Տխրունի

Ան­ցեալ տա­րի ­Տիգ­րան ­Սարգ­սեան ­Հա­յաս­տա­նէն Ա­թէնք փո­խադ­րո­ւե­ցաւ բու­ժում ստա­նա­լու հա­մար ի­րեն տա­ռա­պեց­նող ծանր հի­ւան­դու­թեան հա­մար: ­Բազ­մա­թիւ ան­գամ­ներ ­Տիգ­րան ա­րեան կա­րի­քը ու­նե­ցաւ, ո­րուն հա­մար յու­նա­հայ հա­մայն­քը փու­թաց օգ­նու­թեան:
Դժբախ­տա­բար, ան չկա­րո­ղա­ցաւ յաղ­թա­հա­րել իր հի­ւան­դու­թիւ­նը ու քա­նի մը շա­բաթ ա­ռաջ իր աչ­քե­րը փա­կեց՝ խոր սու­գի մէջ մատ­նե­լով իր ըն­տա­նիքն ու հա­րա­զատ­նե­րը, ա­պա յու­նա­հայ մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը, ո­րոնք հե­տե­ւե­ցան ­Տիգ­րա­նի բուժ­ման ըն­թաց­քը եւ յու­սա­ցին, որ ան ա­ռողջ պի­տի վե­րա­դառ­նայ մայր հայ­րե­նիք:
Իր մա­հո­ւան տխուր ա­ռի­թով, հան­գու­ցեա­լի մեծ մայ­րը՝ տի­կին ­Լաու­րա Ալ­թու­նեան իր սրտի խօս­քը եւ ան­կեղծ շնոր­հա­կա­լու­թիւ­նը կը յայտ­նէ յու­նա­հայ հա­մայն­քին եւ բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնք բաժ­նե­կից ե­ղած ըն­տա­նի­քի տա­ռա­պան­քին, գրի ա­ռած ը­լլա­լով ստո­րեւ ներ­կա­յա­ցո­ւած տխրու­նին:
­Նաեւ, ­Տիգ­րա­նի աշ­խա­տան­քի գոր­ծա­կից­նե­րը ցա­ւակ­ցա­կան գի­րով ի­րենց վշտակ­ցու­թիւ­նը կը յայտ­նեն:

Անդ­րա­դարձ՝ գրե­թէ եր­կու տա­րի անց. ­
մեր թախ­ծոտ գա­րու­նը

Ի­րա­կա­նում շատ եր­կար կա­րե­լի է ար­տա­յայ­տո­ւել։ ­Սա­կայն ես կը բա­ւա­րա­րո­ւեմ ՝ շ­նոր­հա­կա­լա­կան խօս­քե­րով։
Ի­րօք, ի­րա­վի­ճա­կը, ին­չի մէջ յայտ­նո­ւել էր մեր ըն­տա­նի­քը, ա­հա­ւոր դա­ժան էր։ Դ­ժո­խա­յին օ­րեր եւ ա­միս­ներ ապ­րե­ցինք բո­լորս՝ թոռ­նի­կիս հետ միա­սին։ ­Տա­ռա­պանք, ցաւ, ա­նո­րո­շու­թիւն եւ յու­սա­հա­տու­թիւն, ամէն ինչ շատ դժո­ւար էր անն­կա­րագ­րե­լի։ Վշ­տի ա­նակն­կա­լից պա­պան­ձո­ւել էինք բո­լորս եւ կորց­րել խօ­սե­լու ու­նա­կու­թիւ­նը։
­Տիգ­րա­նիս անհ­րա­ժեշտ էր ա­րիւն, շատ ա­րիւն։ ­Հայ­կա­կան հա­մայն­քը եւ մի շարք ե­րի­տա­սարդ­ներ լծո­ւե­ցին այդ ան­հա­ւա­նա­կան գոր­ծին, բո­լո­րո­վին յոյս չու­նե­նա­լով, որ կը կա­րո­ղա­նան հաս­նել յա­ջո­ղու­թեան։ Ան­գամ ­Գաւա­լա­յից ­Տիգ­րա­նիս մօ­րա­քոյրն եւ իր դուստ­րը, շատ ըն­կեր­նե­րի հետ միա­սին հա­սան օգ­նու­թեան։ ­Հա­ճե­լիօ­րէն զար­մա­ցանք, երբ մեր խնդրան­քին եւ ցա­ւին ար­ձա­գանգե­ցին բազ­մա­թիւ ե­րի­տա­սարդ­ներ, ո­րոնք ան­շա­հախն­դիր ձե­ւով գտնո­ւե­ցին մեր կող­քին, բա­ցար­ձակ անս­պա­սե­լի։ Ոս­կի ե­րի­տա­սար­դու­թիւն՝ ո­րոնք շնոր­հիւ ի­րենց պար­կեշ­տու­թեան չեն նկատ­ւում։ ­Հաս­կա­նում եւ ճա­նա­չում ես այն ժա­մա­նակ երբ նրանց կա­րիքն ու­նես։ ­Մեր հրաշք ե­րի­տա­սարդ­նե­րը ի­րենց ջերմ եւ ան­կեղծ վե­րա­բեր­մուն­քով եւ յա­րե­հա­սու­թեամբ հեր­քե­ցին ժո­ղովր­դի կող­մից կրկնո­ւող մի ար­տա­յայ­տու­թիւն, «­Մեր ժա­մա­նա­կա­կից ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը ան­տար­բեր է եւ ան­հո­գի»։ Ո՛չ եւ բազ­միցս ո՛չ… ­Մենք ա­կա­նա­տես ե­ղանք այն­պի­սի ջեր­մու­թեան եւ հո­գա­տա­րու­թեան, ա­նե­րե­ւա­կա­յե­լի սրտա­ցա­ւու­թեան, որ մեզ մօտ մեծ զար­մանք եւ սէր ա­ռա­ջաց­րեց նրանց նկատ­մամբ։ ­Միա­ժա­մա­նակ ե­ղան պա­հեր, սի­րոյ եւ հա­ւա­տի ներշնչ­ման, երբ ա­ռանց նրանց սրտա­ցաւ վե­րա­բեր­մուն­քի, հնա­րա­ւոր չէր լի­նի պայ­քա­րել, մեզ բա­ժին հա­սած այս հրէ­շա­ւոր հի­ւան­դու­րեան դէմ։ ­Մեր հո­գա­չափ շնոր­հա­կա­լու­թիւնն ու ե­րախ­տա­պար­տու­թիւնն ենք յայտ­նում, այդ զու­լալ ու մա­քուր հայ եւ յոյն ազ­գի զա­ւակ­նե­րին։
Այն­քա՜ն դժո­ւար է տրւում խօս­քե­րը, իւ­րա­քան­չիւր նա­խա­դա­սու­թիւն եւ ցան­կա­ցած ար­տա­յայ­տուող միտք։
Ինչ­քան էլ դա­ժան ու ա­նար­դար է մեր վիշ­տը, չեմ կա­րող մեր զար­մանքն ու շնոր­հա­կա­լու­թիւ­նը չյայտ­նել, Ա­թէն­քի հայ հա­մայն­քի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րին, հայ եւ յոյն հա­սա­րա­կու­թեա­նը եւ շատ ու շատ սրտա­ցաւ ա­հա­նատ­նե­րի…
­Չեմ ցան­կա­նում նշել ա­նուն­ներ, որ­պէս­զի յան­կարծ, ոչ մէ­կը ու­շադ­րու­թիւ­նից դուրս չմնայ։
­Մեզ օգ­նե­ցին բազ­մա­թիւ պե­տա­կան, հա­սա­րա­կա­կան եւ պաշ­տօ­նա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ եւ ան­հատ­ներ, ա­ռա­ջին օ­րից մին­չեւ վերջ գտնուե­լով մեր կող­քին։
Անն­կա­րագ­րե­լի ու­շադ­րու­թիւն եւ հո­գա­տա­րու­թիւն ցու­ցա­բե­րեց հրաշք բժիշ­կը։ ­Միա­ժա­մա­նակ մեծ հո­գա­տա­րու­թիւն ցոյց տո­ւեց կրտսեր եղ­բայ­րը ­Վար­դա­նը, ո­րը ան­գամ կորց­րեց իր ուս­ման վեր­ջին տա­րին, որ պէտք է ա­ւար­տեր լի­կիոն։ ­Տիգ­րանս հի­ւան­դա­նո­ցում անց­կաց­րեց գրե­թէ մէկ ու կէս տա­րի լա­ւա­գոյն բժիշ­կի հմտու­թեամբ եւ իր քոյ­րիկ ­Սու­սան­նա­յի անձ­նա­զո­հու­թեան շնոր­հիւ։
­Ցա­ւօք…
­Մենք նրան փրկել չկա­րո­ղա­ցանք, հրէ­շա­ւոր հի­ւան­դու­թիւ­նը ող­բեր­գա­կան ա­ւար­տի հասց­րեց մեր սի­րե­լի ­Տիգ­րա­նի կեան­քը։
­Խօս­քեր չեմ գտնում ա­սե­լու, ո­րով­հե­տեւ ինքս սփոփան­քի եւ օգ­նու­թեան կա­րիք ու­նեմ։
­Թոռ­նիկս շատ ե­րի­տա­սարդ էր եւ շատ ափ­սոս, նա օժ­տո­ւած էր մարդ­կա­յին վեհ գա­ղա­փար­նե­րով։
Դ­ժո­ւար է հա­ւա­տալ, որ նա այ­լեւս չկայ…
­Շատ դժո­ւար է հա­մա­կեր­պո­ւել նոր ի­րա­կա­նու­թեան հետ…
­Սա նման էր Աս­տո­ւա­ծա­յին ցա­սու­մի, ո­րը ե­կաւ անս­պա­սե­լի եւ հե­ռա­ցաւ անն­կատ, իր հետ տա­նե­լով մեր հրաշք թոռ­նի­կին։
Ցա­ւա­լին այն է, որ ա­մէն տե­սա­կի փոր­ձու­թիւն­նե­րի մի­ջով անց­նե­լուց յե­տոյ մենք կորց­րինք, ո­րը շատ ցա­ւոտ եւ շատ դա­ժան էր, ­Տիգ­րանս մի քայ­լող ա­ռաս­պել էր, մի վե­հու­թիւն եւ շրջա­պա­տո­ւած էր մեծ յար­գան­քով, մեծ սի­րով եւ ար­ժա­նի էր մեծ ու­շադ­րու­թեան եւ մե­ծա­րան­քի…
Այդ օ­րը եր­կին­քը շա­ռա­չում էր խռո­վա­յոյս…
Ե­րե­ւի լու­սա­ւոր աստ­ղե­րի մէջ մէ­կը՝ պա­կաս էր. մեր ­Տիգ­րա­նը գնաց լրաց­նե­լու փայ­լող աստ­ղե­րի պա­կա­սը, ա­ւե­լի շատ մօ­տե­ցաւ Աստ­ծուն, ե­րե­ւի թէ այն­տեղ ա­ւե­լի ա­պա­հով էր ու պաշտ­պա­նո­ւած, սա ե­րե­ւի ճա­կա­տագ­րի հեգ­նանքն էր, որ մեզ բա­ժա­նեց ի­րա­րից՝ «ան­վե­րա­դարձ»։
­Մենք միշտ պի­տի յի­շենք նրա թախ­ծոտ աչ­քերն ու բա­րի, ան­մեղ ժպի­տը…
­Տիգ­րանս տիե­զեր­քի եւ ծո­վի մաս­նիկ դար­ձաւ, ձու­լո­ւեց աստ­ղե­րին եւ յա­ւեր­ժա­ցաւ երկն­քի յաւեր­ժու­թիւ­նում։
­Բայց մեզ թո­ղեց իր սի­րե­լի կնոջն եւ հրաշք բա­լի­կին, իր յոյ­զե­րով, իր ստեղ­ծա­ծով, իր ըն­տա­նի­քին նո­ւի­րո­ւած սի­րով։
Սի­րե­լի հայ­րե­նա­կից­ներ, յար­գար­ժան յոյն ժո­ղո­վուրդ, բա­րի մար­դիկ եւ լաւ ըն­կեր­ներ, կրկին ան­գամ ան­չափ շնոր­հա­կալ ենք եւ ան­չափ զգա­ցո­ւած ­Ձեր մեծ ու­շադ­րու­թեան, հո­գա­տա­րու­թեան ան­յա­տակ օգ­նու­րեան եւ ­Ձեր «մարդ» տե­սա­կի հա­մար։

­Լաու­րա Ալ­թու­նեան , Գաւա­լա

***

Եր­բեմն մարդ­կանց հար­կա­ւոր են լի­նում տիե­զե­րա­կան ու­ժեր ա­նար­դար ու ան­պատ­մե­լի ի­րո­ղու­թեան հետ «կ­ռիւ չտա­լու» հա­մա՛ր, բայց ­Տիգ­րա­նին գէթ մէկ ան­գամ ճա­նա­չողն էլ կը փաս­տէր, որ նոյ­նիսկ դա չի կա­րող քօ­ղար­կել այն ան­դառ­նա­լի կո­րուս­տը, ցա­սումն ու վիշ­տը, որ ու­նե­ցանք։ ­Կո­րուստ՝ ան­ժա­մա­նակ, ան­տե­ղի ու ան­վե­րա­դարձ։
­Մենք կորց­րե­ցինք, եր­կին­քը՝ վերգ­տաւ։
­Խո­րը կսկի­ծով, ան­ծայ­րա­ծիր ափ­սո­սան­քով ու դեռ բա­զում նպա­տակ­ներ չի­րա­կա­նաց­րած՝ մենք հրա­ժեշտ տո­ւե­ցինք մեր ան­փո­խա­րի­նե­լի ըն­կե­րո­ջը, իւ­րա­յա­տուկ մար­դու, ում խօս­քի ա­մէն հա­տիկն ու­նէր ի­մաստ, ում ձայ­նի ա­մէն տօ­նը քեզ ստի­պում էր վե­րա­նա­յել կեան­քի կա­րե­ւո­րա­գոյն ո­րո­շում­ներ, ում մարդ­կա­յին ո­րակ­ներն ու ձգտում­նե­րը վե­րերկ­րա­յին էին…
­Մեր հա­րա­զատ ըն­կերն այ­լեւս մեզ հետ չէ եւ գու­ցէ այն­տեղ՝ տիե­զեր­քում կա­րո­ղա­նայ ի կա­տար ա­ծել այն ա­մէ­նը ինչ մեզ՝ մահ­կա­նա­ցու­նե­րիս այդ­պէս էլ բախտ չվի­ճա­կո­ւեց…
­Ժա­մա­նա­կը ան­զօր է դառ­նա­լու դար­ման, քա­նի դեռ աշ­խար­հում չեն ծնո­ւել նոր ­Տիգ­րան­ներ…
­Յա­ւեր­ժի ճամբորդ, լոյ­սից ե­կած — լոյ­սի ճա­նա­պարհ բռնած մեր ­Տիգ­րան ­Սարգ­սեան:
­Յա­ւերժ յի­շա­տակ…

Աշ­խա­տան­քա­յին ըն­կեր­նե­րից
­Հա­յաս­տան, Ե­րե­ւան