Ս­փիւռ­քը մաշ­ւում է… ար­դեօք ին­չո՞ւ

ԱՐՄԻՆԷ ՄՈՒՔՈՅԵԱՆ — ­Մոնթ­րէալ

Ս­փիւռ­քը, որ ա­ռանձ­նա­նում է իր պատ­մու­թեամբ, իր պահ­պան­ման եւ զար­գաց­ման ձե­ւե­րով ու հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րով, տար­բեր է իր գաղ­թօ­ճախ­նե­րով, որ­տեղ ազ­գա­յին գոր­ծու­նէու­թիւ­նը, հայ­րե­նի­քի հետ ա­մուր կա­պը կազ­մա­կերպ­ւում եւ պահ­ւում են հայ­կա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րի մի­ջո­ցով.- Ե­կե­ղե­ցի­ներ, բա­րե­սի­րա­կան, կրթամ­շա­կու­թա­յին, քա­ղա­քա­կան եւ այլ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ ու միու­թիւն­ներ։ ­Սա­կայն սփիւռ­քում հա­յու­թեան ինք­նու­թեան պահ­պան­ման ա­մե­նա­մեծ դե­րա­կա­տա­րը, կա­րե­ւո­րա­գոյն օ­ճա­խը ե­ղել եւ մնում են դպրոցն ու ըն­տա­նի­քը։
­Հայ մայրն էր, որ ­Տէր ­Զօ­րի ա­ւազ­նե­րի վրայ գրում ու որ­դուն էր ժա­ռան­գում ­Մես­րո­պեան Այ­բու­բե­նը, եւ որ­քան էլ ա­նա­պա­տի ա­նո­ղոք քա­մին ջնջում էր տա­ռե­րը, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ՝ հայ լե­զուն ապ­րեց բո­լոր այն վայ­րե­րում, որ­տեղ ե­ղան ­Մեծ Ե­ղեռ­նից յե­տոյ վե­րապ­րող­ներ։
Օ­տար ա­փե­րում, ա­մե­նադ­ժո­ւա­րին պայ­ման­նե­րում, տա­րա­գիր հա­յու­թիւ­նը՝ հայ լե­զուն ու մշա­կոյ­թը պա­հե­լու, սերնդ­նե­րին հա­յե­ցի կրթե­լու ա­ռա­քե­լու­թեամբ, հիմ­նում է որ­բա­նոց-կրթա­րան­ներ, որ­տեղ պատս­պա­րում, սնում ու կրթում է հա­զա­րա­ւոր որ­բե­րի։
­Տա­րի­նե­րի հետ, գաղ­թօ­ճախ­նե­րը, ըն­կե­րա­յին-տնտե­սա­կան ինք­նա­հաս­տատ­ման պայ­ման­նե­րում, ի­րենց գե­րա­կայ խնդի­րը դրել են հայ­կա­կան դպրոց­նե­րի ստեղ­ծու­մը եւ զար­գա­ցու­մը. բա­ցել են դպրոց­ներ, որ­տեղ ե­րե­խա­նե­րը գի­տե­լիք­ներ են ստա­ցել հա­յոց լե­զո­ւի, գրա­կա­նու­թեան, հա­յոց պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թի մա­սին, կրթո­ւել ու դաս­տիա­րա­կո­ւել հա­յե­րէն։
­Հայ­կա­կան դպրոց­նե­րի ա­մե­նա­կա­րե­ւոր ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւ­նը ե­ղել է դպրո­ցում տի­րող ազ­գա­յին մթնո­լոր­տը, որն էլ իր հեր­թին նպաս­տել է ե­րե­խա­նե­րի մօտ ազ­գա­յին ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան ձե­ւա­ւոր­մա­նը։
Այս­պի­սով՝ սփիւռ­քի պատ­մու­թիւ­նը փաս­տում է այն հսկա­յա­ծա­ւալ աշ­խա­տան­քը, որ ի­րա­կա­նա­ցո­ւել է հա­յա­կերտ­ման, հայ ինք­նու­թեան, հա­յոց լե­զո­ւի ու մշա­կոյ­թի պահ­պան­ման եւ սե­րունդ­նե­րին փո­խանց­ման հա­մար։
Այ­սօր պար­բե­րա­բար տե­ղի են ու­նե­նում քննար­կում­ներ, հնչում են մտա­հո­գու­թիւն­ներ ու տագ­նապ­ներ, ար­ւում են ա­ռա­ջար­կու­թիւն­ներ՝ սփիւռ­քում հա­յա­պահ­պան­ման, հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան, յատ­կա­պէս հա­յոց լե­զո­ւի պահ­պան­ման հա­մար, ո­րը գնա­լով ա­ւե­լի ու ա­ւե­լի հրա­տապ է դառ­նում: Ան­շուշտ, բո­լորս էլ գի­տակ­ցում ենք, որ հայ­րե­նի­քից հե­ռու, օ­տա­րու­թեան մէջ հայ ինք­նու­թիւ­նը, հայ լե­զուն ստի­պո­ւած են դի­մա­կա­յե­լու դժո­ւար մար­տահ­րա­ւէր­նե­րի:
Աս­տի­ճա­նա­բար ակն­յայտ է դառ­նում, որ սփիւռ­քի նոր սե­րուն­դը այ­սօր հա­մե­մա­տա­բար փո­խել է իր ինք­նու­թեան ըն­կա­լու­մը, յար­մա­րո­ւել է օ­տա­րա­լե­զու մի­ջա­վայ­րին, ըն­դօ­րի­նա­կել օ­տար բար­քեր եւ սո­վո­րու­թիւն­ներ, հա­ղոր­դակց­ման լե­զուն այ­լեւս հա­յե­րէ­նից փո­խել է օ­տար լե­զո­ւի, շա­տա­ցել են խառն ա­մուս­նու­թիւն­նե­րը…
­Բո­լորս էլ յստակ գի­տենք, որ հա­յու­թեան, հա­յոց լե­զո­ւի պահ­ման­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը ո­րե­ւէ հիմ­նա­ւոր­ման կա­րիք չու­նի, այն մեր հայ­րե­նի­քի, մեր մշա­կոյ­թի, մե՛ր ներ­կա­յու­թիւնն է օ­տա­րու­թեան մէջ։
Եւ այ­սօր, նո­րա­գոյն տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի շնոր­հիւ ստեղ­ծո­ւել է մի նոր հնա­րա­ւո­րու­թիւն՝ ամ­բողջ աշ­խար­հում հա­յե­րի մի­մեանց հետ հա­յե­րէ­նով շփու­մը, այ­լեւս հնա­րա­ւոր է դար­ձել աշ­խար­հի ա­մէն ան­կիւ­նում մշա­կու­թա­յին ու տե­ղե­կա­տո­ւա­կան կա­պե­րի հաս­տա­տու­մը, ո­րով եւ ար­տա­ցոլ­ւում են հա­յու­թեան կեանքն ու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։
Ես էլ շա­տե­րի նման սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րի օգ­տա­տէր եմ եւ հե­տե­ւում եմ հա­յու­թեան կեան­քին, ան­ցու­դար­ձին, յատ­կա­պէս սփիւռ­քի հայ­կա­կան դպրոց­նե­րի, ե­րի­տա­սար­դա­կան կենտ­րոն­նե­րի եւ տար­բեր միու­թիւն­նե­րի գոր­ծու­նէու­թեա­նը։ ­Բայց ցա­ւով պէտք է նշեմ, որ գրե­թէ չէի հան­դի­պում հայ­կա­կան դպրոց­նե­րի, ե­րի­տա­սար­դա­կան կենտ­րոն­նե­րի ու միու­թիւն­նե­րի հա­յե­րէ­նով լու­սա­բա­նո­ւող նիւ­թե­րի։
Այս հե­տաքրք­րու­թիւ­նը ստի­պեց ինձ փոքր ու­սում­նա­սի­րու­թիւն ա­նել, եւ հա­մա­ցան­ցը տո­ւեց ինձ սփիւռ­քի հայ­կա­կան դպրոց­նե­րի ցան­կը։ Ես այ­ցե­լե­ցի մի շարք դպրոց­նե­րի թէ՛ դի­մա­տետ­րի է­ջե­րին եւ թէ՛ պաշ­տօ­նա­կան կայ­քէ­ջե­րին։
Եւ, ի զար­մանս ինձ, գրե­թէ չգտայ դպրոց­նե­րի ա­ռօ­րեան հա­յե­րէ­նով լու­սա­բա­նող նիւ­թեր, հիմ­նա­կա­նում օ­տա­րա­լե­զու է. ես միայն հիա­նում էի գե­ղե­ցիկ նկար­նե­րով եւ են­թադ­րում, որ դպրո­ցում ա­ռօ­րեան հա­ճե­լի է, սա­կայն մի հարց տան­ջում է ինձ՝ ար­դեօ՞ք այդ գու­նա­ւոր եւ նկար­նե­րում գե­ղե­ցիկ ե­րե­ւա­ցող ա­ռօ­րեան հա­յե­րէ­նո՞վ է։ Իսկ ի՞նչ է զգում նոյն ա­շա­կեր­տը, երբ իր դպրո­ցի հան­րա­յին հար­թա­կի լե­զուն օ­տա­րա­լե­զու է, ար­դեօ՞ք նա մտա­ծում է՝ իր մայ­րե­նի լե­զուն ու­րեմն այն­քան էլ կա­րե­ւոր չէ, կա­րե­ւո­րը օ­տա­րինն է։
Եւ նո­րից ու­ղե­ղիս մէջ գամ­ւում է՝ սփիւռ­քը մաշ­ւում է…
Ար­դեօք ին­չո՞ւ։
­Կը լի­նեն պա­տաս­խա­նող­ներ՝ չգի­տե՛մ։