100 տարուայ սպասուած հանդիպում

ԽԱՉԻԿ ՄԵԼԵՔԵԱՆ

Բա­ցար­ձակ պա­տա­հա­կա­նու­թեան ար­դիւն­քում ձեռքս ըն­կաւ խամ­րած թղթի վրայ մա­տի­տով գծած մեր տոհ­մա­ծա­ռը: Ի՞նչ կը լի­նի, ե­թէ… Փնտ­ռե­ցի մի քա­նի ա­նուն «­Ֆէյս­բուք» կո­չո­ւող զու­գա­հեռ մո­լո­րա­կում: ­Կա­րա­պե­տեան, Ե­նով­քեան… ­Գու­ցէ մէ­կին գտնե՞մ, խոր­հում էի, ու փայ­փա­յե­լով ա­ղօտ յոյ­սի նշոյ­լը, յի­շում էի տա­տի­կիս ար­ցունք­նե­րը, երբ հարց­նում էի.- «­Տատ, ախր այդ­քան մեծ գեր­դաս­տան ու­նես, ո՞ւր են քո եղ­բայր­նե­րը, քոյ­րե­րը, ին­չո՞ւ ո­չինչ չգի­տենք նրանց մա­սին»: ­Տա­տիկս կցկտուր տե­ղե­կու­թիւն­ներ էր միայն յայտ­նում, ու ան­վերջ լա­լիս էր, երբ հար­ցը իր ծննդա­վայ­րին, իր ազ­գա­կան­նե­րին էր վե­րա­բեր­ւում:
­Գի­տէի, որ ծնո­ւել էր ­Չոր­լու քա­ղա­քում: ­Տա­տի­կիս մեծ հօ­րը «չոր­բա­ջի» են կո­չել. չոր­բա՝ ա­պուր, գու­ցէ ա­պո՞ւր էր պատ­րաս­տել մեր նա­խա­պա­պը, մտա­ծում էի: ­Գի­տէի, որ եր­կու քոյր եւ ե­րեք եղ­բայր ու­նէր: 1988ին ­Պոլ­սից ժա­մա­նել էր ոմն Ե­դուարդ ­Թով­մա­սեան, ով ներ­կա­յա­ցաւ որ­պէս տա­տի­կիս ազ­գա­կան, բայց սիրտ չու­նէի եր­կար խօ­սե­լու, քա­նի որ հէնց այդ օ­րե­րին մայրս էր մա­հա­ցել: ­Գի­տէի, որ տա­տի­կիս ազ­գա­կան­նե­րից ինչ որ մէ­կը ա­ւե­լի քան 100 տա­րի ա­ռաջ տե­ղա­փո­խո­ւել էր ­Շո­ւէ­ցա­րիա ու ժա­մա­ցոյ­ցի գոր­ծա­րան էր հիմ­նել…
2017 թո­ւա­կա­նի ­Մարտն էր: «­Ֆէյս­բուք»ը, իմ «հա­րա­զատ» «­Ֆէյս­բուք»ը, ո­րը կլա­նում է շա­տե­րիս, ոչ պար­տադ­րա­բար, իր ան­տե­սա­նե­լի ճի­րան­նե­րով մեզ հե­ռաց­նում է ա­ւան­դա­պաշ­տու­թեան օ­րէնք­նե­րից: Հ­րաշք կա­տա­րո­ւեց, իմ նոր շփման մի­ջո­ցը ե­կաւ օգ­նու­թեան: Փնտ­ռե­ցի Ե­նով­քեան, ­Կա­րա­պե­տեան, ու մի քա­նի անձ­նա­ւո­րու­թեան է­լեկտ­րո­նա­յին նա­մակ ու­ղար­կե­ցի, մօ­տա­ւո­րա­պէս հե­տե­ւեալ բո­վան­դա­կու­թեամբ. «Փնտ­ռում եմ հա­րա­զատ­նե­րիս, ե­թէ այ­սինչ-այ­նինչ ազ­գա­նուամբ մարդ­կանց մա­սին լսել էք, խնդրում եմ ար­ձա­գան­գէք»:
­Հա­րա­ւա­յին Ֆ­րան­սիաից պա­տաս­խան ստա­ցայ: ­Նա­թա­լին գրում էր, ա­յո՛, մենք ազ­գա­կան­նե՛ր ենք: ­Մի քա­նի օր «Ս­կայփ»ով զրու­ցե­լուց յե­տոյ, ­Նա­թա­լին — տա­տի­կիս եղ­բօր թոռ­նի­կը — ինձ ու­ղար­կեց իր պրպտում­նե­րի ար­դիւն­քում խնամ­քով գծած տոհ­մա­ծա­ռը: ­Մօտ 100 մար­դու ա­նուն էր նշո­ւած: Գ­տել եմ տա­տի­կիս կորց­րած հա­րա­զատ­նե­րի յետ­նորդ­նե­րին: Իսկ ի՞նչ կը լի­նի, ե­թէ հան­դի­պէինք ի­րար, մտա­ծում էի, ու այդ միտքն ան­գամ տա­րօ­րի­նակ ջեր­մու­թեամբ էր ինձ պա­րու­րում: ­Նա­թա­լին վա­րա­կո­ւած էր իմ նա­խա­ձեռ­նած գա­ղա­փա­րով: Ն­րա ման­րակր­կիտ վեր­լու­ծու­թեան ար­դիւն­քում հաս­կա­ցայ հե­տե­ւեա­լը՝ մեր նա­խա­պա­պը ե­ղել է ­Պատ­րիկ ­Դիշ­լեա­նը, ում «չոր­բա­ջի» են ա­նո­ւա­նել ոչ թէ ա­պուր ե­փե­լու պատ­ճա­ռով, այլ նրա հա­մար, որ յար­գար­ժան մարդ է ե­ղել: ­Պար­զե­ցի, որ ա­րեւմ­տեան ­Թուր­քիա­յում չոր­բա­ջի են ա­նո­ւա­նել այն մարդ­կանց, ով­քեր բա­ցար­ձակ յար­գանք ու պա­տիւ են ու­նե­ցել: Գ­տայ նաեւ մեզ ար­դէն ծա­նօթ Ե­դո­ւարդ ­Թով­մա­սեա­նին՝ ­Պո­լի­սում: Ե­դո­ւար­դը՝ ում գրե­թէ բո­լո­րը ճա­նա­չում են ինչ­պէս ամ­բողջ ­Թուր­քիա­յում, այն­պէս էլ աշ­խար­հի տար­բեր մա­սե­րում որ­պէս հայ­րե­նա­նո­ւէր մի ան­ձի, ինձ տե­ղե­կաց­րեց, որ մեր նա­խա­պա­պը ­Դիշ­լեան ազ­գա­նու­նը ստա­ցել է, քա­նի որ նրա որ­դի­նե­րը ա­տամ­նե­րով են ծնո­ւել. դիշ­լի նշա­նա­կում է ա­տա­մով: ­Սար­սուռ ան­ցաւ մարմ­նովս, չէ՞ որ դստերս ծննդեան օ­րից մի քա­նի օր յե­տոյ իմ լաւ ըն­կեր Ք­նա­րի­կը զար­մա­ցած մեզ յայտ­նեց. «…Այս ե­րե­խան ա­տա­մով է ծնուել»: ­Դէ ա­րի՛ ու մի՛ փշա­քա­ղո­ւիր: ­Պար­զե­ցի, որ Ե­դո­ւար­դը, Հ­րանդ ­Դին­քի ա­մե­նամ­տե­րիմ ըն­կերն ու զօ­րա­կից­նե­րից մէ­կը, ներ­կա­յա­ցո­ւել էր «Աւ­րո­րա» մար­դա­սի­րա­կան մրցա­նա­կի դափ­նեկ­րի կոչ­մա­նը… ­Նա­թա­լիի ո­գե­ւո­րու­թիւ­նը սահ­ման չէր ճա­նա­չում: ­Հան­դի­պում ենք այս ամ­րա­նը՝ ­Սենթ ­Ռա­ֆա­յէ­լու՛մ: Գ­տանք ազ­գա­կան­ներ ­Պո­լի­սում, ­Մեծն Բ­րի­տա­նիա­յում, Օ­հա­յօ նա­հան­գում, ­Կոր­սի­կա­յում, Ֆ­րան­սիա­յի ա­մե­նա­տար­բեր հա­տո­ւած­նե­րում, ­Գեր­մա­նիա­յում եւ այլն:
­Վե՛րջ, գնում եմ նրանց հան­դի­պե­լու: ­Մար­տին պա­տո­ւի­րե­ցի տոմ­սերն ու հիւ­րա­նո­ցը: ­Մօտ մէկ դար ա­ռաջ տա­տի­կիս կող­մից կորց­րած իր եղ­բայր­նե­րի ու քոյ­րե­րի սե­րունդ­նե­րին էի հան­դի­պե­լու: ­Ճա­նա­պար­հը եր­կար էր ու տան­ջա­լի: ­Ժա­մա­նա­կը ա­սես կանգ էր ա­ռել: ­Վեր­ջա­պէս հա­սանք Ֆ­րան­սիա.. ­Յու­զիչ, ար­ցուն­քա­խառն ու եր­ջա­նիկ հան­դի­պում էր, որ տե­ւեց ըն­դա­մէ­նը եր­կու օր: ­Սենթ Թ­րո­փէ (Saint Tropez) աշ­խար­հահռ­չակ հանգստա­վայ­րից մի քա­նի կի­լո­մետր հե­ռու գտնո­ւող ­Սենթ ­Ռա­ֆա­յէ­լը (Saint Raphael) մի իւ­րա­յա­տուկ ջեր­մու­թեամբ դի­մա­ւո­րեց մեզ:
­Հե­քիա­թա­յին գե­ղեց­կու­թիւն ու­նե­ցող այս փոք­րիկ քա­ղա­քի բա­րու­թեան մթնո­լոր­տը պար­զա­պէս վա­րա­կիչ էր: Ես շո­ւա­րել էի, քա­նի որ հա­ճե­լի հան­դիպ­ման ակն­կա­լի­քը, չնաշ­խար­հիկ բնու­թիւնն ու ­Մի­ջերկ­րա­կա­նի մո­գա­կան նե­րու­ժը միա­ձու­լո­ւած, գլուխս էին պտը­տեց­նում:
­Նա­թա­լին իր տան դռներն էր բա­ցել ա­ւե­լի քան 40 ազ­գա­կան այ­ցե­լու­նե­րի առ­ջեւ: Ն­րանց մի զգա­լի մա­սը ի­րար չէին ճա­նա­չում, եւ ըն­դա­մէ­նը լսել էին ի­րենց տա­տիկ­նե­րից ու պա­պիկ­նե­րից, թէ աշ­խար­հի ինչ որ մի ծայ­րում բնակ­ւում են ի­րենց ա­րիւ­նա­կից­նե­րը: Ի­րար գրկել էինք ու չէինք ու­զում հե­ռա­նալ… ­Կար­ծես փոր­ձում էինք ա­ւե­լի քան մէկ դար ա­ռաջ կա­տա­րո­ւած բա­ժան­ման ար­դիւն­քում ա­ռա­ջա­ցած անջր­պե­տը ջնջել…
Երբ յու­զա­կան բերկ­րան­քի ա­լի­քը մի փոքր հան­դար­տո­ւեց, ու­շա­դիր դի­տարկ­ման ար­դիւն­քում գի­տակ­ցե­ցի պատ­մու­թեան, ճա­կա­տագ­րի դա­ժան հեգ­նան­քի ար­դիւն­քում ա­ռա­ջա­ցած ա­ռեղ­ծուա­ծա­յին ի­րա­վի­ճա­կը… ­Հան­դի­պել եմ իմ մօտ 50 ազ­գա­կան­նե­րին, ո­րոնց թւում կա­յին գե­րա­զանց մար­դիկ, ում մէջ հայ­կա­կան ա­րիւ­նը նո­ւա­զել էր՝ ո­մանց մօտ 50, ո­մանց մօտ 75 եւ ա­ւե­լի տո­կո­սով: ­Մեծն Բ­րի­տա­նիա­յից, ­Կոր­սի­կա­յից, Ֆ­րան­սիա­յի տար­բեր մա­սե­րից, ­Պոլ­սից ժա­մա­նած իմ ազ­գա­կան­նե­րին ես գրկում էի ան­յագ մի նո­ւի­րու­մով՝ պատ­կե­րաց­նե­լով, թէ ծեր տա­տիկս իր կեան­քի վեր­ջում ինչ­պէս կը գրկէր իր ե­րեք եղ­բայր­նե­րին, քոյ­րե­րին… Ն­րանց մի մա­սը ար­դէն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­ցի էր, ի­րեն­ցից ան­կախ պատ­ճառ­նե­րով, եւ սա ա­սում եմ ա­ռանց ո­րե­ւէ՛ յան­դի­մա­նան­քի, քա­նի որ նրանց մէջ նախ եւ ա­ռաջ մարդ տե­սայ: ­Բայց կա­րե­ւո­րը այն էր, որ կա­րո­ղա­ցանք ինչ որ չա­փով արթ­նաց­նել ո­մանց մօտ նիր­հող երկ­րի կան­չը, իսկ ես հաս­կա­ցայ, որ եր­բեմն է՛լ ա­ւե­լի եմ ընդգ­ծում հայ­կա­կան ինք­նու­թիւնս. ա­ւե­լի, քան դա ա­նում եմ սո­վո­րա­կան պայ­ման­նե­րում: Եւ գի­տակ­ցե­ցի ու վկան դար­ձայ մի ե­րե­ւոյ­թի, որ բա­ցի հա­յու­թեան ա­ւան­դա­կան հա­տո­ւած­նե­րից՝ հա­յաս­տան­ցի­նե­րից ու սփիւռ­քա­հա­յե­րից, գո­յու­թիւն ու­նի հա­յի ա­րիւ­նով աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի զգա­լի քա­նա­կու­թիւն, գու­ցէ մի քա­նի մի­լիոն մարդ, ով­քեր ­Հա­յաս­տան չեն այ­ցե­լել, հայ­կա­կան մի­ջա­վայ­րում չեն ապ­րում, բայց գի­տեն, որ ի­րենք հա­յի յետ­նորդ­ներ են, ու բնաւ ան­տար­բեր չեն այդ գա­ղա­փա­րի նկատ­մամբ:
Ո­րոշ «բարձ­րո­րակ» հա­յեր նման­նե­րին հա­շո­ւից հա­նում ու խաչ են քա­շում նրանց վրայ: Ի զուր, շատ ի զուր, ո­րով­հե­տեւ ի­րեն­ցից ան­կախ պայ­ման­նե­րում կի­սա­ձու­լո­ւած այս հա­յե­րի մէջ կան չտես­նո­ւած բարձր մարդ­կա­յին ար­ժէք­նե­րի տի­րա­պե­տող անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ. սե­փա­կան փոր­ձից հա­մո­զո­ւե­ցի՝ այդ­քան եր­կար եր­բեք չէի շփո­ւել նման քա­նա­կի կի­սա­հայ, կի­սա­լի­տո­ւա­ցի, կի­սաանգ­լիա­ցի, կի­սաֆ­րան­սիա­ցի (եւ այլն) մարդ­կանց հետ: Որ­պէս ա­ռի­թի հիմ­նա­կան նա­խա­ձեռ­նող­նե­րից մէ­կը, բա­ցի կա­րօտս առ­նե­լուց, իմ պարտքն էր նաեւ մի փոքր կայծ տալ, ու շատ ո­գե­ւո­րո­ւած եմ, որ կա­րո­ղա­ցայ նպա­տա­կիս հաս­նել… ­Նաեւ հաս­կա­ցայ. որ այդ կայ­ծը իր մո­գա­կան ու­ժը ուղ­ղեց իմ կող­մը, ու կար­ծես ա­նե­րե­ւա­կա­յե­լի մի ցնցու­ղի տա­կով ան­ցայ, ո­րը միայն ջեր­մաց­րեց սիրտս ու հո­գիս:
­Կա­րող էք դէմ լի­նել վերն ար­տա­յայ­տած մտքե­րիս, բայց փոր­ձէք շփո­ւել, գրկել (ըն­դու­նել ու գուր­գու­րել) մարդ­կանց, ով­քեր կորց­րել են ի­րենց հա­յու­թեան մի մա­սը ճա­կա­տագ­րի հեգ­նան­քով:
Դ­րա­նով միայն ի­րենց չէք օգ­նում, այլ (ա­ւե­լի շատ) ինք­ներդ ձեզ էք արթ­նաց­նում: ­Հուր տո­ւէք մա­րող կրա­կին, ու կը տես­նէք, թէ ինչ­պէ՛ս կը փա­ռա­ւո­րո­ւի ձեր հո­գին…