Տխրունի — Օննիկ Շանկայեան

ՅՈՎՍԷՓ ՊԱՐԱԶԵԱՆ

Այ­սօր կը խո­նար­հինք անձ­նա­ւո­րու­թեան մը յիշատակին առ­ջեւ, որ իր չա­փա­ւոր տրա­մա­բա­նու­թեամբ, ազ­գա­յին ան­կեղծ ու ի­րա­կան հայ­րե­նա­սի­րու­թեամբ, գա­ղու­թա­յին վե­րել­քի գործ­նա­կան մղում­նե­րով, ա­մէն տե­սա­կի հաշ­տու­թեան կողմ­նա­կից մա­քուր նկա­րագ­րով, այ­լեւ ու մա­նա­ւանդ կրքոտ դաշ­նակ­ցա­կա­նու­թեամբ՝ կու­գայ մեծ բաց մը ստեղ­ծե­լու յու­նա­հայ գա­ղու­թի ան­ցեա­լի, ներ­կա­յի ու ա­պա­գա­յի մեր կեան­քին մէջ:

Ընկ. Օն­նիկ ­Շան­կա­յեան մեր հա­մայն­քա­յին կեան­քին մէջ տար­բեր մա­կար­դակ­նե­րու վրայ իր վա­րած պաշ­տօն­նե­րուն ընդ­մէ­ջէն, շատ լաւ կ­’ըմբռ­նէր՝ հայ կեան­քի, տե­ղի, վայ­րի ու ժա­մա­նա­կի պար­տադ­րած հին թէ նոր տար­բե­րու­թիւն­նե­րը եւ զա­նոնք իր կեան­քի ան­հուն փոր­ձա­ռու­թեամբ ու տաս­նա­մեակ­նե­րու ի­մաս­տու­թեամբ կը փոր­ձէր ար­դար լու­ծում­ներ ա­ռա­ջադ­րել՝ խո­հուն, հա­ւա­սա­րակշ­ռո­ւած ու գործ­նա­պաշտ թե­լադ­րանք­նե­րով, ա­ռա­ջարկ­նե­րով, գոր­ծօն մաս­նակ­ցու­թեամբ ու նիւ­թա­կան ան­սա­կարկ ներդ­րու­մով:

Ազ­գա­յին ա­մե­նա­պարզ հար­ցին շուրջ ալ կը մօ­տե­նար ար­տա­կարգ նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ, բծախնդրու­թեամբ ու պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեամբ:

Եր­բեք չէր վա­րա­ներ՝ ազ­գա­յին թէ կու­սակ­ցա­կան մեծ թէ փոքր հար­ցի մը շուրջ ո­րե­ւէ ղե­կա­վա­րու­թեան հետ սկզբուն­քա­յին խնդիր­նե­րու շուրջ իր կար­գա­պահ, յար­գա­լից ու սրտցաւ տա­րա­կար­ծու­թիւ­նը եւ այ­լընտ­րան­քը հան­դի­սադ­րե­լու:

Իր ան­հա­տա­կան տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը վա­րա­գու­րո­ւած բնոյթ չու­նէին, ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ շեշ­տա­կի խօս­քով, ա­ռանց բա­ռե­րը ծամծ­մե­լու կ­’ը­սէր իր ը­սե­լի­քը, ճշմար­տու­թեան ու իր անձ­նա­կան հա­մո­զում­նե­րուն մէջ խտրու­թիւն չդնե­լով:

­Խո­րա­պէս հա­մո­զո­ւած էր, որ իր ազ­գա­յին ու կու­սակ­ցա­կան կա­ռոյց­նե­րուն ա­ռաջ­նա­կարգ ու միակ դե­րը՝ ազ­գին, ու ազ­գին նոյ­նա­ցած կու­սակ­ցու­թեան ճամ­բով ալ, ազ­գին ու միայն ազ­գին ու մեր ժո­ղո­վուր­դին ծա­ռա­յելն ու ամ­բող­ջա­նո­ւէր կեր­պով մա­տու­ցո­ւիլն էր:

Այն ինչ որ ա­ռանձ­նա­բար իր սի­րոյն ու ան­վե­րա­պահ գնա­հա­տան­քին ան­մի­ջա­կա­նօ­րէն կ­’ար­ժա­նա­նա­յին, այն բա­ներն էին, որ ուղ­ղա­կիօ­րէն կապ ու­նէին հայ­րե­նի­քին, հայ­րե­նա­սի­րու­թեան ու հայ­րե­նա­կան կա­րօ­տին հետ: Այն բա­նե­րը մա­նա­ւանդ, որ ազ­գա­յին, ան­հա­տա­կան, հա­ւա­քա­կան, ըն­տա­նե­կան, ըն­կե­րա­յին, վար­չա­կան թէ կազ­մա­կեր­պա­կան զգա­ցում­նե­րուն, հե­ռան­կար­նե­րուն ու ապ­րում­նե­րուն առն­չո­ւած էին, բո­լո­րո­վին ան­կէ կը ներշն­չո­ւէին եւ փո­խա­դար­ձա­բար ա­նոնց­մէ ի­րենց ներշն­չու­մը կը ստա­նա­յին:

Այս բո­լո­րը շատ լաւ գի­տէր ընկ. Օն­նի­կը, քա­նի օ­րը-օ­րին եւ վայր­կեա­նը-վայր­կեա­նին կը հե­տե­ւէր մեր ազ­գա­յին-հա­սա­րա­կա­կան կեան­քին, ո­րոնց ներ­քին թէ ար­տա­քին տագ­նապ­նե­րը գոյն, խորք ու չա­փա­նիշ ու­նէին, եւ ո­րոնք ան­պա­կաս կ­’ըլ­լային մեր ա­ռօ­րեայ կեան­քին մէջ: Ըն­կե­րոջ դա­տո­ղու­թեամբ ու գնա­հա­տու­մով՝ տո­ւեալ տագ­նապ­նե­րը նո­ւա­զեց­նե­լու կամ բո­լո­րո­վին չէ­զո­քաց­նե­լու հե­տե­ւո­ղա­կան ըն­թաց­քը, նախ գա­ղու­թա­յին նո­ւա­ճում, ա­պա նաեւ յաղ­թա­նակ կը հա­մա­րո­ւէր: ­Յաղ­թա­նակ՝ որ ինչ­պէս յա­ճախ կ­’ը­սէր, պէտք է փա­րած մնանք մին­չեւ մեր վերջ­նա­կան յաղ­թա­նա­կը, ի հար­կին՝ մին­չեւ մեր վեր­ջին շուն­չը:

Ընկ. Օն­նի­կը՝ իր ա­ւե­լի քան 60 տա­րի­նե­րու ազ­գա­յին ծա­ռա­յու­թեան դաշ­տէն ներս բազ­մա­թիւ պաշ­տօն­ներ ստանձ­նե­լու եւ պաշ­տօն­նե­րու ընդ­մէ­ջէն՝ յա­տուկ կա­րե­ւո­րու­թիւն ստա­նա­լու փուճ խաբ­կան­քը չու­նե­ցաւ, փա­ռա­սի­րու­թեան ար­տա­ռոց ու սնո­տիա­պաշտ զգա­ցում­ներ չնու­ցա­նեց, պաշ­տօն­ներ ստա­նա­լու ճամ­բով փա­ռա­ւո­րո­ւե­լու ա­ճա­պա­րանք ցոյց չտո­ւաւ, իսկ երբ հար­կը ստի­պեց պաշ­տօն­ներ ստանձ­նե­լու հա­մար, կու­սակ­ցա­կան պար­տա­ճա­նա­չու­թեան, կամ ալ ստեղ­ծո­ւած ա­նել կա­ցու­թեան մը դի­մաց լու­ծում­ներ գտնե­լու՝ ինք­նա­թե­լադ­րու­թեան ար­դա­րա­դատ զգա­ցու­մէն մղո­ւած դրդու­մով կա­տա­րո­ւե­ցաւ: Եւ ո՛ւր որ աշ­խա­տե­ցաւ ան, ի՛նչ պար­տա­կա­նու­թիւն ալ որ ստանձ­նեց, այդ բո­լո­րը կա­տա­րեց մէկ ու միակ հա­մո­զու­մով՝ ազ­գին ծա­ռա­յե­լու գի­տակ­ցու­թեամբ ու բարձ­րա­գոյն պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան զգա­ցու­մով: Ա­հա՛, այս զգա­ցում­նե­րով պաշ­տօն­ներ վա­րեց պա­տա­նե­կան ու ե­րի­տա­սար­դա­կան, Հ.Յ.Դ. ­Գո­քի­նիոյ «­Վա­րան­դեան» ­Կո­մի­տէի, «­Զա­ւա­րեան» վար­ժա­րա­նի շի­նու­թեան յանձ­նա­խում­բի, «­Հա­մազ­գա­յին»ի երգ­չա­խում­բի ու թա­տե­րա­խում­բի, հայ­կա­կան ծե­րա­նո­ցի, յու­նա­հայոց Ազ­գա­յին ­Վար­չու­թեան, Հ.Մ.Ը.Մ.ի ­վար­չու­թեանց, ո­րու շքան­շա­նա­կիր­նե­րէն ալ է ան, ե­ւայլն:

Ընկ. Օն­նիկ ­Շան­կա­յեան շատ մօտ էր պատ­մու­թեան ու պատ­մա­գի­տու­թեան: ­Մո­լի ըն­թեր­ցա­սէր մըն էր. ան­կուշ­տօ­րէն կը լա­փէր պատ­մա­կան ու այլ բնոյ­թի գրու­թիւն­ներ, իր այն­քան սի­րե­լի ու հա­ւա­տա­րիմ հո­գե­զաւ­կին՝ «Ա­զատ Օր»ին ու հայ գրա­կա­նու­թեան հա­րուստ է­ջե­րուն ընդ­մէ­ջէն:

­Բա­ցա­ռիկ յար­գանք ու ակ­նա­ծանք ու­նէր ընդ­հան­րա­պէս մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան եւ յատ­կա­պէս հայ մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան հան­դէպ: ­Մեծ յար­գանք ու­նէր ազ­գա­յին ու կու­սակ­ցա­կան գոր­ծիչ­նե­րուն, բա­նա­խօս­նե­րուն, դաս­տիա­րակ­նե­րուն եւ կու­սակ­ցա­կան երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու կնքա­հայր­նե­րուն հան­դէպ: Այդ կար­գին, ի­րեն ալ վի­ճա­կո­ւե­ցաւ ե­րի­տա­սարդ կու­սակ­ցա­կան նո­րա­գիր­նե­րու կնքա­հայ­րու­թեան պար­տա­կա­նու­թեան պա­տի­ւը, բան մը որ ար­տա­կարգ խիղ­ճի, պա­տո­ւի ու պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան հարց մըն էր: Ի­րեն հա­մար խիղ­ճի հարց էր ինչ որ հայ դրօ­շի, զէն­քի, զի­նան­շա­նի, քայ­լեր­գի, տա­րա­զի, սկաու­տու­թեան եւ հա­յոց բա­նա­կի ազ­գա­յին գե­րա­գոյն խորհր­դա­նի­շը կը կազ­մէր եւ խորհըր­դան­շա­կան ի­մաստ մը կը պար­փա­կէր հայ­կա­կան ար­ժէք­նե­րու, հա­յա­պահ­պան­ման, ա­զա­տու­թեան ու ան­կա­խու­թեան հետ: Ինք իր կար­գին, խորհր­դա­նի­շի մարդն էր, ազ­գա­յին խորհր­դա­նիշ­նե­րուն մէջ փնտռե­լով ու գտնե­լով մեր տա­ռա­պած ազ­գի յայտ­նի թէ ան­յայտ պատ­մու­թիւ­նը, ճա­կա­տա­մարտ­նե­րը, յաղ­թա­նակ­նե­րը, նոյ­նիսկ պար­տու­թիւն­նե­րը:

Այս բո­լո­րին կը մօ­տե­նար խո­հուն ի­մաս­տու­թեամբ, ե­րաշ­խա­ւո­րո­ւած փի­լի­սո­փա­յու­թեամբ, ո­գե­կո­չա­կան խո­կու­մով ու պատ­մա­կան հո­լո­վոյ­թի ան­գե­րա­զան­ցե­լի հիա­ցու­մով ու յար­գան­քով, եւ յա­ճախ ալ զօ­րա­կո­չի են­թար­կե­լով իր անս­պառ հիւ­մուրն ու սրամ­տու­թիւ­նը, եր­գը, բա­նաս­տեղ­ծու­թիւնն ու աս­մուն­քը, որ կ­’ար­տա­յայ­տէր ա­մէն ա­ռի­թով միու­թե­նա­կան պտոյտ­նե­րու ըն­թաց­քին իր հա­յա­բոյր քեր­թո­ւած­նե­րու աս­մու­նքով ու հայ­րե­նա­սի­րա­կան ան­հա­տա­կան թէ հա­ւա­քա­կան եր­գե­րու զտա­րիւն ու ան­կեղծ մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րով՝ հա­ւա­տա­լով որ մշա­կու­թա­յին գի­տու­թիւ­նը մեր ժո­ղո­վուր­դի հո­գեմ­տա­ւոր ու ան­փո­խա­րի­նե­լի հարս­տու­թեան ժա­ռան­գու­թիւ­նը կը կազ­մէ: Եւ թէ ա­ռանց ո­րա­կի մշա­կոյթ չ­’ըլ­լար, քա­նի ո­րա­կը ինք­նին մշա­կոյթ է:

­Հի­մա, ըն­կեր, քու երգդ չի կրնար մխի­թա­րել մեզ, որ­պէս­զի մեր վիշ­տը բու­ժէ, բայց երգդ պի­տի մնայ մեր քով որ­պէս քու կող­մէ մեր կեան­քի ան­փո­խա­րի­նե­լի բու­ժիչ ըն­կեր մը:

Ազ­գա­յին խիղ­ճի հար­ցե­րուն կը մօ­տե­նար հա­րա­զատ ըն­տա­նի­քի պէս եւ այդ ըն­տա­նի­քին ­Նոյ Նա­հա­պետն էր ան, իր շուրջ հա­մախմ­բե­լով ազ­գին գե­րա­զան­ցօ­րէն նո­ւի­րո­ւած իր հա­ւա­տա­ւոր գա­ղա­փա­րա­կից ըն­կե­րու­հիին ­Լու­սիին, ­Թագ­ւո­րին, ­Լի­զէ­թին, հանգուցեալ եղ­բայր­նե­րուն՝ ­Համ­բար­ձու­մին, ­Սեր­գո­յին եւ ի­րենց ըն­տա­նի­քի բո­լոր ան­դամ­նե­րուն: Այդ հա­ւաք­նե­րուն ազ­գա­յին հա­րա­զա­տու­թեան մթնո­լոր­տը կը շէնց­նէր, կ­’ապ­րէր ու կ­’ապ­րեց­նէր հա­յու­թեան ցաւն ու ու­րա­խու­թիւ­նը, գա­ղա­փա­րա­պաշ­տու­թեան ան­փո­խա­րի­նե­լի սկզբունք­նե­րը ո­րոնց ան­սա­կարկ պաշտ­պանն ու պա­հա­պանն էր, բո­լոր հա­յե­րուն մէջ անխ­տիր միայն հայ­րե­նա­սէր հա­յեր գտնե­լով ու ար­ժե­ւո­րե­լով ա­նոնց հայ­րե­նա­սի­րու­թեան հա­մե­մա­տու­թիւն­ներն ու չա­փո­րո­շիչ­նե­րը, հա­րա­զատ թարգ­մա­նը ըլ­լա­լով մեր ժա­մա­նակ­նե­րէն ծնունդ առ­նող հա­յու­թեան ազ­գա­յին մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն ու հե­ռան­կար­նե­րուն, հա­ւա­տա­լով՝ որ միայն ի­րա­կան հայ­րե­նա­սի­րու­թիւ­նը մեր գո­յա­տեւ­ման հաս­տատ են­թա­հո­ղը կը կազ­մէ, որ մեզ կրնայ վե­րա­դարձ­նել հա­յու­թեան ու ­Հա­յաս­տա­նին:

Ընկ. Օն­նի­կը ­Հա­յաս­տան ալ այ­ցե­լեց, ինչ­պէս նաեւ վեր­ջին տա­րի­նե­րուն ­Թուր­քիա, ուր իր եւ իր կնոջ ­Լու­սիի ըն­տա­նիք­նե­րուն ծննդա­վայ­րը ճանչ­նալ ու­զեց: Այս այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը յու­շի եւ ապ­րում­նե­րու մէջ թաղո­ւած ա­ռաս­պե­լա­կա­նա­ցած վկա­յու­թիւն­ներ կը կազ­մէին, ո­րոնց ներշն­չու­մով ապ­րած ու գո­յա­տե­ւած էր պա­տա­նե­կան տա­րի­նե­րէն, երբ այդ հայ­րե­նիք­նե­րով ապ­րե­ցաւ եւ ապ­րե­ցուց իր զգա­յուն նե­րաշ­խար­հին խոր­քը, իր կեան­քի շա­րու­նա­կակա­նու­թիւ­նը ե­րաշ­խա­ւո­րե­լով:

­Սի­րե­լի ըն­կեր Օն­նիկ. քու ան­վե­րա­դարձ ճամ­բոր­դու­թիւնդ մե­զի հա­մար շատ բան պի­տի ար­ժէ, քա­նի մե­զի սոր­վե­ցու­ցած էիր, թէ այս­պի­սի ճամ­բոր­դու­թիւն­ներ ա­ժա­նէն ա­ւե­լի սուղ կ­’ար­ժեն, քա­նի ա­նոնք կեան­քի բացո­ւած փա­կա­գի­ծը կը փա­կեն ընդ­միշտ, կորսն­ցու­ցած ըլ­լա­լով կեան­քի բաղ­դա­տա­կան ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րու մար­դու սե­փա­կան ար­ժա­նա­ւո­րու­թեան չա­փա­նի­շը:

­Ժա­մա­նա­կը՝ դժբախ­տա­բար տա­րիք ու­նի. կը հա­շո­ւէ իր տա­րի­քը, մեր ծնած օ­րէն, անխ­նա­յօ­րէն մին­չեւ վերջ, իր ա­ռանձ­նա­յա­տուկ դրոշ­մը կնքե­լով:

Ըն­կե՛ր, մեր ազ­գի վէր­քե­րը ծնան մեր պատ­մու­թե­նէն. մեր կեան­քէն: ­Պի­տի ապ­րինք պատ­մու­թեան ցա­ւով:

­Քու հե­ռա­ցու­մովդ, ար­ժա­նա­հա­ւա­տու­թեան կո­րուստ մը կ­’ապ­րինք:

­Քու կա­րօտդ հի­նին ու բա­ցա­կա­յին հետ կապ չու­նի ան­պայ­ման. ա­ւե­լին՝ կապ ու­նի մա­նա­ւանդ մեր ներ­կա­յին հետ: ­

Կա­րօ­տը տա­րիք չու­նի. ան­կէ ա­ւե­լին է. այն, որ այ­սօր կը բա­ցա­կա­յի մեզ­մէ: