լո­րին կը կշտաց­նէր։
1919-1922 ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին ըն­թաց­քին 21 լրա­գիր­ներ հրա­տա­րա­կո­ւե­ցան, շուրջ 60 թիւ։ ­Յու­նա­կան բա­նա­կի պաշ­տօ­նա­կան թեր­թը «Օ ­Սի­նա­տել­ֆոս» թերթն էր, ո­րու խմբա­գի­րը Ի­լիաս ­Վու­թիէ­րի­տիս ­Յու­նաս­տա­նի Լ­րագ­րող­նե­րու միու­թեան նախ­կին նա­խա­գահն էր (1874-1941)։
­Բո­լոր այս թեր­թե­րու մեծ մա­սը պահ­պա­նո­ւած ու հա­սած է մին­չեւ մեր օ­րե­րը, հո­գա­տա­րու­թեամբ պահ­պա­նո­ւե­լով ­Յու­նաս­տա­նի Լ­րագ­րող­նե­րու միու­թեան ար­խիւ­նե­րուն մէջ։

ՅԱՐԱԿԻՑ ՅՕԴՈՒԱԾՆԵՐԱՒԵԼԻ ՇԱՏ ՀԵՂԻՆԱԿԻ