10 վայրկեանէն ամէն ինչ իմանալու
համար անգիտացուող պետութեան մը մասին
«Նոր Յառաջ»
Փետրուար 22ին Ֆրանսայի խորհրդարանի Ֆրանսա-Արցախ բարեկամութեան շրջանակի նախաձեռնութեամբ տեղի ունեցած է Արցախի նուիրուած «15 հարցում-15 պատասխան՝ 10 վայրկեանէն ամէն ինչ իմանալու համար անգիտացուող պետութեան մը մասին» ֆրանսերէն գրքոյկի շնորհահանդէսը։ Ստորեւ կը ներկայացնենք գրքոյկին բովանդակութիւնը, թարգմանաբար.-
1.- Ի՞նչ է Արցախը։
Արցախ, նախապէս՝ Լեռնային Ղարաբաղ, ինքնորոշուած հանրապետութիւն մըն է Հարաւային Կովկասի մէջ, Ատրպէյճանի, Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ: Երկրին մակերեսը կը կազմէ շուրջ 11.500 քառ.քմ., իսկ բնակչութիւնը՝ 151.000 հոգի: Մայրաքաղաքն է Ստեփանակերտ:
Երկիրը իր անկախութիւնը հռչակած է 1991 Սեպտեմբեր 2ին՝ դառնալով նախկին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն: Այդ օրերէն ի վեր, ան կը պահանջէ իր ճանաչումը միջազգային հանրութեան կողմէ, որուն բացարձակապէս կ՚ընդդիմանայ Ատրպէյճան:
Հանրապետութիւնը կ՚երաշխաւորէ իշխանութեանց անջատումը: Ունի Ազգային Ժողով՝ միակ պալատով, խորհրդարանական դրութիւն՝ մէկ պալատով: Բակօ Սահակեան Արցախի Հանրապետութեան երրորդ նախագահն է, որ 2007ին ընտրուած է ընտրական ուղղակի դրութեամբ, ապա՝ վերընտրուած է 2012ին: 2017 Փետրուարին հանրաքուէով մը երկիրը վերանուանուեցաւ Արցախի Հանրապետութիւն, վերագտնելով իր բո՛ւն անունը:
2.- Ինչո՞ւ Ատրպէյճան կ՚ընդդիմանայ Արցախի անկախութեան ճանաչման եւ հակամարտութեան մէջ կը գտնուի վերջինիս հետ։
«Արցախեան հակամարտութիւն» կը կոչենք մէկ կողմէ Ատրպէյճանի պետութեան եւ, միւս կողմէ, Արցախի գրեթէ ամբողջութեամբ հայ բնակչութեան միջեւ նախ քաղաքական, ապա նաեւ ռազմական առճակատումը: Այս հակամարտութեան արմատները կը գտնուին տարածաշրջանի արդի պատմութեան մէջ: 1920ին Անդրկովկասի խորհրդայնացման օրերուն՝ պարտադրաբար եւ հակառակ իր բնակչութեան կամքին՝ Արցախ ներառուեցաւ Ատրպէյճանի սահմաններուն մէջ՝ խորհրդային կեդրոնական իշխանութեան կողմէ: Ատրպէյճանի կցումէն անմիջապէս ետք, Արցախի բնակչութիւնը դարձաւ զոհը ցեղային խտրականութեան, նոյնիսկ իր աստիճանական բնաջնջման միտող մնայուն քաղաքականութեան մը, ճիշդ այնպէս՝ ինչպէս դրացի հայկական միւս գաւառը՝ Նախիջեւանը, որ նոյն իրավիճակին մատնուած էր եւ որու մեծամասնութեամբ հայ բնակչութեան տոկոսը 40 տարուան մէջ իջաւ 0%ի:
Խորհրդային ամբողջ ժամանակաշրջանին (1920-1991), Արցախի հայ բնակչութիւնը չէ դադրած պահանջելէ իր կցումը Հայաստանին: Խորհրդային զարհուրելիօրէն հարկադրիչ վարչաձեւին կողմէ ամբողջ 70 տարիներ ճնշուած Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի (Լ.Ղ.Ի.Մ.) իշխանութիւնները Խորհ. Միութեան աւարտին մօտ՝ 1989էն սկսեալ ձեռնարկեցին Ատրպէյճանէն անջատուելու գործընթացի մը: Ներքին եւ միջազգային իրաւունքի յարիր այս գործընթացին Ատրպէյճան հակադարձեց հայոց ջարդերով, ապա նաեւ՝ Ղարաբաղի դէմ բացայայտ պատերազմով:
Այդ պահէն սկսեալ, Արցախի բնակչութիւնը կազմակերպեց իր ինքնապաշտպանութիւնը եւ վերջնապէս անջատուեցաւ Ատրպէյճանէն՝ 1991 Սեպտեմբերին հռչակելով իր անկախութիւնը:
Հակամարտութեան զինեալ փուլը տեղի ունեցաւ 1991էն 1994: Դրացի Հայաստանը, որ անկախացած էր 1991ին, յանձնառու եղաւ Արցախի անկախացման պահանջի աջակցութեան, երաշխաւորելու համար անոր բնակչութեան ապահովութիւնը: Ռուսաստանի միջնորդութեամբ 1994 Մայիսին ստորագրուեցաւ զինադադարի համաձայնագիր մը Հայաստանի,Ատրպէյճանի եւ Արցախի միջեւ: Պատերազմը աւարտեցաւ Արցախի Հանրապետութեան ռազմական յաղթանակով, սակայն անոր քաղաքական կարգավիճակի հարցը ցայսօր կը մնայ անլոյծ:
3.- Հայաստան որքանո՞վ ընդգրկուած է այս հակամարտութեան մէջ։
Օրինական գետնի վրայ, Հայաստան չէ ընդգրկուած՝ հակամարտութիւնը իրարու հակադրած ըլլալով Ատրպէյճանի պետութիւնը եւ անոր ինքնավար մարզերէն մէկուն՝ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչութիւնը: Այսուհանդերձ, Հայաստան չի կրնար անտարբեր մնալ այդ բնակչութեան ճակատագրին, նախ պատմական, ապա նաեւ բարոյական պատճառներով: Արդարեւ, Լեռնային Ղարաբաղը հայկական հին գաւառ մըն է: Անոր բնակիչները հայախօս են եւ հայկական մշակոյթի տէր. յաւելեալ՝ Արցախ յաճախ փափաքած է իր կցումը Հայաստանին:
Բայց Հայաստանի կողմէ այս հակամարտութեան ընծայուած կարեւորութեան գլխաւոր պատճառը ատրպէյճանական մնայուն սպառնալիքներն են՝ ուղղուած տարածաշրջանի կայունութեան եւ ապահովութեան: Ատրպէյճանի մէջ տեղի ունեցած հայոց առաջին ջարդերէն ետք 1988ին, եւ ի տես խորհրդային իշխանութիւններուն որդեգրած կրաւորական կեցուածքին ու Արցախի բնակչութեան ապահովութիւնը երաշխաւորելու անկարողութեան՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը յանձնառու եղած է այդ բնակչութեան ապահովութեան երաշխաւորման:
4.- Ինչո՞ւ Արցախ այլեւս չի պահանջեր իր կցումը Հայաստանին։
Արցախի ինքնավար մարզը Խորհ. Միութենէն անջատման գործընթացը սկսած է Հայաստանէն եւ Ատրպէյճանէն քիչ առաջ: Այն ատեն ի զօրու խորհրդային օրէնսդրութեան համաձայն՝ Արցախի խորհրդարանը քուէարկեց Հայաստանի իր կցման ի նպաստ, սակայն այդ նախընտրութիւնը մերժուեցաւ Խորհ. Միութեան Գերագոյն Խորհուրդին կողմէ: Օրինական հիմքերով քալելու նախանձախնդիր՝ Արցախ այդ պայմաններուն մէջ հռչակեց իր անկախութիւնը՝ Խորհ. Միութեան 1990 Ապրիլ 3 թուակիր «Խորհ. Միութենէն հանրապետութեան մը անջատումով ծագած հարցերու լուծման գործընթացի մասին» օրէնքի հիման վրայ:
Սակայն, Խորհ. Միութեան անհետացումէն ետք, միջազգային հանրութեան կողմէ միայն Հայաստան եւ Ատրպէյճան ճանչցուեցան որպէս անկախ պետութիւններ: Արցախի անկախացման գործընթացը դեռ չէ հասած աւարտին, քանի որ երկիրը դեռ չի վայելեր միջազգային հանրութեան ճանաչումը: Այդ պատճառով ալ Արցախ առաջնահերթութիւն կը նկատէ իր ճանաչման իրաւունքի, քան՝ գերիշխան պետութեան կարգավիճակի նուաճումը, միշտ նպատակ ունենալով պաշտպանել իր բնակչութիւնը, ապաւինելով Մ.Ա.Կ.ի Ուխտագիրին:
5.- Արցախի անկախութեան գործընթացը յարի՞ր է միջազգային իրաւաբանութեան։
Պատասխանն է՝ այո՛: Լեռնային Ղարաբաղի բնակչութիւնը իր շրջանի անկախացման մէջ միաժամանակ կը տեսնէ ֆիզիքական ապահովութեան միակ երաշխիքը, ինչպէս նաեւ ամբողջ ժողովուրդի մը ինքնորոշման իրաւունքին իրագործումը, որ Մ.Ա.Կ.ի հիմնական սկզբունքն է:
Ատրպէյճան այս իրաւունքին կը հակադրէ հողային ամբողջականութեան սկզբունքը, զոր կը գերադասէ ժողովուրդներու ինքնորոշման իրաւունքէն, եւ այդ պատճառով ալ ինքզինք իրաւասու կը գնահատէ որեւէ պահու բիրտ ուժի դիմելու Արցախի բնակչութեան դէմ, վերահաստատելու համար իր հողային ամբողջականութիւնը՝ խորհրդային շրջանի սահմաններու հիման վրայ:
Մինչդեռ, հողային ամբողջականութեան սկզբունքով հետապնդուած բուն նպատակն է նախապէս ինքնորոշուած պետութեան մը շրջանակին մէջ կազմուած ազգի մը արտաքին յարձակումներէ պաշտպանութիւնը:
Սակայն, երբ պետութիւն մը կը սկսի կամայականօրէն սպառնալ իր ուրոյն քաղաքացիներուն մէկ զանգուածին — օրինակ՝ ցեղային կամ կրօնական, եւ որ անոնք համախմբուած են նշեալ պետութեան կողմէ պահանջուող հողերուն մէկ մասին վրայ, այդ պարագային՝ սպառնալիքի ենթակայ այդ զանգուածին իրաւունքն է անջատուիլ, ապահովելու համար իր ֆիզիքական անվտանգութիւնը եւ յարատեւումը:
6. Ի՞նչ դիրքորոշում ունի Մ.Ա.Կ. այս հակամարտութեան նկատմամբ։
Մ.Ա.Կ. զօրավիգ է Ե.Ա.Հ.Կ.ի (Եւրոպայի Ապահովութեան եւ Համագործակցութեան Կազմակերպութիւն), որ Ղարաբաղեան հակամարտութեան մէջ կը վարէ միջազգային միջնորդի դեր: Միաժամանակ, 1993ին ռազմական գործողութիւններու սաստկացումով մտահոգ՝ Մ.Ա.Կ.ի Ապահովութեան Խորհուրդը ընդունած է 4 որոշում՝ առաջքն առնելու համար կացութեան վատթարացման:
Այս չորս որոշումները (թիւ 822 — 1993 Ապրիլ 30, թիւ 853 — 1993 Յուլիս 29, թիւ 874 — 1993 Հոկտեմբեր 14 եւ թիւ 884 — 1993 Նոյեմբեր 12) յղուած են Ատրպէյճանին, բայց նաեւ Արցախի Հանրապետութեան. կոչ կ՚ընէ նաեւ «Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան՝ ի գործ դնելու իր ազդեցութիւնը Արցախի հայոց վրայ, որպէսզի դադրեցնեն կռիւներն ու թշնամական ամէն արարք եւ կարելի ըլլայ հաստատել մնայուն զինադադար մը»:
Այս որոշումները լաւագոյնս կ՚ապացուցեն, որ Մ.Ա.Կ.ի կողմէ հաշուի առնուած է նա՛եւ Արցախը՝ նոյնիսկ առանց ճանչցուած ըլլալու, միանգամայն հաստատելով, որ քաղաքական բանակցութիւններ կարելի չէ սկսիլ առանց վերջ տալու կռիւներուն: Այսօր, նշեալ որոշումները չեն յարգուիր Ատրպէյճանի կողմէ, որ կը մերժէ վերջ տալ Արցախի Հանրապետութեան դէմ ուղղուած թշնամութիւններուն, անոր պարտադրելով տնտեսական շրջափակում եւ բնակչութեան դէմ ալ մղելով հետզհետէ սաստկացող պատերազմ: Սպառնալիքի այս մնայուն իրավիճակը անկարելի կը դարձնէ արցախեան բանակին կողմէ առնուած ապահովական միջոցներէ հրաժարումը, ինչ որ կը քննադատուի Ատրպէյճանի կողմէ:
7.- Ի՞նչ է Եւրոպայի Ապահովութեան եւ Համագործակցութեան Կազմակերպութեան (Ե.Ա.Հ.Կ.) դերը։
Հարաւային Կովկասի պետութիւններու 1992ին Ե.Ա.Հ.Կ.ին անդամակցութենէն ի վեր, վերջինս կը հանդիսանայ բանակցութիւններու միջազգային մարմինը, Մինսքի Խմբակի ձեւով, որ կը բաղկանայ 11 պետութիւններէ, ներառեալ Հայաստանը եւ Ատրպէյճանը, յաւելեալ՝ «Լեռնային Ղարաբաղի ընտրեալ կամ այլ ներկայացուցիչներ»: Նշեալ խումբը հանդիպումներ կը կազմակերպէ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի նախագահներու եւ արտաքին գործոց նախարարներու մակարդակով, ինչպէս նաեւ՝ պաշտօնական այցելութիւններ Երեւան, Պաքու եւ Ստեփանակերտ:
1997ին, բանակցութեանց ընթացակարգը աւելի աշխուժացնելու նպատակով՝ լայնածիր այս խումբը լիազօրեց մշտական երեք պետութիւն, իմա՝ Ֆրանսան, Ռուսաստանը եւ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգները, ապահովելու անոր համանախագահութիւնը եւ վարելու հակամարտութեան կարգաւորման բանակցութիւնները: Մինսքի Խմբակը միակ մարմինն է, զոր լիազօրած են բոլոր կողմերը:
8.- Ինչո՞ւ դիւանագիտական հանդիպումները կ՚ընդգրկեն Հայաստանը եւ Ատրպէյճանը եւ կը բացառեն Արցախը։
Բանակցութիւններու ծիրին մէջ, Արցախի Հանրապետութեան հետ ուղղակի երկխօսութիւն հաստատելու Ատրպէյճանի մերժումէն ետք, 1998ին Հայաստան դարձաւ բանակցութիւններուն Արցախի Հանրապետութեան շահերը ներկայացնող միակ կողմ: Որպէս բարի կամքի դրսեւորում, Արցախի Հանրապետութիւնը յօժարեցաւ այս առժամեայ լուծումին, սակայն միշտ պահանջելով, որ Ատրպէյճան ուղղակի երկխօսութիւն հաստատէ իր հետ:
9.- Գլխաւորաբար ինչպիսի՞ սկզբունքներու կը յենին դիւանագիտական բանակցութիւնները։
Միջազգային օրէնքի հիմնական երեք սկզբունքի: Առաջինը, որ վերահաստատուած է 1994ին եւ 1995ին, բիրտ ուժի եւ սպառնալիքի բացառման յանձնառութիւնն է: Միւս երկու սկզբունքները, որոնք համարժէք են, կը վերաբերին ժողովուրդներու ինքնորոշման իրաւունքին եւ պետութիւններու հողային ամբողջականութեան:
Բացի գլխաւոր այս երեք սկզբունքներէն, միջնորդները առաջարկած են շարք մը կարեւոր կէտեր: Անոնք յատկապէս կը վերաբերին Արցախի ապագայ կարգավիճակին, Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ ցամաքային անցքին, ներքին գաղթականներու եւ տեղահանուածներու վերադարձի իրաւունքին, Արցախի յարակից տարածքներու ճակատագրին, խաղաղապահ ուժերու հաստատման եւ այլն:
2009ին, Ֆրանսայի, Ա.Մ.Ն.ի եւ Ռուսաստանի նախագահները միասնաբար յայտարարեցին, որ այս անանջատելի սկզբունքներու — որոնք կոչուած են Մատրիտեան սկզբունքներ — հիման վրայ մշակուած ընդհանուր համաձայնութիւն մը կրնայ ծառայել որպէս հակամարտութեան կարգաւորման հիմնաքար:
10.- Դիւանագիտական բանակցային գործընթացին մէջ ի՞նչ յառաջխաղացք արձանագրուած է։
Այս առումով ամէնէն շօշափելի յառաջխաղացքը կը մնայ դիւանագիտական բանակցութիւններու պահպանումը։ Բայց եւ այնպէս այս յառաջխաղացքը կրնայ շատ աւելի էական դառնալ՝ հետեւեալ նախաձեռնութիւններով.
— Ապահովել Արցախի Հանրապետութեան մասնակցութիւնը հակամարտութեան լուծման բոլոր հանգրուաններուն։ Այսօր բանակցութիւններու սեղանին հիմնական կողմերէն մէկուն բացակայութիւնը Ատրպէյճանի կեցուածքին պատճառով է, որ կ՚ընդունի միայն Հայաստանի հետ բանակցիլ, ինչ որ կը դժուարացնէ հարցին լուծում մը գտնելու իրական յառաջընթացը։
— Հրաժարիլ իբրեւ ճնշման միջոց բռնութեան եւ զինեալ գրգռութիւններէն, այսինքն՝ ապահովել խաղաղութեան գործընթացին անշրջանցելիութիւնը եւ բացառել պատերազմի վերսկսումը։
— Դրական ընթացք տալ կողմերուն միջեւ վստահութեան ամրապնդման բոլոր կարելիութիւններուն։
Այս առումով՝ 2016 Ապրիլին տեղի ունեցած Ատրպէյճանի մեծածաւալ ռազմական գործողութիւններուն պատճառաւ, երկու տասնամեակ յետադիմեց բանակցութեանց գործընթացը։
11.- Արցախեան հակամարտութեան հարցին մէջ արդեօք ներառուա՞ծ է հողային ազդակը։
Արցախի պատերազմին հետեւանքով տարածքային փոփոխութիւններ տեղի ունեցան։ Ատրպէյճանի ուժերը գրաւած են Շահումեանը, ինչպէս նաեւ՝ Մարտունիի եւ Մարտակերտի շրջաններէն բաժին մը։ Քելբաջարը, Լաչինը, Ջեբրայիլը, Ղուբաթլուն, Զանգելանը, ինչպէս նաեւ Աղդամի եւ Ֆիզուլիի շրջաններու որոշ տարածութիւններ անցած են Արցախի Հանրապետութեան հակակշռին տակ, ինչ որ Ատրպէյճանը կը զրկէ քաղաքացիական բնակչութիւնը ռմբակոծելու կարելիութենէն։
12.- Ի՞նչ եղաւ ճակատագիրը քաղաքացիական այն բնակչութիւններուն, որոնք պատերազմէն առաջ կ՚ապրէին խնդրոյ առարկայ շրջաններուն մէջ։
Հակամարտութեան հետեւանքով մէկ միլիոնէ աւելի տեղահանուածներ կան, որոնցմէ 650 հազարը ազերիներ են եւ 400 հազարը՝ հայեր։ Այս տարագիրները տարբեր կացութիւններու մէջ կը գտնուին։
Ներկայիս ամէնէն անապահով խաւը Արցախ ապաստանած եւ հոն բնակութիւն հաստատած ժողովուրդն է։ Նկատի ունենալով, որ Արցախի Հանրապետութիւնը պաշտօնապէս ճանչցուած չէ, այդ տարագիրները զրկուած են միջազգային օժանդակութիւններէ եւ կը գոյատեւեն՝ յենելով միա՛յն Արցախի սահմանափակ միջոցներուն վրայ։
Պէտք է բարելաւել արցախցի գաղթականներու կենցաղը եւ հատուցել անոնց կրած վնասները՝ մարդասիրական օժանդակութեան եւ վստահութեան ապահովման ճամբով։
Ինչ կը վերաբերի Հայաստանէն եւ Արցախէն ազերի գաղթականներուն, 2008ին՝ այսինքն պատերազմէն 15 տարի ետք Ատրպէյճան պաշտօնապէս փակած է անոնց վերջին ճամբարը։
13.- Ո՞ւր հասած է Արցախի Հանրապետութեան պետականութեան կառուցման գործը։
Արցախի Հանրապետութիւնը ունի պետութեան մը բոլոր իրաւական առանձնայատկութիւնները, բայց ան քաղաքականապէս կը տուժէ՝ միջազգային ճանաչման բացակայութեան պատճառով։ Արցախի Հանրապետութիւնը երկիր մըն է, որուն ներկայացուցիչները ընտրուած են համապարփակ ընտրութեամբ եւ 2016 Յունուարի տուեալներով տեղւոյն մնայուն բնակչութեան թիւը 151 հազար կը հաշուէր։ Հանրապետութիւնը 2016ի հանրաքուէով որդեգրած է նոր Սահմանադրութիւն մը՝ գործադիր, օրէնսդիր եւ դատական անկախ մարմիններով, իսկ բանակը կ՚երաշխաւորէ երկրին եւ բնակչութեան ապահովութիւնը։ Ան ունի նաեւ իր պետական խորհրդանիշները՝ դրօշակը, զինանշանը եւ փառերգը։
Միւս կողմէ, Արցախի Հանրապետութիւնը յարգելով ժողովրդավարական սկզբունքներն ու արժէքները՝ 1991ի անկախութեան հռչակումէն ի վեր պարբերաբար կազմակերպած է ընտրութիւններ. այսպէս՝ նախագահական հինգ եւ նոյնքան ալ խորհրդարանական ու շրջանային համապարփակ ուղղակի ընտրութիւններ (suffrage universel direct)՝ ազատ եւ մրցակցային պայմաններու մէջ։ Այսօր, Արցախի Հանրապետութեան քաղաքական դրութեան մաս կը կազմեն ընտրութիւնները, որոնցմէ իւրաքանչիւրը հսկուած է միջազգային առաքելական դէտերու կողմէ։ Այս վերջինները իրենց հրապարակած պարբերական զեկոյցներով բարձր գնահատած են ընտրութիւններու ազատ եւ ժողովրդավարական բնոյթը։
Միաժամանակ՝ աստիճանաբար կը բարելաւուի Արցախի տնտեսական կացութիւնը։ Համախառն ներքին արդիւնքը՝ Հ.Ն.Ա.ն (PIB) 1996ի 30 միլիոն եւրոյէն 2015ին բարձրացած է 419 միլիոն եւրոյի։ 2005էն 2016 միջին հաշուով տարեկան 10 առ հարիւր աճ արձանագրած է։
Հանրապետութիւնը յատուկ կարեւորութիւն կ՚ընծայէ իր գիւղատնտեսութեան, հանքերու (ոսկի, պղինձ, արճիճաքար [մոլիպտէն], ածուխ) շահագործման, վերանորոգուող ուժանիւթի զարգացման, մշակութային զբօսաշրջութեան եւ բնապահական մարզերուն։ Ի մէջ այլոց, Արցախի Հանրապետութիւնը ունի ջրային զգալի պաշարներ, որոնք կարեւոր ներուժ են անապատացման սպառնալիքի տակ գտնուող շրջանի մը համար։ Կառավարութիւնը կը քաջալերէ տնտեսական անձնական նախաձեռնութիւնները՝ դիւրացնելով փոքր վարկեր տրամադրելու գործընթացը։
14.- Արցախի Հանրապետութիւնը ինչպէ՞ս կը հաստատէ արտաքին յարաբերութիւններ։ Որո՞նք են իր ձեռքբերումները արտաքին համագործակցութեան բնագաւառին մէջ։
Արցախի Հանրապետութիւնը արդէն ութ երկիրներու՝ Հայաստանի, Ռուսաստանի, Ֆրանսայի, Գերմանիոյ, Լիբանանի, Գանատայի, Միացեալ Նահանգներու եւ Աւստրալիոյ մէջ ներկայացուցչութիւն ունի։ Հանրապետութեան ներկայացուցչութիւնները կ՚աշխատին վերոնշեալ երկիրներու քաղաքական հաստատութիւններուն հետ։ Լիթվանիոյ խորհրդարանը ստեղծած է Արցախի հետ միջ-խորհրդարանական բարեկամական խումբ մը, իսկ ֆրանսացի ընտրեալները՝ բարեկամութեան շրջանակ մը։ 2014ին Եւրոպական Խորհրդարանի անդամներով ալ կազմուած է բարեկամութեան անպաշտօն խումբ մը։ Եւ, վերջապէս, Միացեալ Նահանգներու դաշնակցային բազմաթիւ նահանգապետութիւններ (Քալիֆորնիա, Լուիզիանա, Ռոտ Այլանտ, Մասաչուսէց, Մէն, Ճորճիա եւ Հաուայի), ինչպէս նաեւ՝ Աւստրալիոյ տարբեր նահանգներ քուէարկած են ի նպաստ Արցախի ժողովուրդի անկախութեան եւ ինքնորոշման իրաւունքին։
Սպասելով միջազգային քաղաքական ճանաչման, Արցախի Հանրապետութիւնը մեծ ակնկալիքներ ունի վերոնշեալ յարաբերութիւններէն, որոնք երբեմն կը յանգին ապակեդրոնացուած համագործակցութեան։
15.- Ի՞նչ արդիւնք կրնայ ունենալ Արցախի Հանրապետութեան ճանաչումը։
Արցախի միջազգային ճանաչումը երեք արդիւնք կ՚ունենայ.
Ա.- Թոյլ կու տայ սկսելու խաղաղութեան բանակցութիւնները առողջ հիմերու վրայ՝ յստակացնելով կարելի լուծումները.
Բ.- Կը հարկադրէ Պաքուի իշխանութիւնները առաջնորդուելու ժողովրդավարական կարգերով՝ բացառելով ազերի ժողովուրդին վրայ Արցախը իբրեւ ճնշման միջոց գործածելու քայլերը։
Գ.- Հարաւային Կովկասի մէջ խաղաղութիւն հաստատելու առիթ կը ստեղծէ՝ կրկին անոր շնորհելով տնտեսական եւ մշակութային խաչմերուկի դերը Եւրոպայի, Մերձաւոր Արեւելքի եւ ռուսական աշխարհի միջեւ։
