100 եկէղեցի՝ 25 Տարում

ՎԱՀԷ ՍԱՐՈՒԽԱՆԵԱՆ

«­Հետք»ը յօ­դո­ւա­ծա­շա­րով անդ­րա­դար­ձաւ ան­կա­խու­թիւ­նից յե­տոյ ­Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի տա­րած­քում կա­ռու­ցո­ւած ա­ռա­քե­լա­կան նոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րին: ­Մեր նպա­տակն էր պար­զել, թէ 1991ից յե­տոյ քա­նի՞ նո­րա­կա­ռոյց է հիմ­նո­ւել ու որ­քա՞ն գու­մար է ծախ­սո­ւել այդ նպա­տա­կով: Բ­նա­կա­նա­բար, այս ըն­թաց­քում վե­րա­կա­ռու­ցո­ւել ու վե­րա­նո­րո­գո­ւել են բազ­մա­թիւ հին ե­կե­ղե­ցի­ներ ու մա­տուռ­ներ, կա­ռու­ցո­ւել են նոր մա­տուռ­ներ, սա­կայն մեր թի­րա­խում ե­ղել են միայն նո­րա­կա­ռոյց ե­կե­ղե­ցի­նե­րը:
­Քա­նի որ յօ­դո­ւա­ծա­շա­րը հրա­պա­րա­կո­ւել է 2015ի ­Դեկ­տեմ­բե­րից մին­չեւ այս տա­րո­ւայ ­Յու­նո­ւար, այդ ըն­թաց­քում ե­կե­ղե­ցա­շի­նու­թիւ­նը, պարզ է, կանգ չի ա­ռել: ­Սա­կայն մենք այս յօ­դո­ւա­ծում կ­՛ամ­փո­փենք զուտ յօ­դո­ւա­ծա­շա­րի շրջա­նակ­նե­րում հրա­պա­րա­կո­ւած տո­ւեալ­նե­րը:

100 ԵԿԵՂԵՑԻ՝ 25 ՏԱՐՈՒՄ

Այս­պէս՝ 1991ից յե­տոյ ­Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի 12 թե­մե­րում կա­ռու­ցուել է 100 ե­կե­ղե­ցի: Այ­սինքն՝ ե­թէ մի­ջի­նաց­նենք, կը ստա­ցո­ւի, որ ան­կա­խու­թեան 25 տա­րի­նե­րին կա­ռու­ցո­ւել է տա­րե­կան 4 ե­կե­ղե­ցի: Ի­րա­կա­նում, սա­կայն, նո­րա­կա­ռոյց ե­կե­ղե­ցի­ներն սկսել են օ­ծո­ւել 1998ից, չնա­յած շի­նա­րա­րա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րը մեկ­նար­կել են դեռ 80ա­կան­նե­րի վեր­ջին, 90ա­կան­նե­րի սկզբին: 2000-2001թթ. օ­ծո­ւել է 8ա­կան ե­կե­ղե­ցի, ին­չը, թե­րեւս, պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած է քրիս­տո­նէու­թեան ըն­դուն­ման 1700ա­մեա­կով, դրա­նից յե­տոյ մի քա­նի տա­րի լա­ւա­գոյն ցու­ցա­նի­շը ե­ղել է 6ը: Տն­տե­սա­կան ճգնա­ժա­մի տա­րի­նե­րին՝ 2008-2010թթ., տա­րե­կան կա­ռու­ցո­ւել է 1-4 ե­կե­ղե­ցի: Ա­մե­նա­շատ ե­կե­ղե­ցի­ներ բա­ցո­ւել են 2014-2015թթ.՝ 9ա­կան: ­Տար­բեր թե­մե­րում այս պա­հին էլ նոր կա­ռոյց­նե­րի շի­նա­րա­րու­թիւնն ըն­թաց­քի մէջ է:
100 ե­կե­ղե­ցի­նե­րից, մեր տո­ւեալ­նե­րով, չի օ­ծո­ւել միայն Ա­րա­գա­ծոտ­նի մար­զի ­Ղա­զա­րա­ւան գիւ­ղի Ս. Գ­րի­գոր ­Նա­րե­կա­ցին, քա­նի որ առ­կայ են ճար­տա­րա­պե­տա­կան մի շարք սխալ­ներ, բա­ցի դրա­նից՝ այն չի յանձ­նո­ւել թե­մին կամ ­Մայր Ա­թո­ռին, ին­չը վեր­ջին­նե­րիս կող­մից ա­նըն­դու­նե­լի է: ­Յայտ­նի է նաեւ, որ Ա­բո­վեա­նի Ս. ­Յով­հան­նէս Մկր­տիչ ե­կե­ղե­ցին նոյն­պէս չի յանձ­նո­ւել հո­գե­ւոր իշ­խա­նու­թեա­նը, սա­կայն վեր­ջինս չի ընդվ­զել ե­կե­ղե­ցու բա­րե­րար ­Գա­գիկ ­Ծա­ռու­կեա­նի դէմ:
­Նո­րա­կա­ռոյ­ցի­նե­րի թո­ւով «ա­մե­նա­հա­րուս­տը» Ա­րա­րա­տեան ­Հայ­րա­պե­տա­կան թեմն է՝ 18 նոր ե­կե­ղե­ցի, «ա­մե­նաաղ­քա­տը»՝ ­Շի­րա­կի թե­մը՝ 2:

ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐ՝ ԸՍՏ ԹԵՄԵՐԻ

Ե­կե­ղե­ցա­շի­նու­թեան խիտ շրջան է Ա­րա­րա­տեան դաշ­տը (Ար­մա­ւի­րի մարզ, ­Մա­սի­սի, Ար­տա­շա­տի տա­րա­ծաշր­ջան, Ե­րե­ւան), Հ­րազ­դան գե­տի ա­ւա­զա­նը ­Կո­տայ­քի մար­զում, որ­տեղ տե­ղա­կա­յո­ւած է բնա­կա­վայ­րե­րի մեծ մա­սը, ինչ­պէս նաեւ ­Տա­ւու­շի մար­զը, յատ­կա­պէս՝ Ադր­բե­ջա­նին սահ­մա­նա­կից հա­մայնք­նե­րը:
­Մայր Ա­թո­ռի տե­ղե­կա­տո­ւա­կան հա­մա­կար­գի տնօ­րէն ­Վահ­րամ ­Քա­հա­նայ ­Մե­լի­քեա­նը դեռ 2015ին յայտ­նել է, որ ­Հա­յաս­տա­նում ու Ս­փիւռ­քում գոր­ծում է ­Մայր Ա­թո­ռին են­թա­կայ 400ից ա­ւե­լի ե­կե­ղե­ցի: Ն­րա փո­խանց­մամբ՝ ա­ղօ­թա­տե­ղիի, ե­կե­ղե­ցու, մա­տու­ռի կա­ռուց­ման նա­խա­ձեռ­նո­ղը պէտք է ստա­նայ ­Մայր Ա­թո­ռի ար­տօ­նու­թիւ­նը եւ կա­թո­ղի­կո­սին կից ճար­տա­րա­պե­տա­կան խորհր­դի հա­ւա­նու­թիւ­նը: ­Միա­ժա­մա­նակ տէր ­Վահ­րա­մը դժուա­րա­ցել է յի­շել ո­րե­ւէ դէպք, երբ մեր­ժո­ւել է ե­կե­ղե­ցի կա­ռու­ցե­լու ա­ռա­ջար­կը, փո­խա­րէ­նը նշել է, որ նա­խագ­ծա­յին ան­հա­մա­պա­տաս­խա­նու­թիւն­նե­րի դէպ­քում կա­տա­րո­ւել են լրամ­շակ­ման եւ թե­րու­թիւն­նե­րի վե­րաց­ման աշ­խա­տանք­ներ: Ըստ հո­գե­ւոր հօր՝ թե­մը կամ ­Մայր Ա­թո­ռը ե­կե­ղե­ցի օ­ծե­լու հա­մար գու­մար չեն պա­հան­ջում, նման կարգ չկայ:
­Մայր Ա­թո­ռը «­Հետք»ին չի տրա­մադ­րել բա­րե­րար­նե­րի ա­նուն­նե­րը, չնա­յած նշել է, որ տի­րա­պե­տում է բո­լոր տո­ւեալ­նե­րին: «Այդ ա­նուն­նե­րը թէ՛ ­Հա­յաս­տա­նում եւ թէ Ս­փիւռ­քում մեր ժո­ղովր­դին քա­ջա­ծա­նօթ են: Դ­րանք տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով հրա­պա­րա­կո­ւել են Ս. Էջ­միած­նի կող­մից հրա­պա­րա­կո­ւած պաշ­տօ­նա­կան հա­ղոր­դագ­րու­թիւն­նե­րում, ինչ­պէս նաեւ հրա­տա­րա­կո­ւել են «Էջ­միա­ծին» ամ­սագ­րում»,- յայտ­նել է տէր ­Վահ­րա­մը: Իսկ ինչ վե­րա­բե­րում է ներդ­րո­ւած մի­ջոց­նե­րին եւ այդ տե­ղե­կու­թեան տրա­մադր­մա­նը, ­Մայր Ա­թո­ռի աշ­խա­տա­կիցն ա­սել է.- «­Մայր Ա­թոռ Ս. Էջ­միա­ծի­նը տի­րա­պե­տում է նման տե­ղե­կա­տո­ւու­թեան, ե­թէ տո­ւեալ ե­կե­ղե­ցու կա­ռու­ցումն ի­րա­կա­նա­ցո­ւել է իր մի­ջո­ցով, եւ պար­բե­րա­բար լիար­ժէք հա­շո­ւե­տո­ւու­թիւն է ներ­կա­յաց­նում տա­ճա­րի կա­ռու­ցու­մը յանձն ա­ռած բա­րե­րա­րին: Ինչ վե­րա­բե­րում է ծախ­սո­ւած գու­մար­նե­րին, ա­պա դրանք տար­բեր են՝ պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած կա­տա­րո­ւող աշ­խա­տանք­նե­րի ծա­ւա­լից: Իսկ գու­մար­նե­րը հրա­պա­րակ­ւում են մի­միայն այն դէպ­քում, ե­թէ առ­կայ է դրանք տրա­մադ­րող բա­րե­րա­րի ար­տօ­նու­թիւ­նը»:

ՄԻ ՔԱՆԻ ՏԱՍՆԵԱԿ ՄԻԼԻՈՆ ԴՈԼԱՐ՝ ԵԿԵՂԵՑԱՇԻՆՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՐ

«­Հետք»ը տար­բեր աղ­բիւր­նե­րից կա­րո­ղա­ցել է ճշդել ե­կե­ղե­ցի­նե­րի ու մա­տուռ­նե­րի վրայ ծախ­սո­ւած գու­մար­նե­րի ո­րոշ տո­ւեալ­ներ: ­Շեշ­տենք, որ աղ­բիւր­նե­րը ե­ղել են տե­ղե­կա­ցո­ւած ան­ձինք՝ բա­րե­րար­ներ, մարզ­պե­տա­րա­նի, հա­մայն­քա­պե­տա­րա­նի (քա­ղա­քի կամ գիւ­ղի) աշ­խա­տա­կից­ներ, շի­նա­րա­րու­թեանն ան­մի­ջա­կա­նօ­րէն առն­չո­ւող մաս­նա­գէտ­ներ (ճար­տա­րա­պետ, շի­նա­րար), ինչ­պէս նաեւ մա­մու­լի հրա­պա­րա­կում­ներ:
­Մեր հա­ւա­քած տո­ւեալ­նե­րով՝ ար­դէն իսկ կա­ռու­ցո­ւած ե­կե­ղե­ցի­նե­րի ու մա­տուռ­նե­րի հա­մար ներդ­րո­ւել է ա­ւե­լի քան 26 մլն. դո­լար, սա­կայն շեշ­տենք, որ խո­շոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րի գու­մար­նե­րը (մաս­նա­ւո­րա­պէս Ե­րե­ւա­նի նո­րա­կա­ռոյց­նե­րի) այս­տեղ նե­րա­ռո­ւած չեն: Դ­րանք հա­շո­ւե­լու դէպ­քում կա­րող ենք այս թի­ւը հան­գիստ կրկնա­պատ­կել, ե­թէ ոչ ե­ռա­պատ­կել:
­Բա­ցի դրա­նից՝ դե­ռեւս ըն­թաց­քի մէջ գտնո­ւող կա­ռոյց­նե­րի հա­մար նախատե­սո­ւել է (մի մասն ար­դէն ի­րա­ցո­ւել է) ա­ւե­լի քան 4 մլն. դո­լար, սա­կայն սա էլ ի­րա­կան թի­ւը չէ, քա­նի որ հնա­րա­ւոր չի ե­ղել պար­զել ամ­բող­ջը: ­Պար­զա­պէս ա­սենք, որ Ս­տե­փա­նա­կեր­տում դե­ռեւս կա­ռու­ցո­ւող Ս. Աս­տո­ւա­ծա­մօր ­Հո­վա­նի տա­ճա­րի հա­մար այս պա­հին հան­գա­նա­կո­ւել է ա­ւե­լի քան 1 մլրդ. դրամ (ա­ւե­լի քան 2 մլն. դո­լար):
Ընդ­հան­րա­պէս, մեր ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը ցոյց են տո­ւել, որ գիւ­ղի մասշ­տա­բով ե­կե­ղե­ցի կա­ռու­ցե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է գո­նէ 150-200.000 դո­լար: ­Պէտք է հա­շո­ւի առ­նել նաեւ, որ 1990ա­կան­նե­րի վեր­ջին, 2000ա­կան­նե­րի սկզբին դո­լա­րի փո­խար­ժէ­քը բարձր էր, եւ այդ տա­րի­նե­րին կա­ռու­ցո­ւած ե­կե­ղե­ցի­նե­րի գնե­րը տար­բեր­ւում են այ­սօ­րո­ւայ գնե­րից, ո­րոնք ա­ւե­լի բարձր են: ­Մի­ջին ե­կե­ղե­ցի­նե­րի գնե­րը հա­տում են կէս մի­լիոն դո­լա­րի շե­մը, իսկ խո­շոր­նե­րի­նը՝ մէկ մի­լիո­նը, հաս­նե­լով նոյ­նիսկ մի քա­նի մի­լիո­նի (ինչ­պէս Ա­բո­վեա­նի Ս. ­Յով­հան­նէս Մկր­տի­չը կամ, օ­րի­նակ, Ե­րե­ւա­նի Ս. Գ­րի­գոր ­Լու­սա­ւո­րի­չը): Ե­թէ ամ­բող­ջաց­նենք ա­սո­ւա­ծը, ա­պա կա­րող ենք պնդել, որ ան­կա­խու­թիւ­նից յե­տոյ ­Հա­յաս­տա­նում ու Ար­ցա­խում ե­կե­ղե­ցա­շի­նու­թեան (նո­րա­կա­ռոյց ե­կե­ղե­ցի­ներ, մա­տուռ­ներ) վրայ ծախ­սո­ւել է ա­ւե­լի քան 50 մլն. դո­լար (նո­ւա­զա­գոյ­նը):

ՀՈՎԱՆԱՒՈՐՆԵՐԸ

Ե­կե­ղե­ցա­շի­նու­թիւ­նը ֆի­նան­սա­ւո­րել (տնտե­սա­ւո­րել) ու ֆի­նան­սա­ւո­րում են թէ՛ խո­շոր գոր­ծա­րար­նե­րը ­Հա­յաս­տա­նից ու Ս­փիւռ­քից, թէ՛ տար­բեր մա­կար­դա­կի քա­ղա­քա­կան, հա­սա­րա­կա­կան, ե­կե­ղե­ցա­կան գոր­ծիչ­ներ, ձեռ­նար­կա­տէր­ներ, հա­մայնք­նե­րի ղե­կա­վար­ներ ու պար­զա­պէս բնա­կիչ­ներ: Այս­տեղ կը բա­ւա­րա­րո­ւենք միայն ա­մե­նա­յայտ­նի­նե­րի ա­նուն­նե­րը յի­շեց­նե­լով՝ ­Պա­րոյր ­Հայ­րի­կեան, ­Վա­հէ ­Կա­րա­պե­տեան, ­Բար­սեղ ­Բեգ­լա­րեան, ­Սու­րիկ ­Խա­չատ­րեան, ­Սա­մո­ւէլ եւ ­Կա­րէն ­Կա­րա­պե­տեան­ներ, Վ­լա­դի­միր ­Մով­սի­սեան, ­Վա­լե­րի ­Մեջ­լու­մեան, ­Վահ­րամ ­Բաղ­դա­սա­րեան, Ա­րա Աբ­րա­հա­մեան, Ա­շոտ Ար­սէ­նեան, ­Յո­վիկ Ա­բո­վեան, Ա­ղո­ւան ­Յով­սէ­փեան, ­Գա­գիկ ­Ծա­ռու­կեան, ­Ներ­սէս Արք. ­Պո­զա­պա­լեան, ­Գա­գիկ ­Խա­չատ­րեան, ­Վա­հան ­Զա­տի­կեան, Ա­լեք ­Մա­նու­կեան, ­Նա­զար ­Նա­զա­րեան, ­Լո­ւիզ ­Սի­մոն ­Մա­նու­կեան, Է­դո­ւար­դօ Էռ­նե­կեան, ­Ռու­բէն ­Գէոր­գեան, Ար­թուր Աբ­րա­համ, Հ­րայր ­Յով­նա­նեան, ­Յո­վիկ Աբ­րա­հա­մեան, Հ­րանդ, ­Մի­քա­յէլ ու ­Կա­րէն ­Վար­դա­նեան­ներ եւ այլն: