ԳԷՈՐԳ ՂԱԶԱՐԵԱՆ
Բացում եմ մեր ընտանեկան ալբոմը: Հին լուսանկարներ` խունացած, մաշուած: Ամէն մէկը` մի պատմութիւն, անդարձ մի յուշ, բաց թողնուած մի թռչուն, որ էլ երբեք չես բռնի: Յատուկ երկիւղածութեամբ եմ նայում Վարսենիկ տատիս սեւ-սպիտակ լուսանկարները: Ահա՛ դրանցից մեկը.
Ճերմակ գլխաշորով, կամ՝ ինչպէս ինքը կ՚ասէր, «այլուղով» տատս մտահոգ նստած է` ձեռքերը խաչած, իսկ առջեւը` գետնին, թրջած լուացքով լի մի մեծ կլոր տաշտ: Տատս աչքերը սեւեռել է տաշտին, բայց ասես ոչ թէ տաշտի մասին է մտածում, այլ ինչ-որ բան է յիշել, ինչ-որ բան, որ միայն յուշ չէ, որ առաջացնում է…
Ի՞նչ ես յիշել, տատի՛: Թուրք այն հովուի՞ն, որ նախազգուշացրեց հայրենի Ողան գիւղի վրայ պատրաստուող յարձակման մասին: Թէ՞ յիշել ես, թէ ինչպէ՛ս գեղեցկատես մօրդ առեւանգումից յետոյ աւագ եղբայրդ՝ Սահակը, քեզ ու Արմենակ եղբօրդ գրկած` Պարսկահայքից եկաւ Հայաստան: Պատմում էիր, որ լեռնային ճանապարհները ձեան հաստ շերտով էին պատուած, ու Սահակը ձեռնափայտով հազիւ էր կարողանում ճամբայ բացել: Երեխայ էիր այն ժամանակ, եւ ուրախութիւնդ տիկնիկն էր` փայտի մի կտոր` գոյնզգոյն լաթերով փաթաթուած: Իսկ գուցէ յիշել ես կրտսեր եղբօ՞րդ` Յարութիւնի՞ն, որին ստիպուած թողեցիք Պարսկահայքում եւ որին փափաքում էիր կեանքում գէթ մէկ անգամ տեսնել. աւա՜ղ…
Ի՞նչ ես յիշել, տատի՛: Գուցէ ամուսնութիւնդ երիտասարդ Մարգարի հե՞տ, որ փրկուել էր Եղեռնի մահասփիւռ ճիրաններից: Նոր էիք ընտանիք կազմել, երբ պապին Ղամարլույում (Արտաշատում) մթերքի կրպակ բացեց, բայց ինչ-որ մէկը զեկուցագիր գրեց, որ դուք կուլակներ էք, կրպակն էլ վանեցի սկեսայրիդ ոսկիներով էք բացել: Այնինչ նա վաղու՜ց արդէն հանգչում էր Էջմիածնում, խոլերայից մահացած գաղթականների եղբայրական գերեզմանոցում` գօտու մէջ կարած ոսկիներով, որոնցով տուն պիտի գնէր…Կամ երեւի յիշել ես գիշերային փախուստը Երեւան, որ «կուլակներիդ» Սիբիր չաքսորէին:
Ի՞նչ ես յիշել, տատի՛: Գուցէ յիշել ես ստալինեան արուեստական սովի ժամանակ մահացած երկու երեխաների՞դ: Այն տարիներին հացի հերթում դու ադամանդեայ մի մեծ ականջօղ գտար, բայց յայտարարութիւն տուեցիր, որ տէրը գտնուի: Երեք ամիս շարունակ խաբեբաներ էին դուռդ թակում, բայց մի օր եկաւ իսկական տէրը` բերելով միւս ականջօղը: Դու նրան վերադարձրեցիր գտածդ, քանզի գիտէիր, որ հարամ բանը հալալն էլ հետն է տանում:
Ի՞նչ ես յիշել, տատի՛: Երեւի տասնեօթամեայ զարմիկիդ՝ Սուրէնին կամ Սահակ եղբօրդ, որոնք Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին մեկնեցին ճակատ ու այլեւս տուն չվերադարձան: Սուրէնն անյայտ կորաւ, իսկ Սահակը, որ ռազմաճակատ զէնք-զինամթերք էր փոխադրում, ռմբակոծման ժամանակ պայթեց իր վարած բեռնակրի հետ միասին…
Ի՞նչ իմանամ, թէ ի՛նչ է յիշել Վարսենիկ տատս: Չգիտեմ ու երբեք էլ չեմ իմանայ, բայց լուսահոգի տատիս սեւ-սպիտակ այդ լուսանկարը դիտելիս` նրա ողջ կեանքն է աչքիս գալիս: Կեանք, որ սեւ ու սպիտակ լինելով հանդերձ` պայծառ հետք է թողել հոգուս մէջ…:
