Ցամքած աղբիւրը (Աւանդութիւն)

­Սօս ­Վա­նի

­Գիւ­ղէն դուրս, գո­մե­րու ճամ­բուն վրայ, այն տեղ՝ ուր­կէ կը սկսի գիւ­ղա­կան այ­գի­նե­րու ծո՛­վը, զար­հու­րան­քէն սմքած, ի­րա­րու փաթ­թո­ւած տաս­նեակ մը թու­փե­րու ա­րան­քը աղ­բիւր մը կայ, իր ան­փա­ռու­նակ կեան­քին վի­պա­կան ցա­ւո­վը:
Ան­խիղճ ու ան­սանձ ի­րա­րու վայ­րե­նու­թիւն մը, սուր փու­շե­րու եւ տա­տասկ­նե­րու յորդ բազ­մու­թիւ­նով մը գո­ցեր է ցամ­քած աղ­բիւ­րին եր­բեմ­նի կեն­սու­նակ ճամ­բան, ո­րուն ե­տե­ւը, յա­ւի­տե­նա­կան մո­ռա­ցու­թեան մը եր­կիւ­ղէն կը կոտ­տայ այն ա­կը, որ տա­րի­ներ ա­ռաջ՝ իր ջու­րո­վը թար­մու­թիւն եւ ապ­րե­լու ուժ կու­տար գիւ­ղին:
­Տա­րի­նե­րէ ի վեր, տա­ռա­պած ու տա­կաւ տան­ջո­ւող աղ­բիւ­րը, միա­միտ ի­րե­րու ան­գի­տակ­ցու­թեամբ, մերթ ընդ մերթ կը քրքրէ ան­ցեա­լը, կը գտնէ յոյ­սի նո­ւա­զուն պա­տառ մը, կը սպա­սէ հրաշ­քի մը ոտ­նա­ձայ­նին՝ որ պէտք է գայ նո­րա­հար­սի մը ժպի­տին բո­վան­դակ փայ­լո­վը, սրբե­լու հա­մար իր տա­րեգ­րու­թեան է­ջե­րուն վրայ թա­ռած ա­րա­տին բի­ծե­րը, եւ դեռ՝ եր­ջան­կու­թեան քա­նի մը ծի­լեր բող­բո­ջեց­նե­լու իր տքա­ցող սրտին մէջ:

­Ցե­րեկ­նե­րը՝ ա­նա­րեւ. փու­շերն ու տա­տասկ­նե­րը՝ ա­նէծ­քի մը թու­նոտ ամ­պե­րուն միա­ցած, կ­՚ար­գի­լեն լոյ­սին էջ­քը: ­Գի­շեր­նե­րը՝ կա­րօտ աստ­ղե­րու համ­բոյ­րին եւ երկն­քի կապ­տա­ւուն ու զով մխի­թա­րան­քին, ցամ­քած աղ­բիւ­րը, ի զո՜ւր կ­՚աշ­խա­տի ճեղ­քել խիտ ճիւ­ղե­րու եւ տե­րեւ­նե­րու շի­նած մու­թը, պահ մը տես­նե­լու հա­մար երկ­նա­կա­մա­րը, հո­տո­ւը­տալ Աս­տո­ւա­ծը եւ ա­նոր գթասր­տու­թեան ա­ռաս­պե­լը, նե­րում խնդրե­լու, ա­նոր պատ­մե­լու իր հո­գիին ցաւն ու խռով­քը, գո­նէ պահ մը թե­թեւ­նա­լու հա­մար իր տան­ջան­քին բե­ռէն:
Ա­մա­յու­թիւ­նը,- երկ­րորդ թշնա­մի մը,- զար­հու­րան­քի պէս ծա՜նր, եւ հո­գե­ւար­քի նման ան­գութ՝ իր չորս ծայ­րե­րը փռեր է աղ­բիւ­րին շուր­ջը, հո­ղին եւ թու­փե­րուն վրայ, ան­թա­փանց դար­ձու­ցեր է մի­ջո­ցը եւ ծած­կեր բա­րու­թեան ու հա­մակ­րան­քի բո­լոր ու­ղի­նե­րը: Օ՜, գո­նէ մա­րա՜ծ, նո­ւա­զո՜ւն, հա­զի՜ւ բաց-խփո­ւող աստ­ղի մը շո­ղի­կը տես­նէր…:
Որ­քա՜ն խո­րունկ է ա­նոր վիշ­տը. լքո­ւած մար­դոց­մէն, ին­կած մո­ռա­ցու­թեան մէջ՝ աղ­բիւ­րը կառ­չեր է հո­ղին եւ ու­նայ­նու­թեան տխուր մտա­պատ­կե­րին:

Ա­մէն գի­շեր, կէս գի­շե­րին, երբ գիւ­ղը կը քնա­նայ մա­նու­կի մը ե­րա­զին հան­դար­տո­վը. երբ բլուր­նե­րուն վրայ ու դաշ­տե­րուն մէջ պա­րիկ­նե­րը խոր­հուրդ եւ եր­ջան­կու­թիւն կը բա­նին, ու եր­կին­քը պահ մը կը ցած­նայ, կը խո­նար­հի՜, կը խօ­սի ժա­մու գմբէ­թին հետ, ու գիւ­ղի տա­նիք­նե­րուն վրայ կը թա­փէ խա­ղա­ղու­թեան շա­ման­դա­ղը, այն ա­տեն՝ ա­ւե­լի կը բոր­բո­քի աղ­բիւ­րին ցա­ւը, տագ­նա­պը կը շատ­նայ, եւ իր չոր կուրծ­քէն քա­նի մը կա­թիլ ջուր կը ծո­րի…:
Աղ­բիւ­րը իր վիշ­տէն կու լայ:
­Գի­շե­րո­ւան մի­ջին­քի պա­հե­րուն, վէր­քի մը պէս կը բա­ցո­ւի ու կը խո­րունկ­նայ ցամ­քած աղ­բիւ­րին ցա­ւը. եր­կի­րը կը սգայ, հո­ղին մէ­ջէն կը լսո­ւի ու­նայ­նու­թեան կան­չը, ու վա­խէն՝ կը սահմռտ­կի աղ­բիւ­րը:
­Կար ա­տեն մը, որ այս աղ­բիւ­րը եր­ջա­նիկ էր ու շէն: Ա­րե­ւոտ ճամ­բայ մը զին­քը կը կա­պէր գիւ­ղին, ա­նոր բա­րի ու գթա­ռատ հո­գիի ե­րա­նու­թեա­նը, ա­նոր աս­տուա­ծա­յին սրտին եղ­բայ­րու­թեան: ­Գիւ­ղը իր­մով կը պար­ծե­նար, եւ ին­քը՝ գիւ­ղով: Առ­տու­նե­րը, պող­պա­տի պէս կարծր դնդեր­նե­րով եւ ժայ­ռե­ղէն կուծ­քե­րով պա­տա­նի­ներ ի­րեն կու­գա­յին, կը մտնէին գու­ռին մէջ, կը խռո­վէին ջու­րը, կը ցրցքնէին զայն ման­րիկ հա­տիկ­նե­րով:
­Կէ­սօր­նե­րուն՝ ի­րա­րու ե­տե­ւէն, կա­խար­դա­կան պատ­կեր­նե­րու վսե­մու­թեամ­բը, սե­մե­րու վրայ կ­‘ե­րեւ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րու հետ շփո­թո­ւող գիւ­ղա­կան հար­սե­րը, կու­գա­յին եր­գով ու բերկ­րու­թեան գի­նիով, կը տա­նէին ար­ծա­թի գոյ­նով ջուր եւ զո­վու­թիւն: Երթ ու դար­ձի ժա­մե­րուն, աղ­բիւ­րի ճամ­բան կը վե­րա­ծո­ւէր հարս­նե­տու­նի: ­Սի­րոյ կան­չեր, եր­գի ու պա­րի յու­զում­նա­լից քրքիջ­ներ, խնդուք ու հրմշտուք, ծափ ու ծի­ծաղ՝ ա­մէն տեղ:
Իսկ ի­րի­կուն­նե­րը՝ գիւ­ղի ծե­րե­րու հետ­քո­վը, ժա­մուն ա­ղօթ­քը կը սոր­սո­րար, խուն­կի ծու­խո­վը բուրմ­նո­ւած՝ աղ­բիւ­րի ճամ­բուն վրայ կը կա­թէր: ­Կու­գա­յին նաեւ ար­տե­րէն ու հան­գե­րէն՝ աշ­խա­տա­ւոր­նե­րը ի­րենց լծկան­նե­րուն հետ: Թռ­չունն ու մրջիւ­նը, մարդն ու ա­նա­սու­նը ջուր խմե­լէ ու զո­վա­նա­լէ ետ­քը կը քա­շո­ւէին ի­րենց գի­շե­րա­յին հանգս­տա­վայ­րե­րը, այն ա­տեն՝ աղ­բիւ­րին շուր­ջը կը հիւ­սո­ւէր պատ­կա­ռանք, եւ լռու­թիւ­նը կը բա­նար ա­ռաս­պե­լա­կան պա­լատ­նե­րը տե­սիլք­նե­րուն:

Այն ա­տեն՝ հրա­շա­գործ էր գիւ­ղին աղ­բիւ­րը:
Ա­նոր ջու­րը խմո­ղը կը զո­ւար­թա­նար՝ գար­նան սկիզբ­նե­րը ծաղ­կած գի­նար­բուք­նե­րու նման, եւ ա­նոր ա­րեան ու ե­րակ­նե­րուն մէջ կը լո­ղար ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը: Ե­թէ մէ­կը վէրք ու­նէր, յօ­դա­ցաւ կամ ոսկ­րախտ, բա­ւա­կան էր որ ան­գամ մը մտնէր աղ­բիւ­րի ջու­րին մէջ, իր մար­մի­նը լո­ւար, ա­ղօ­թէր ու հա­ւա­տար ջու­րի հրաշ­քին, կը բժշկուէր, եւ գոհ՝ տուն կը վե­րա­դառ­նար: Որ­քա՜ն այր մար­դիկ ու կի­ներ բժշկո­ւած էին ա­նոր ջու­րէն:
Այս աղ­բիւ­րին հրա­շա­գոր­ծու­թեան լու­րե­րը հայ­կա­կան գիւ­ղե­րէն ե­լած, բեր­նէ բե­րան ցատ­կե­լով՝ հա­սեր էին հե­ռու­նե­րը, մին­չեւ քրտա­կան գիւ­ղե­րը: Ա­սոր հա­մար էր, որ ա­մէն օր մէկ կամ եր­կու ախ­տա­ւոր­ներ կու­գա­յին, գիւ­ղին տէր­տէ­րին կը ներ­կա­յա­նա­յին զղջու­մով եւ ա­պաշ­խա­րու­թեամբ, ա­նոր հետ աղ­բիւ­րը կ­‘իջ­նա­յին, ի­րենց տի­կե­րը կը լեց­նէին օրհ­նո­ւած եւ միւ­ռո­նո­ւած ջու­րով, ա­պա՝ ի­րենց գիւ­ղե­րը կը վե­րա­դառ­նա­յին, տա­նե­լով հրաշք ու եր­ջան­կու­թիւն:
­Պաղ էր աղ­բիւ­րին ջու­րը եւ ա­նու­շա­համ:
Օր մը, քրտա­կան գիւ­ղի մը մէջ՝ թուրք հա­րիւ­րա­պետ մը տե­ղա­ւո­րո­ւե­ցաւ իր կնոջ հետ: ­Զա­ւակ չու­նէին: ­Կի­նը գե­ղե­ցիկ էր ու լաւ հագ­նո­ւած, բայց կկո­ւի պէս կը հո­տէր ա­նոր մար­մի­նը, ո­րով­հե­տեւ ներ­քին ախտ ու վէրք ու­նէր: ­Քիւրտ կի­նե­րէն լսեց հայ գիւ­ղի աղ­բիւ­րին հրա­շա­գոր­ծու­թեան մա­սին. ու­րա­խա­ցաւ եւ ո­րո­շեց եր­թալ, լո­ւա­ցո­ւիլ այդ ջու­րով: ­Հար­ցուց եւ հասկ­ցաւ պայ­ման­նե­րը, այ­սինքն՝ պի­տի ներ­կա­յա­նար հայ տէր­տէ­րին, պի­տի զղջար ու ա­պաշ­խա­րէր, ա­նոր օրհ­նած ու միւ­ռո­նած ջու­րո­վը պի­տի լո­ւա­ցո­ւէր:
Ին­քը՝ իս­լամ եւ կին մա­նա­ւանդ, ի՞նչ­պէս հայ տէր­տէ­րին խոս­տո­վա­նէր իր մեղ­քը, եւ ան­հա­ւա­տին օրհ­նած ջու­րո­վը լո­ւա­ցո­ւէր…: Մ­տա­ծեց ու չա­րա­ցաւ, տէր­տէ­րը ո՞վ կ­‘ըլ­լար ո­րուն պի­տի բա­նար իր գաղտ­նի­քը, իս­լամ կնոջ իր ան­պատ­մե­լի մեղ­քը պի­տի պատ­մէր. ան­կա­րե­լի էր այդ: Ու թրքու­հին, գի­շեր մը, երբ հայ գիւ­ղը կը քնա­նար, իր սպաս­հու­հիին հետ մօ­տե­ցաւ հրա­շա­գործ աղ­բիւ­րին, հա­նո­ւե­ցաւ ու նե­տո­ւե­ցաւ ջու­րը…: ­Հա­սա­րակ պոռ­նիկ մը՝ թրքու­հին, երբ դուրս ե­լաւ աղ­բիւ­րէն, ար­դէն բժշկո­ւած էր, ա­նոր նե­խած ու թա­րա­խա­լից վէր­քե­րը ան­հե­տա­ցած էին…, մար­մի­նը այ­լեւս չէր հո­տեր…:
­Բայց, երբ թրքու­հին հա­գո­ւե­ցաւ, մօ­տե­ցաւ աղ­բիւ­րին, հեղ մըն ալ իր այ­տե­րը այդ ջու­րէն լո­ւա­լու հա­մար՝ տե­սաւ որ աղ­բիւ­րի ա­կին մէջ ջու­րը հի­ւանդ ու մա­հա­մերձ մար­դու մը պէս կը խրխռար, հո­գի կու­տար…: Այդ րո­պէէն յե­տոյ՝ աղ­բիւ­րը ցամ­քե­ցաւ…:

­Գիւ­ղի ծե­րե­րը գի­տեն ­Ցամ­քած Աղ­բիւ­րին ող­բեր­գու­թիւ­նը, եւ կը զգան ա­նոր ջրա­յին հո­գիին ա­նօ­րի­նակ խռով­քը, բայց հայ գիւ­ղա­ցու հա­ւատ­քը, դա­րա­ւոր ա­նէծ­քի մը եր­կիւ­ղո­վը ար­գի­լած է զայն պատ­մել հա­սուկ աղ­ջիկ­նե­րուն, որ­պէս­զի չա­պա­կա­նին ա­նոնց մա­քուր եւ ա­նա­րատ սիր­տե­րը, որ­պէս­զի հայ կի­նը միշտ հա­ւա­տա­րիմ մնայ իր ա­մուս­նա­կան ուխ­տին, եւ ՀԱՅ ՏՈՒՆԸ ըլ­լայ անբ­ծու­թեան բա­գին, եւ խորհր­դա­նի­շը՝ յա­ւի­տե­նա­կան սի­րոյ…: