­Վե­րար­ժե­ւո­րու­մի հրա­մայա­կա­նով

Երբ ան­ցեալ տա­րի այս է­ջէն կը փոր­ձէինք պա­տաս­խա­նել ե­թէ տար­բեր Ապ­րի­լի մը դէմ հան­դի­ման գտնո­ւե­լու ի­րա­կա­նու­թեան առ­ջեւ էինք, խո­րա­պատ­կե­րին մէջ կը տես­նէինք միայն մարդ­կու­թիւ­նը տա­ռա­պեց­նող հա­մա­վա­րա­կի վտան­գը, իսկ տա­կա­ւին թարմ էր ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չու­մի ու­ղիին վրայ Ատ­լան­տեան ծո­վի միւս ա­փէն ե­կող ա­մե­րի­կեան ­Ծե­րա­կոյ­տի եւ ­Ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ­Տան զոյգ բա­նա­ձե­ւե­րու հնչե­ղու­թիւ­նը։ Վս­տահ էինք, որ հա­կա­ռակ հա­յու­թեան առ­ջեւ ծա­ռա­ցած մեծ մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն, ոչ մէկ խո­չըն­դոտ կրնար կա­սենց­նել մեր պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ի­րա­ւա­կան եւ քա­ղա­քա­կան նո­ւա­ճում­նե­րը. ա­ռող­ջա­պա­հա­կան ժա­մա­նա­կա­ւոր ար­գել­քի մը առ­ջեւ, հա­յու­թիւ­նը լա­րո­ւած ու­ժա­կա­նու­թեամբ կը շա­րու­նա­կէր իր ձայնն ու ար­դա­րու­թեան վե­րա­կանգ­նու­մի պա­հան­ջը բարձրաց­նել մարդ­կու­թեան դի­մաց։
­Սա­կայն, տա­րի մը ետք, ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 106-ա­մեա­կին, հա­յու­թիւ­նը կանգ­նած է տար­բեր ի­րա­վի­ճակ­նե­րու առ­ջեւ։
Այս ան­գամ, ող­բեր­գա­կան պայ­ման­նե­րու մէջ, Ար­ցա­խի վրայ շղթա­յա­զեր­ծո­ւած պա­տե­րազ­մի պար­տու­թե­նէն ետք, ա­րիւ­նա­քամ ու շո­ւա­րած հա­յու­թիւն մը, կոր­սո­ւած սե­րուն­դի մը ու բռնագրա­ւո­ւած հո­ղե­րու մղձա­ւան­ջը ապ­րե­լով՝ կը փոր­ձէ իր վի­րա­ւոր բե­կոր­նե­րը հա­ւա­քել, դառն կեր­պով ճա­շա­կե­լով կրկնու­մը ա­ւե­լի քան 100 տա­րի ա­ռաջ գրո­ւած պատ­մու­թեան մռայլ է­ջե­րուն։
Ա­ւե­լին, վտան­գո­ւած է այ­սօր ­Հա­յաս­տա­նի հո­ղա­յին ամ­բող­ջու­թիւ­նը՝ Ատր­պէյ­ճա­նի ու իր թուրք ցե­ղա­կի­ցին կող­մէ շա­րու­նա­կա­կան սպառ­նա­լիք­նե­րուն պատ­ճա­ռով, ո­րոնք յատ­կա­պէս ­Սիւ­նի­քի վրայ ուղ­ղո­ւած ի­րենց ծրա­գիր­նե­րով, կու գան մաս­նա­տե­լու ­Հա­յաս­տան աշ­խար­հի՝ իր իսկ քա­ջոր­դի­նե­րու սե­փա­կան ա­րիւ­նով հաս­տա­տո­ւած հո­ղը։ ­Նո­ւազ չեն նաեւ ­Պա­քո­ւի բռնա­տէ­րի յո­խոր­տանք­նե­րը, թէ Ատր­պէյ­ճան օր մը «յաղ­թա­կան» պի­տի մտնէ Ե­րե­ւան կամ «պի­տի վա­յե­լէ» ­Սե­ւա­նի հրա­շա­գեղ տե­սա­րա­նը։
­Զի­նա­դա­դա­րէն ետք, ­Հա­յաս­տան մտած է քա­ղա­քա­կան կեան­քը թա­լա­նող յոր­ձա­նու­տին մէջ։ Գլ­խա­ւոր դե­րա­կա­տարն է նոյ­նիքն վար­չա­պե­տը, որ իր պե­տա­կան դիր­քէն, բայց մա­նա­ւանդ 44-օ­րեայ պա­տե­րազ­մին մէջ իր ու­նե­ցած գլխա­ւոր պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան ծանր շու­քին տակ, կը շա­րու­նա­կէ փո­թոր­կա­լից կեր­պով ինք­զինք վե­րա­հաս­տա­տել քա­ղա­քա­կան բե­մին վրայ, մինչ կը փոր­ձէ հայ քա­ղա­քա­կան միտ­քը նե­տել ո­լո­րապ­տոյ­տի մէջ։ Այս բո­լո­րէն տու­ժողը ինք հայ ժո­ղո­վուր­դն է, որ այ­սօր կանգ­նած է ազ­գի ու մեր երկ­րի հի­մե­րը կրծող վտանգ­նե­րու առ­ջեւ, ո­րուն հե­տե­ւանք­նե­րը շա­տոնց տե­սա­նե­լի էին։
­Հայ­րե­նի աշ­խար­հին մէջ, ազ­գա­յին հա­մախմբու­մի օ­րա­կար­գը մոռ­ցո­ւած կը թո­ւի ըլ­լալ, կամ ալ այ­լեւս կորսն­ցու­ցած է իր պայ­ծառ հնչե­ղու­թիւ­նը։ ­Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հի իսկ հաս­տա­տու­մով, նոյ­նիսկ գա­լիք ընտ­րու­թիւն­նե­րը լու­ծում պի­տի չտան ­Հա­յաս­տա­նի բազ­մա­ճա­կատ եւ խոր խնդիր­նե­րուն։
Ս­փիւռքն ալ, իր կար­գին, այ­սօր ինք­նա­ճա­նա­չու­մի եւ ինք­նա­կազ­մա­կեր­պու­մի տո­ւայ­տու­մին մէջ կը գտնո­ւի։ Ազ­գա­յին օ­րա­կար­գը, որ տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր Ս­փիւռ­քի կեն­սու­նա­կու­թեան ու ա­նոր գո­յա­տե­ւու­մի սրսկող ու­ժը ե­ղած է, այ­սօր խո­ցո­ւած կը թո­ւի ըլ­լալ ար­ցա­խեան պա­տե­րազ­մի դառ­նա­ղէտ յան­գու­մին պատ­ճա­ռով, տա­րա­ծաշր­ջա­նին մէջ Էր­տո­ղա­նեան հա­մաթրքու­թեան ծա­ւա­լու­մով, որ կը սպառ­նայ մեր հա­յօ­ճա­խի այ­սօ­րո­ւան ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան վրայ, մարդ­կա­յին բնաջն­ջու­մի եւ տա­րածք­նե­րու զի­ջու­մի վտան­գին են­թար­կե­լով մեր ժո­ղո­վուր­դը։ Այս ող­բեր­գա­կան ի­րա­կա­նու­թեան տակ, սփիւռ­քա­հա­յը ինք­նու­թեան տագ­նապ մը կ­՚ապ­րի, մի­նակ ու ան­տե­սո­ւած զգա­լով իր գո­յա­պայ­քա­րին մէջ։
­Հարց կը ծա­գի, թէ Ս­փիւռ­քի հայ զան­գո­ւած­նե­րու եր­կար տա­րի­նե­րու պայ­քա­րը ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չու­մին հա­մար, ինչ­պէս նաեւ մեր ար­դար ի­րա­ւունք­նե­րու եւ հա­տու­ցում­նե­րու վե­րա­կանգ­նու­մին ուղ­ղու­թեամբ ե­ղած ջան­քե­րը որ­քա՞ն ար­ժէք եւ ուժ կրնան ու­նե­նալ, երբ «քա­ղա­քա­կիրթ» աշ­խար­հը, ո­րուն ա­պա­ւի­նած ենք ազ­գո­վին, կը հան­դուր­ժէ ցե­ղաս­պա­նին վե­րա­դար­ձը ու ա­նոր յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու կրկնու­մը։ Ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է ար­դա­րաց­նել հա­մա­մարդ­կա­յին ար­ժէք­նե­րու եւ գո­յու­թե­նա­կան ի­րա­ւուն­քին վրայ խարս­խո­ւած աշ­խար­հի սկզբունք­նե­րու ան­տե­սու­մը հա­յու­թեան հան­դէպ, երբ քա­ղա­քա­կիրթ կո­չո­ւած աշ­խար­հը, ըն­դու­նե­լով հան­դերձ ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ հայ ժո­ղո­վուր­դի ամ­բող­ջա­կան սպան­դի ի­րա­ւա­կան ճշմար­տու­թիւ­նը, ե­րես կու տայ ցե­ղաս­պա­նին շա­րու­նա­կե­լու իր կի­սատ մնա­ցած «գոր­ծը»։
­Հայ դա­տի «թղթած­րա­րը» այ­սօր վե­րար­ժե­ւո­րու­մի հրա­մա­յա­կա­նին առ­ջեւ կը գտնո­ւի։ ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չու­մին հա­մար մղո­ւած բո­լոր ջան­քե­րը չեն կրնար, պէտք չէ՛ ինք­նան­պա­տակ թի­րա­խի մը վե­րա­ծո­ւին, ո­րուն յա­ճախ մեր աչ­քե­րը սե­ւե­ռած կը պա­հենք, սպա­սե­լով եր­կիր­նե­րու, կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րու, աշ­խար­հին վրայ տի­րող ղե­կա­վար­նե­րու խօս­քին, բա­րեն­պաստ ար­տա­յայ­տու­թեան, կամ ա­նոնց կող­մէ «­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւն» բա­ռի յստակ բա­նա­ձե­ւու­մին։
Ա­ւե­լին, որ­քա՞ն ի­մաստ ու ի­րա­ւա­կան են­թա­հող պի­տի շա­րու­նա­կէ ու­նե­նալ հա­յաս­պա­նու­թեան հե­տե­ւանք­նե­րու ամ­բող­ջա­կան հա­տու­ցու­մի պա­հան­ջը, երբ այ­սօր հա­մաթր­քու­թիւ­նը կը սպառ­նայ ­Հա­յաս­տա­նի վրայ կրկնել հա­րիւր տա­րի ա­ռաջ գոր­ծադ­րո­ւած «­Հա­յաս­տան ա­ռանց հա­յի» ոճ­րա­յին ա­րարք­նե­րը։
Իսկ այս բո­լո­րին վրայ, ար­դեօ՞ք պի­տի հա­մա­կեր­պինք Ար­ցա­խի կո­րուս­տի այ­սօ­րո­ւան ի­րա­կա­նու­թեան, ըն­դու­նե­լով ա­րեամբ ձեռք­բե­րո­ւած մեր ար­ծո­ւա­բոյ­նի զի­ջու­մը թրքա­կան ծա­ւա­լա­պաշ­տա­կան ե­րազ­նե­րու զո­հա­սե­ղա­նին։
­Հա­կա­ռակ բո­լոր փո­թոր­կում­նե­րուն, Ար­ցա­խի հիմ­նա­հար­ցը կը շա­րու­նա­կէ մնալ ­Հայ դա­տի ամ­բող­ջա­կան պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ան­բա­ժան մաս­նի­կը։ Ե­թէ, մին­չեւ 27 ­Սեպ­տեմ­բեր հա­յու­թեան ջան­քե­րը կեդ­րո­նա­ցած էին Ար­ցա­խի հիմ­նա­հար­ցի խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման լու­ծու­մին վրայ, այ­սօր կա­րե­լի չէ մեր ազ­գա­յին օ­րա­կար­գին մէջ նկա­տի չու­նե­նալ ա­նոր հո­ղա­յին, պատ­մա­կան, մշա­կու­թա­յին, եւ ժո­ղովր­դագ­րա­կան վե­րա­կանգ­նու­մի հրա­մա­յա­կա­նը, հա­մա­ձայն հայ ժո­ղո­վուր­դի պայ­քա­րե­լու անն­կուն կամ­քին ու իր յե­ղա­փո­խա­կան-պա­հան­ջա­տի­րա­կան կեն­սա­փոր­ձին։
­Պէտք չէ թո­ղուլ՝ որ պա­տե­րազ­մէն ետք մէջ­տեղ նե­տո­ւած «հայ-թրքա­կան բա­րե­կա­մու­թեան» ար­հես­տա­կան ու սին կար­գա­խօ­սը ըլ­լայ ազ­գա­յին օ­րա­կար­գը ո­րո­շող ազ­դա­կը, դուրս ձգե­լով ­Հայ դա­տի լուծ­ման գոր­ծըն­թա­ցէն ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ար­դար ճա­նաչ­ման ու հա­տուց­ման հար­ցը, ինչ­պէս նաեւ Ար­ցա­խը ­Հա­յաս­տա­նին ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը ըլ­լա­լու պատ­մա­կան եւ ի­րա­ւա­կան վե­րա­կանգ­նու­մը։
­Բա­ցա­յայտ է այ­լեւս, որ հա­յու­թեան վեր­ջին ող­բեր­գու­թեան փո­թոր­կու­մին մէջ, ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան դէմ ծա­ւա­լող հա­մաթր­քու­թեան վտան­գը կը մի­տի ­Հայ դա­տին վերջ­նա­կան «լու­ծում» տա­լու եւ ամ­բող­ջո­վին մո­ռա­ցու­թեան մատ­նե­լու մեր ար­դար պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ամ­բողջ էու­թիւ­նը։
­Ժա­մա­նա­կը հա­սած է ազ­գո­վին վե­րար­ժե­ւո­րե­լու մեր ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րը եւ հա­մազ­գա­յին օ­րա­կար­գի բո­վան­դա­կու­թիւ­նը։ Այս գոր­ծըն­թա­ցին մէջ, հիմ­նա­կան գոր­ծօն կը դառ­նայ մեր հայ­րե­նի քա­ղա­քա­կան պայ­ծառ միտ­քի վե­րա­կանգ­նու­մը, որ­մէ յա­ռաջ պի­տի գան տե­սիլք ներշն­չող ու նպա­տակ հե­տապն­դող ղե­կա­վա­րու­թիւն­ներ, ո­րոնք պի­տի կա­րո­ղա­նան ոտ­քի պա­հել ամ­բողջ ազ­գը եւ նոր ե­րանգ­նե­րով ար­ժե­ւո­րել հայ ժո­ղո­վուր­դի երթն ու մեր հայ­րե­նի­քի զար­գա­ցու­մը։
­Պէտք է օր ա­ռաջ հայ ժո­ղո­վուր­դի քա­ղա­քա­կան վե­րա­զարթ­նու­մը դառ­նայ հա­մազ­գա­յին օ­րա­կար­գի վե­րար­ժե­ւո­րու­մի մղիչ ու­ժը, իր մէջ պար­փա­կե­լով ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ս­փիւռ­քի ողջ կա­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը։
Որ­պէս­զի պատ­մա­կան ա­ռի­թը չկոր­սո­ւի։
Որ­պէս­զի մեր սե­րուն­դը չ­ար­ժա­նա­նայ ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան նա­հա­տակ­նե­րու, այ­լեւ ա­զատ Ար­ցա­խի հո­ղին հա­մար ի­րենց կեան­քը մա­տաղ ը­րած հա­զա­րա­ւոր ե­րի­տա­սարդ բա­լիկ­նե­րու ա­նէծ­քին։