­Յու­նո­ւար 9ի այս օ­րը հայ ժո­ղո­վուր­դը կը նշէ իր հան­ճա­րեղ զա­ւակ­նե­րէն ­Սեր­գէյ ­Փա­րա­ճա­նո­վի ծննդեան 94ա­մեա­կը։ ­Շար­ժան­կա­րի ա­րո­ւես­տին բա­նաս­տեղ­ծա­կա­նու­թիւնն ու խորհր­դա­պաշ­տու­թիւ­նը ­Փա­րա­ճա­նով մարդ­կու­թեան մա­տու­ցեց ա­մե­նայն գե­ղեց­կու­թեամբ ու կեն­սա­յորդ տե­սա­րան­նե­րով։
­Գոր­ծե­լով հան­դերձ խորհր­դա­յին գրաքն­նու­թեան հեղ­ձու­ցիչ պայ­ման­նե­րուն մէջ, ա­մէն ի­րաւ ա­րո­ւես­տա­գէ­տի ինք­նա­հա­ւա­տար­մու­թեամբ ու յանդգ­նու­թեամբ՝ բան­տար­կու­թիւնն ու ա­զա­տազր­կումն ան­գամ յանձն առ­նե­լու գնով, ­Հայ­կեան ­Հան­ճա­րի շար­ժան­կա­րա­յին ա­րար­ման բա­ցա­ռիկ այս վար­պե­տը ստեղ­ծեց «Ն­ռան ­Գոյն»ի ընդգր­կու­մով գե­ղա­րո­ւես­տա­կան ե­զա­կի գլուխ-գոր­ծո­ցը։
­Փա­րա­ճա­նո­վի ա­րո­ւես­տը կտրեց-ան­ցաւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան բո­լոր սահ­մա­նագ­ծում­նե­րը եւ պա­տո­ւար­նե­րը՝ հաս­նե­լու եւ հարս­տաց­նե­լու հա­մար միտքն ու հո­գին ա­րո­ւես­տի ծա­րաւ բո­լոր մար­դոց, աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րուն։
­Քաղց­կե­ղը թոյլ չտո­ւաւ, որ­պէս­զի ­Փա­րա­ճա­նով իր հա­սուն տա­րի­քին շա­րու­նա­կէ ստեղ­ծա­գոր­ծել եւ աշ­խար­հին մա­տու­ցէ ի վե­րուստ ի­րեն շնոր­հո­ւած տա­ղան­դին ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան թռիչք­նե­րը։ 66 տա­րե­կա­նին ­Փա­րա­ճա­նով առ­յա­ւէտ փա­կեց իր աչ­քե­րը՝ շար­ժան­կա­րի աշ­խար­հին եւ հայ ժո­ղո­վուր­դին կտա­կե­լով ան­մա­հու­թեան ար­ժա­նի ու հպար­տու­թիւն առ­թող գե­ղա­րո­ւես­տա­կան բարձ­րար­ժէք ժա­ռան­գու­թիւն մը։
­Խո­հուն եւ ի­մաս­տուն, ­Փա­րա­ճա­նով աշ­խար­հին ներ­կա­յա­ցաւ բաց ճա­կա­տով՝ զգու­շաց­նե­լով մար­դոց, որ «­Վատ է, երբ խե­լա­ցին է քեզ հայ­հո­յում, ա­ւե­լի վատ է, երբ գո­վա­բա­նում է յի­մա­րը»: ­Տար­բեր չէր կրնար ըլ­լալ խոր­հուր­դը մեծ ա­րո­ւես­տա­գէ­տին, որ ապ­րե­ցաւ ու գոր­ծեց այն փի­լի­սո­փա­յու­թեամբ, թէ՝
«­Մար­դը պար­տա­ւոր է եւ պէտք է ապ­րի տա­ռա­պան­քի եր­ջան­կու­թիւ­նը, այլ կերպ նա մարդ չի կա­րող լի­նել»:
­Փա­րա­ճա­նո­վի ծննդեան 94ա­մեա­կին ա­ռի­թով, շար­ժան­կա­րի աշ­խար­հին քեր­թո­ղա­շունչ վար­պե­տին կեանքն ու վաս­տա­կը ըն­թեր­ցո­ղին յի­շեց­նե­լու հա­մար, ա­հա՛ վկա­յու­թիւ­նը ­Հայ­կա­կան ­Հան­րա­գի­տա­րա­նին.-
­Սեր­գէյ ­Փա­րա­ճա­նո­վը (իս­կա­կան ա­նուն-ազ­գա­նու­նը՝ ­Սար­գիս ­Փա­րա­ճա­նեանց) ման­կու­թե­նէն նկա­րած է, ջու­թակ եւ դաշ­նա­մուր նո­ւա­գած: Դպրո­ցա­կան տա­րի­նե­րուն յա­ճա­խած է պա­լէի ա­րո­ւես­տա­նոց եւ թա­տե­րա­կան խմբակ:
1942-45 թո­ւա­կան­նե­րուն, ու­սա­նած է ­Թիֆ­լի­սի Ե­րաժշ­տա­նո­ցի եր­գե­ցո­ղու­թեան բա­ժան­մուն­քին մէջ։ 1951ին ա­ւար­տած է ­Մոս­կո­ւա­յի ­Շար­ժան­կա­րա­յին Ա­րո­ւես­տի ­Հիմ­նար­կը (Ի­կոր ­Սավ­չեն­քո­յի ա­րո­ւես­տա­նո­ցը). վկայ­ման աշ­խա­տան­քը ե­ղած է «­Մոլ­դո­վա­կան հե­քիաթ» ժա­պա­ւէ­նը: 1949էն սկսեալ ­Քիե­ւի Ա­լեք­սանդր ­Դով­ժեն­կո­յի ա­նո­ւան շար­ժան­կա­րի ա­րո­ւես­տա­նո­ցին բե­մադ­րի­չի օգ­նա­կանն էր, իսկ 1952էն ետք՝ բե­մադ­րող-ռե­ժի­սոր: ­Մաս­նակ­ցած է ­Սավ­չեն­կո­յի «Եր­րորդ հա­րո­ւա­ծը» (1948 թ.) եւ «­Տա­րաս ­Շեւ­չեն­կօ» (1952 թ.) ժա­պա­ւէն­նե­րու նկա­րա­հա­նում­նե­րուն:
1955ին ­Փա­րա­ջա­նով ստեղ­ծած է իր ա­ռա­ջին լիա­մետ­րաժ` «Անդ­րիէշ» (Եա­կով ­Բա­զե­լեա­նի հետ), ա­պա՝ «Ա­ռա­ջին տղան» (1959 թ.), «Ուկ­րաի­նա­կան ռապ­սո­դիա» (1961 թ.), «­Ծա­ղի­կը քա­րի վրայ» (1962 թ.) ժա­պա­ւէն­նե­րը: Ան հա­մաշ­խար­հա­յին ճա­նաչ­ման ար­ժա­նա­ցած է «­Մո­ռա­ցուած նախ­նի­նե­րի ստո­ւեր­նե­րը» (1964 թ.) շար­ժան­կա­րով, որ դա­սո­ւած է աշ­խար­հի լա­ւա­գոյն ժա­պա­ւէն­նե­րու շար­քին եւ ար­ժա­նա­ցած է 28 տար­բեր պար­գեւ­նե­րու (­Քիե­ւի հա­մա­միու­թե­նա­կան (1964 թ.), ­Մար տել Փ­լա­թա­յի (1965 թ.) փա­ռա­տօն­նե­րու, բրի­տա­նա­կան շար­ժան­կա­րի ա­կա­դե­միա­յի, Ուկ­րա­նիոյ ­Պե­տա­կան (1990 թ.) մրցա­նակ­նե­րու, ­Թե­սա­ղո­նի­կէի (­Յու­նաս­տան) փա­ռա­տօ­նի ոս­կէ շքան­շա­նի ե­ւայլն)։
­Ժա­պա­ւէ­նը գու­ցուլ­նե­րու (ուկ­րաի­նա­ցի­նե­րու էթ­նի­կա­կան խումբ) մա­սին է. ներ­կա­յա­ցո­ւած է ոչ միայն ժո­ղովր­դա­կան ծէ­սե­րու, հա­ւա­տա­լիք­նե­րու, տօ­նախմ­բու­թիւն­նե­րու գու­նա­գեղ եւ խորհր­դա­ւոր աշ­խարհ մը, այ­լեւ բա­ցա­յայ­տո­ւած է մար­դու նե­րաշ­խար­հը` իր յոյ­զե­րով և զ­գա­ցում­նե­րով: 1966ին ­Փա­րա­ճա­նով սկսած է «­Կիե­ւեան որմ­նան­կար­ներ» շար­ժանկա­րի աշ­խա­տանք­նե­րը, սա­կայն այդ գոր­ծին հրա­պա­րա­կու­մը ար­գի­լո­ւած է (պահ­պա­նո­ւած են քա­նի մը քատ­րեր):
1966ին ­Փա­րա­ճա­նո­վին հրա­ւի­րած են աշ­խա­տե­լու ­Հայ­ֆիլմ ա­րո­ւես­տա­նո­ցին մէջ: 1967ին նկա­րա­հա­նած է «­Յա­կոբ ­Յով­նա­թա­նեան» վա­ւե­րագ­րա­կան շար­ժան­կա­րը: 1969ին սե­փա­կան բե­մագ­րու­թեամբ ստեղ­ծած «Ն­ռան գոյ­նը» («­Սա­յաթ-­Նո­վա», Հ.Խ.Ս.Հ. պե­տա­կան մրցա­նակ՝ 1988 թ.) շար­ժան­կա­րով հաս­տա­տո­ւած է ­Փա­րա­ճա­նո­վի ա­րո­ւես­տին ինք­նատ­պու­թիւ­նը եւ բե­մադ­րի­չը ար­ժա­նա­ցած է մեծ համ­բա­ւի: ­Շար­ժան­կա­րի գու­նա­գեղ կտաւ­ներ յի­շեց­նող քատ­րե­րը վե­րա­կեր­տած են ա­շուղ եւ բա­նաս­տեղծ ­Սա­յաթ-­Նո­վա­յի կեն­սագ­րու­թիւ­նը, բա­ցա­յայ­տած են նաեւ այն­պի­սի ար­ժէք­ներ, ինչ­պի­սիք են եր­գը, սէրն ու յա­ւեր­ժութ­յու­նը:
1973ին, երբ ­Փա­րա­ճա­նով սկսած է «Հ­րաշքն Օ­դեն­սում» (նո­ւի­րո­ւած է ­Հանս Ք­րիս­տիան Ան­դեր­սե­նին) շար­ժան­կա­րի աշ­խա­տանք­նե­րը, ա­նոր բան­տար­կած են: 1977ին մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան (Ֆ­րան­սո­ւա Տր­յու­ֆօ, ­Ժան-­Լիւք ­Կո­դար, ­Ֆե­դե­րի­կօ ­Ֆել­լի­նի, ­Լու­կի­նօ ­Վիս­կոն­տի, ­Ռո­բեր­տօ ­Ռոս­սե­լի­նի, ­Մի­քե­լան­ջե­լօ Ան­տո­նիո­նի, ­Լո­ւի Ա­րա­գոն) ճնշման տակ ժա­մա­նա­կէն շուտ ա­զատ ար­ձա­կո­ւած եւ վե­րա­դար­ձած է ­Թիֆ­լիս: 1982ին ­Փա­րա­ճա­նով դար­ձեալ կեղծ մե­ղադ­րանք­նե­րով են­թար­կո­ւած է քրէա­կան պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան եւ 11 ա­միս պա­հո­ւած է Օր­թա­ճա­լա­յի բան­տը: ­Հա­լա­ծանք­նե­րու շրջա­նը տե­ւած է 15 տա­րի: ­Բե­մադ­րի­չը նոյ­նիսկ բան­տա­խու­ցին մէջ շա­րու­նա­կած է ստեղ­ծա­գոր­ծել. կազ­մա­կեր­պած է ինք­նա­գործ թատ­րոն, ստեղ­ծած է կո­լաժ­ներ, տիկ­նիկ­ներ եւ գծան­կար­ներ:
­Փա­րա­ճա­նո­վի վեր­ջին՝ «­Խոս­տո­վա­նանք» ինք­նա­կեն­սագ­րա­կան շար­ժան­կա­րը ա­նա­ւարտ մնա­ցած է հի­ւան­դու­թեան պատ­ճա­ռով (նիւ­թերն ամ­բող­ջու­թեամբ օգ­տա­գոր­ծած է ­Մի­քա­յել ­Վար­դա­նովն իր «­Փա­րա­ճա­նով.- ­Վեր­ջին գա­րուն» վա­ւե­րագ­րա­կան ժա­պա­ւէ­նին մէջ, 1992 թ.):
­Քեր­թո­ղա­շունչ վար­պե­տին ծնուն­դը շնոր­հա­ւո­րե­լով՝ կ’ար­ժէ իբ­րեւ ծաղ­կե­փունջ ներ­կա­յաց­նել վկա­յու­թեան հե­տե­ւեալ պա­տա­ռի­կը ­Փա­րա­ճա­նով մա­սին (Ո­ւի­քի­փե­տիա, հա­յե­րէն խմբագ­րու­թիւն).
«Սկզբ­նա­կան շրջա­նում ­Փա­րա­ճա­նո­վը բան­տում ճնշո­ւած էր զգում ի­րեն, կոտ­րո­ւած եւ ոչն­չա­ցո­ւած։ ­Բո­լորն էին ծաղ­րում նրան՝ ե՛ւ բան­տա­պե­տը, ե՛ւ բան­տար­կեալ­նե­րը։ ­Բա­ցի այդ, ­Փա­րա­ճա­նո­վը վա­տա­ռողջ էր՝ հի­ւանդ սիրտ ու­նէր, տան­ջում էր շա­քա­րախ­տը: ­Բան­տում վի­րա­հա­տե­ցին թո­քե­րը։ Չ­նա­յած այս դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րին՝ ­Փա­րա­ճա­նո­վը բա­կում հա­ւա­քում էր դուրս նե­տո­ւած ծա­ղիկ­նե­րը, հեր­բա­րիում պատ­րաս­տում եւ նա­մա­կով ու­ղար­կում ըն­կեր­նե­րին։ ­Մի ան­գամ նոյ­նիսկ կե­ֆի­րի կա­փա­րի­չի վրայ մե­խով ­Պուշ­կի­նի, ­Գո­գո­լի եւ ­Պետ­րոս Iի դի­ման­կար­նե­րը գծեց։ ­Բան­տա­պահ­նե­րը, տես­նե­լով դի­ման­կա­րը, կա­տա­կե­ցին դրա շուրջ, սա­կայն ձեռ­քից չվերց­րին։ 10 տա­րի անց այս «մե­դա­լիոն»ն­ ըն­կաւ ռե­ժի­սոր ­Ֆե­դե­րի­կօ ­Ֆել­լի­նիի ձեռ­քը, ով ար­ծա­թէ շքան­շան պատ­րաս­տեց դրա­նից, որն այդ ժա­մա­նա­կո­ւա­նից շնորհ­ւում է լա­ւա­գոյն ժա­պա­ւէ­նին՝ ­Ռի­մի­նիի փա­ռա­տօ­նում։
«Դ­միտ­րի ­Շեւ­չեն­կոն պատ­մում էր.
«­Բան­տը չկոտ­րեց ­Փա­րա­ճա­նո­վին, չաղ­տո­տեց նրա հո­գին: ­Նա կեղ­տի, լո­ւե­րի ու ցած­րա­ցում­նե­րի աշ­խար­հից դուրս բե­րեց գե­ղեց­կու­թիւ­նը, դար­ձաւ իս­կա­կան նկա­րիչ: Այս ա­ռու­մով նա եւ ­Սոլ­ժե­նի­ցին ընդ­հա­նուր բան ու­նեն, ով գո­չել էր.- «Օրհ­նեա՛լ լի­նես, բանտ»: ­Քա­րի փոք­րիկ կտո­րը, չո­րա­ցած խո­տը, եր­կա­թէ ձո­ղե­րը նրա ձեռ­քե­րում գլուխ-գոր­ծոց­ներ էին դառ­նում: ­Միայն ­Լի­լիա Բ­րի­կը չէր նրան նո­ւէր­ներ ու­ղար­կում բանտ: ­Մի ան­գամ ­Փա­րա­ճա­նո­վը բան­տի բաղ­նե­պա­նի հետ միա­սին փշա­լա­րե­րից եւ իր գուլ­պա­նե­րից ծաղ­կե­փունջ պատ­րաս­տեց եւ ու­ղար­կեց ­Լի­լիա­յին՝ ­Մար­տի 8ի կա­պակ­ցու­թեամբ: ­Լի­լիան հիա­ցած էր եւ նո­ւէ­րը դրեց ­Մա­յա­կովս­կու նո­ւի­րած ծաղ­կա­մա­նի մէջ: ­Սա­կայն բան­տի հո­տը վե­րաց­նե­լու հա­մար ստի­պո­ւած էր ծաղ­կե­փուն­ջին փչել «­Մուս­տանգ» օ­ծա­նե­լիք…
«­Լի­լիա Բ­րիկն ա­մէն ինչ ա­նում էր ­Սեր­գէ­յին բան­տից ա­զա­տե­լու հա­մար։ Այն ժա­մա­նակ նա 80 տա­րե­կան էր, սա­կայն չնա­յած տա­րի­քին, նա­խան­ձե­լի աշ­խու­ժու­թիւն էր ցու­ցա­բե­րում։ Բ­րիկն ա­ռա­ջինն էր, ով ոտ­քի հա­նեց օ­տա­րերկ­րա­ցի­նե­րին՝ որ­պէս­զի պաշտ­պա­նեն ­Փա­րա­ճա­նո­վին։ Ն­րա ազ­դե­ցու­թիւ­նը յատ­կա­պէս ու­ժեղ էր Ֆ­րան­սիա­յում: 1977 թո­ւա­կա­նին նա ան­ձամբ մեկ­նեց ­Փա­րիզ, որ­տեղ ցու­ցա­հան­դէս էր բաց­ւում՝ նո­ւի­րո­ւած Վ­լա­դի­միր ­Մա­յա­կովս­կուն։ Այս­տեղ նա հան­դի­պեց ֆրան­սիա­ցի գրող, կո­մու­նիստ, ­Լե­նի­նի մրցա­նա­կի դափ­նե­կիր ­Լո­ւի Ա­րա­գո­նի հետ։ ­Լի­լիան հա­մո­զեց վեր­ջի­նիս՝ ­Մոսկ­վա­յում հան­դի­պե­լու Բ­րեժ­նե­ւի հետ եւ բա­րե­խօ­սե­լու ­Փա­րա­ճա­նո­վի հա­մար։ Ա­րա­գո­նը հա­մա­ձայ­նո­ւեց եւ ի­րօք հան­դի­պեց Բ­րեժ­նե­ւի հետ ու զրոյ­ցի ժա­մա­նակ յի­շա­տա­կեց ­Փա­րա­ճա­նո­վին։ Բ­րեժ­նե­ւը չէր ճա­նա­չում ­Փա­րա­ճա­նո­վին, սա­կայն քա­նի որ լաւ էր վե­րա­բեր­ւում Ֆ­րան­սիա­յի ­Կո­մու­նիս­տա­կան ­Կու­սակ­ցու­թեա­նը եւ ան­ձամբ՝ ­Լո­ւի Ա­րա­գո­նին, խոս­տա­ցաւ ան­պայ­ման քննել այս հար­ցը։ Եւ կա­տա­րեց խոս­տու­մը։ 1977 թո­ւա­կա­նի ­Դեկ­տեմ­բե­րի 30ին ­Փա­րա­ճա­նո­վին ա­զատ ար­ձա­կե­ցին՝ կրճա­տե­լով ժամ­կէ­տը մէկ տա­րով»։