11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001

­Դար­ձեալ 11 ­Սեպ­տեմ­բեր է եւ ողջ մարդ­կու­թեան հետ հա­յու­թիւ­նը եւս զար­հու­րան­քով կը յի­շէ 16 տա­րի ա­ռաջ ­Նիւ Եոր­քի մէջ գոր­ծո­ւած մո­լե­գին ա­հա­բեկ­չու­թեան ա­հա­ւոր ող­բեր­գու­թիւ­նը։
2001 թո­ւա­կա­նի ­Սեպ­տեմ­բեր 11ի այս օ­րը ան­նա­խըն­թաց բնոյ­թի յար­ձա­կում մը գոր­ծո­ւե­ցաւ ­Նիւ Եոր­քի ­Հա­մաշ­խար­հա­յին Ա­ռեւ­տու­րի ­Կազ­մա­կեր­պու­թեան կեդ­րո­նա­տե­ղիին երկ­նա­քեր զոյգ աշ­տա­րակ­նե­րուն դէմ։
Ոչ միայն ան­մո­ռա­նա­լիօ­րէն ցնցիչ ե­ղան ա­հա­բեկ­չա­կան գոր­ծո­ղու­թեան ա­հա­ւո­րու­թիւ­նը, վայր­կեա­նը վայր­կեա­նին, ա­րար-աշ­խար­հին փո­խան­ցող լու­սան­կար­ներն ու տե­սա­ժա­պա­ւէն­նե­րը, այ­լեւ` ա­նոնց պա­տեհ թէ ան­պա­տեհ ա­ռիթ­նե­րով շա­րու­նա­կա­կան յի­շե­ցում­նե­րը, փաս­տօ­րէն, մնա­յուն մղձա­ւան­ջը դար­ձան ողջ մարդ­կու­թեան, երկ­րա­գուն­տի բո­լոր ծա­գե­րուն։
­Ժա­մա­նա­կա­կից մարդ­կու­թեան յի­շո­ղու­թեան պաս­տա­ռին աջն­ջե­լիօ­րէն քան­դա­կո­ւած կը մնան պատ­կեր­նե­րը՝
— Դ­րա­մա­տի­րա­կան աշ­խար­հի ե­լեւմտա­կան հզօ­րու­թիւ­նը խորհր­դան­շող զոյգ աշ­տա­րակ­նե­րուն մէջ բա­ռա­ցիօ­րէն մխրճո­ւող օ­դա­նա­ւե­րուն։
— Երկ­նա­կա­մա­րը քե­րող շէն­քե­րու բար­ձուն­քին բռնկած հրդեհ­նե­րուն եւ ամ­բողջ հո­րի­զո­նին վրայ տա­րա­ծո­ւած ծխա­ծած­կոյ­թին։
— ­Խա­ւա­քար­տէ տու­փե­րու պէս փլու­զո­ւող շէն­քե­րուն եւ օգ­նու­թեան փու­թա­ցող հրշէջ­նե­րուն։
— Եւ փո­ղո­ցի խու­ճա­պա­հար մար­դոց շրթնե­րուն եւ դէմ­քե­րուն յայտ­նո­ւած զար­հու­րան­քի ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րուն…
­Նոյն­պէս՝ ­Սեպ­տեմ­բեր 11ի ա­հա­բեկ­չու­թեան խլած հա­զա­րա­ւոր զո­հե­րուն եւ գոր­ծած քան­դու­մին ու հաս­ցու­ցած նիւ­թա­կան մեծ կո­րուս­տին վե­րա­բե­րեալ տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը, ի­րենց կար­գին ցնցիչ, անջն­ջե­լիօ­րէն դրոշ­մո­ւած կը մնան մար­դոց յի­շո­ղու­թեան մէջ։
­Բայց 11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001էն 16 տա­րի ետք, երբ կը վեր­յի­շենք այդ բո­լո­րը, ար­դէն միայն 11 ­Սեպ­տեմ­բե­րի ող­բեր­գու­թեամբ չեն սահ­մա­նա­փա­կո­ւիր մեր մտա­ծում­ներն ու ապ­րում­նե­րը։
11 ­Սեպ­տեմ­բե­րի խլած զո­հե­րուն ու պատ­ճա­ռած կո­րուստ­նե­րուն հա­մար ցա­ւե­լու եւ կա­տա­րո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւ­նը դա­տա­պար­տե­լու հա­մընդ­հա­նուր տրա­մադ­րու­թեան վրայ գու­մա­րո­ւե­լու կու գայ ա­հա­ւո­րու­թիւ­նը այն հա­կա­հա­րո­ւա­ծին, որ օ­րին Մ. ­Նա­հանգ­նե­րու նա­խա­գահ ­Ճորճ ­Պու­շի վար­չա­կազ­մին շղթա­յա­զեր­ծած հա­կա-ա­հա­բեկ­չա­կան ար­շա­ւով հաս­ցո­ւե­ցաւ թէ՛ նոյ­նինքն ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րուն, թէ՛ ամ­բողջ աշ­խար­հին։
Իբ­րեւ այդ­պի­սին, ­Սեպ­տեմ­բեր 11ը պատ­շաճ պահն է ընդգ­ծե­լու եւ դա­տա­պար­տե­լու մի­ջազ­գա­յին ա­հա­բեկ­չու­թեան եւ հա­կա-ա­հա­բեկ­չու­թեան շա­րու­նա­կո­ւող ա­լի­քին եւ ա­նոր մո­լե­գին ծայ­րա­յե­ղու­թիւն­նե­րուն մա­սին։
Այ­սօր պահն է, մա­նա­ւա՛նդ, ո­գե­կո­չե­լու զո­հերն ու կո­րուստ­նե­րը ոչ միայն 2001ի նիւ-եոր­քեան ող­բեր­գու­թեան, այ­լեւ այ­նու­հե­տե­ւեւ մին­չեւ մեր այս օ­րե­րը ա­մէն քայ­լա­փո­խի կրկնո­ւած նո­րօ­րի­նակ ա­հա­բեկ­չու­թեանց, ո­րոնց պատ­ճա­ռած ցաւն ու զար­հու­րան­քը ան­դար­մա­նե­լիօ­րէն խոր են եւ ցնցիչ։
­Բայց նաեւ 11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001ի ող­բեր­գու­թե­նէն, ներ­կա­յին եւ ա­պա­գա­յին հաշ­ւոյն, անհ­րա­ժեշտ դա­սե­րը քա­ղե­լու պահն է այ­սօր, որ­պէս­զի 21րդ ­դա­րու երկ­րորդ տաս­նա­մեակն ալ ե­րեք տա­րիէն ա­ւար­տող ողջ մարդ­կու­թիւ­նը կա­րե­նայ քա­ղա­քա­կիրթ մի­ջոց­նե­րով լու­ծել իր կեանքն ու հա­մե­րաշխ զար­գա­ցու­մը խան­գա­րող բո­լոր դժո­ւա­րու­թիւն­ներն ու հա­կադ­րու­թիւն­նե­րը, ըլ­լան ա­նոնք հա­սա­րա­կա­կան, կրօ­նա­կան, ազ­գա­յին թէ աշ­խա­հա­քա­ղա­քա­կան։
Այդ ա­ռու­մով ոս­կի ա­ռիթ մը կորսնցուց ողջ մարդ­կու­թիւ­նը, երբ 11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001ի յան­ցա­գոր­ծու­թիւ­նը միա­հա­մուռ դա­տա­պար­տան­քի ար­ժա­նաց­նե­լէ ետք` չկրցաւ իր միաս­նա­կա­նու­թիւ­նը տա­րա­ծել չա­րի­քը դի­մագ­րա­ւե­լու ճա­կա­տին վրայ եւս։
Ա­հա­բեկ­չու­թեան հա­կա-ա­հա­բեկ­չու­թեամբ պա­տաս­խա­նե­լու ա­մե­րի­կեան կա­մա­կո­րու­թիւ­նը փաս­տօ­րէն լու­սանց­քա­յին դե­րա­կա­տա­րու­թեան մղեց չա­րի­քը իր ար­մա­տէն դի­մագ­րա­ւե­լու եւ բու­ժե­լու մի­ջազ­գա­յին ողջմ­տու­թիւ­նը։
Մ. ­Նա­հանգ­նե­րու վար­չա­կազ­մը աշ­խար­հը ու­զեց բաժ­նել ա­հա­բե­կիչ­նե­րու եւ հա­կա-ա­հա­բե­կիչ­նե­րու ու, փաս­տօ­րէն, պար­տադ­րեց իր կամ­քը անխ­տիր բո­լո­րին` պայ­թու­նավ­տանգ պա­տե­րազ­մի հրդեհ­ներ վա­ռե­լով աշ­խար­հի տա­րած­քին քիչ մը ա­մէն տեղ։
­Մո­լե­ռանդ եւ ան­հա­կակշ­ռե­լի ա­հա­բեկ­չու­թեան ­Չա­րի­քը ար­մա­տա­խիլ ը­նե­լու ողջ­միտ ճամ­բան չ’անց­նիր ա­մէ­նուր թշնա­մի­ներ փնտռե­լու ծայ­րա­յե­ղա­կա­նու­թե­նէն։ Ա­մէն կար­գի՝ կրօ­նա­մո­լա­կան թէ գա­ղա­փա­րա­մո­լա­կան, ազ­գայ­նա­մո­լա­կան թէ ցե­ղա­պաշ­տա­կան ար­մա­տա­կա­նու­թեան չա­րի­քին դէմ պայ­քա­րը, յատ­կա­պէս 21րդ ­դա­րուն, կը պա­հան­ջէ ա­մէն կար­գի ան­հա­ւա­սա­րու­թիւն­ներն ու ա­նար­դա­րու­թիւն­նե­րը, քա­ղա­քակր­թա­կան հա­մընդ­հա­նուր գոր­ծակ­ցու­թեամբ, մեր­ձեց­ման ա­ռաջ­նոր­դե­լու եւ հար­թե­լու ողջմ­տու­թիւ­նը` բա­ռին ա­մէ­նէն ընդգրկուն եւ մարդ­կայ­նա­կա՛ն ի­մաս­տով։
­Բայց 11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001էն ետք պա­տա­հե­ցաւ ճիշդ հա­կա­ռա­կը.- ­Մի­ջազ­գա­յին «օ­րի­նա­կա­նու­թիւն» ստա­ցաւ ար­մա­տա­կա­նու­թեան եւ ծայ­րա­յե­ղա­կա­նու­թեան մի­ջեւ ան­հաշտ պա­տե­րազ­մի շղթա­յա­զեր­ծու­մը, որ փաս­տօ­րէն պատ­ճառ դար­ձաւ քա­ղա­քա­կիրթ մարդ­կու­թիւ­նը ա­ւե­լի ու ա­ւե­լի հե­ռացնե­լու երկ­րա­գուն­դը իբ­րեւ իր ընդ­հա­նուր տու­նը ըն­կա­լե­լու եւ բա­րե­կար­գե­լու փրկա­րար ու­ղիէն։ Այդ­պէ՛ս` 11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001ին սկսաւ, բայց դեռ վերջ չէ գտած մի­ջազ­գա­յին մո­լե­ռանդ ա­հա­բեկ­չու­թեան եւ հա­կա-ա­հա­բեկ­չու­թեան խե­լա­յեղ ո­լո­րապ­տոյ­տը, ո­րուն մէջ այ­սօր կը գա­լա­րո­ւի ողջ մարդ­կու­թիւ­նը։
Այ­սօ­րո­ւան երկ­րա­գուն­դը, յատ­կա­պէս ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւելքն ու ա­րա­բա­կան աշ­խար­հը, ա­մէ­նօ­րեայ յա­ճա­խան­քը կ­՚ապ­րին մո­լե­ռանդ ա­հա­բեկ­չու­թեան ա­րիւ­նա­լի, այ­լեւ կա­տա­ղած ու­րո­ւա­կա­նին։
­Քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հի ինք­նա­կոչ «ոս­տի­կան»ը դար­ձած Ս­պի­տակ ­Տու­նը, ան­կա­խա­բար Մ. ­Նա­հանգ­նե­րու պե­տա­կան ղե­կը ստանձ­նած քա­ղա­քա­կան ու­ժի բնոյ­թէն, մին­չեւ մեր օ­րե­րը կը շա­րու­նա­կէ ըստ կամս հրդեհ­ներ վա­ռել աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րուն, յատ­կա­պէս ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի մէջ, ուր կեդ­րո­նա­ցած է ինչ­պէս մահ­մե­տա­կան աշ­խար­հի ար­մա­տա­կան ու ծայ­րա­յե­ղա­կան ու­ժե­րուն ծան­րու­թեան կեդ­րո­նը, այն­պէս ալ հա­մաշ­խար­հա­յին տնտե­սու­թեան քա­րիւ­ղի պա­շար­նե­րուն ա­ռիւ­ծի բա­ժի­նը…
11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001էն սկսեալ քա­ղա­քա­կիրթ մարդ­կու­թիւ­նը կ­’ապ­րի խո­րա­գոյն եւ ա­հա­ւոր անձ­կու­թիւ­նը նոր աշ­խար­հա­մար­տի մը ան­խու­սա­փե­լիու­թեան։
Ա­հա­ւո­րը այն է, որ նոյ­նինքն ա­մե­րի­կեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը կը փու­թայ զէնք ու նիւ­թա­կան կռո­ւան­ներ տրա­մադ­րե­լու կրօ­նա­մոլ ար­մա­տա­կա­նու­թեան դիր­քե­րէ իբր թէ «գա­րուն»ներ խոս­տա­ցող ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րու։ Ար­դէն ա­նար­դա­րա­նա­լիօ­րէն սեր­տաճ­ման մէջ են, մէկ կող­մէ, մո­լե­ռանդ գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեամբ հոս ու հոն սուն­կի պէս բուս­նող ա­հա­բեկ­չու­թեան բոյ­նե­րը, իսկ միւս կող­մէ պե­տա­կան ա­հա­բեկ­չու­թեան վտան­գը նո­րա­նոր ծայ­րա­յե­ղու­թեանց ա­ռաջ­նոր­դող եր­կիր­ներն ու կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րը։
Ա­հա­ւոր հա­կա­սու­թիւն մըն է նաեւ այն ի­րո­ղու­թիւ­նը, որ հա­կա-ա­հա­բեկ­չա­կան մի­ջազ­գա­յին գրո­հի յա­ռա­ջա­պահ դիր­քե­րուն յայտ­նո­ւած են ­Թուր­քիոյ եւ Ատր­պէյ­ճա­նի օ­րի­նա­կով պե­տու­թիւն­ներ, ո­րոնց հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն գոր­ծած ցե­ղաս­պա­նա­կան ո­ճիր­ներն ու ազ­գա­յին հո­ղի վրայ «մաք­րազտ­ման» յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը դեռ չեն ար­ժա­նա­ցած հա­մա­պա­տաս­խան գնա­հա­տա­կա­նի, չեն ստա­ցած մի­ջազ­գա­յին անհրա­ժեշտ պա­տաս­խանն ու ի­րա­ւա­կան ար­դար պա­տի­ժը։
11 ­Սեպ­տեմ­բեր 2001ի Ող­բեր­գու­թեան տա­րե­լի­ցը ողջ մարդ­կու­թեան հետ ո­գե­կո­չե­լով՝ պա­հան­ջա­տէր հա­յու­թիւ­նը նաեւ այ­սօ­րո­ւան եւ վա­ղո­ւան հաշ­ւոյն կ’ապ­րի մղձա­ւան­ջը այս աս­տի­ճան դառն ու տխուր յի­շո­ղու­թիւն­նե­րու եւ դա­ժան ու զար­հու­րա­լի ապ­րում­նե­րու։
Ի վեր­ջոյ մո­լե­ռանդ ա­հա­բեկ­չու­թեան կի­զա­կէ­տին ու ան­հա­կակշ­ռե­լի բո­ցե­րուն մէջ յայտ­նո­ւած են ­Հա­յաս­տան Աշ­խարհն պար­փա­կող ­Փոքր Ա­սիան, այ­լեւ ու մա­նա­ւանդ ­Հայ­կա­կան Ս­փիւռ­քի բա­բա­խուն սիր­տը նկա­տո­ւող ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի հա­յօ­ճախ­նե­րուն վեր­ջին բե­կոր­նե­րը։