«Ս­փիւռ­քա­հայ կեան­քեր ինչ­պէս որ տե­սայ» գիր­քին շնոր­հան­դէ­սը

ՍԵԴԱ ՔԻՒՓԵԼԵԱՆ

«Շ­նոր­հա­կալ ենք, որ մե­զի բա­ցա­ռիկ ու­րա­խու­թիւ­նը կու տաք, կազ­մա­կեր­պե­լով նման ե­րե­կո­ներ, ուր կը պան­ծա­ցո­ւի հայ եր­գը, հայ գի­րը, հայ գրա­կա­նու­թիւ­նը, հայ գիր­քը…», նման ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րով, յու­զում­նա­խառն ծա­փե­րով, ներ­կա­նե­րը Ուր­բաթ՝ 21 ­Յու­նի­սին շնոր­հա­ւո­րե­ցին ­Հայ ա­ւե­տա­րա­նա­կան ե­կե­ղեց­ւոյ եւ «Ա­րե­ւիկ» գրա­տան կազ­մա­կեր­պած` դոկտ. Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեա­նի «Ս­փիւռ­քա­հայ կեան­քեր, ինչ­պէս որ տե­սայ» գիր­քին շնոր­հան­դէ­սը, հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ Հ. Հ. ար­տա­կարգ եւ լիա­զօր դես­պան ­Ֆա­դէյ ­Չար­չօղ­լեա­նի, ո­րուն երկ­րէն բա­ցա­կա­յու­թեան պատ­ճա­ռաւ զինք փո­խա­ռի­նած էր դես­պա­նորդ ­Բա­վել Փս­ճը­քեան։ ­Ներ­կայ էին՝ յու­նա­հա­յոց Ա­ռաջ­նորդ ­Գե­ղամ արք. ­Խա­չե­րեան, ­Հա­յաս­տա­նի Աս­տո­ւա­ծա­շուն­չի ըն­կե­րու­թեան վա­րիչ քար­տու­ղար Եզ­նիկ արք. ­Պետ­րո­սեան, հայ կա­թո­ղի­կէ հա­մայն­քի ժո­ղովր­դա­պետ ­Յով­սէփ ծ.վ. ­Պէ­զա­զեան, հո­գե­ւոր հայ­րե­րը, միու­թեանց եւ կազ­մա­կեր­պու­թեանց ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, կրթա­կան մշակ­ներ, խմբա­գիր­ներ եւ գրա­սէր ընտ­րա­նի մը։
­Դոկտ. Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեան, որ­պէս Ա­րա­բա­կան ­Ծո­ցի Աս­տո­ւա­ծա­շուն­չի ըն­կե­րու­թեան ընդ­հա­նուր քար­տու­ղար, կ­՚այ­ցե­լէ շատ եր­կիր­ներ, ուր կը ծա­նօ­թա­նայ հա­յու բե­կոր­նե­րու, (ինչ­պէս ­Վահ­րամ ­Մա­վեան գրած էր «Ա­մէն տեղ հայ կայ» «­Հա­յու բե­կոր­ներ» գիր­քե­րը)։
«Ա­րե­ւիկ» գրա­տան պա­տաս­խա­նա­տու ­Սօ­նա ­Գալս­տեան ող­ջու­նեց ներ­կա­նե­րը, ներ­կա­յա­ցուց դոկտ. ­Ճէ­պէ­ճեա­նը, ա­պա բեմ հրա­ւի­րեց շնոր­հան­դէ­սին ի­րենց սրտի խօս­քը ը­սե­լու՝ ­Նա­զա­րէթ ­Պէր­պէ­րեա­նին, ­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեա­նին եւ ­Զա­ւէն Գ­րի­գո­րեա­նին, որ­մէ վերջ Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեան իր սրտի խօս­քը ար­տա­սա­նեց, շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­լով այս բա­ցա­ռիկ հա­ւա­քոյ­թին հա­մար։ ­Յա­ջոր­դա­բար, Եզ­նիկ Սր­բա­զա­նը եւ Ա­ռաջ­նորդ Սր­բա­զան հայ­րը ի­րենց սրտի խօս­քը եւ տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րը ար­տա­յայ­տե­ցին։
­Նա­զա­րէթ ­Պէր­պէ­րեան ը­սաւ թէ, սրտի եւ մտքի եր­կար կապ, մտեր­մու­թիւն ու­նի դոկտ. ­Ճէ­պէ­ճեա­նին հետ, որ­պէս խմբա­գիր եւ աշ­խա­տա­կից։ Պրն. ­Պէր­պէ­րեան փոր­ձեց գիր­քին լե­զո­ւա­կան բո­վան­դա­կու­թեան, գրա­կան շուն­չին ո­ճը սահ­մա­նել, թէ ո՞ր գրա­կան դա­սա­կար­գի կը պատ­կա­նի։ Գլ­խա­ւոր ար­ժա­նի­քը ­Ճէ­պէ­ճեա­նի, ա­րագ, կարճ եւ խիտ տա­րա­զու­մով աշ­խարհ մը, կեր­պար մը ներ­կա­յաց­նե­լու մէջ է։ Պրն. ­Պէր­պէ­րեան կը հաս­տա­տէ հե­ղի­նա­կին Աս­տո­ւա­ծաշն­չա­կան ո­գիին ներ­կա­յու­թիւ­նը բո­լոր յօ­դո­ւած­նե­րուն մէջ։ ­Դոկտ. ­Ճէ­պէ­ճեան երբ կը հան­դի­պի հայ էա­կի, մարդ էա­կի մը, կը տես­նէ որ հայ էա­կը ինչ­պէս այդ ան­տա­նե­լի մի­ջա­վայ­րին մէջ կրցած է մարդ մնալ, հայ մնալ. Ինք ալ մարդ­կօ­րէն՝ հա­յօ­րէն կը մօ­տե­նայ։ ­Կար­ծեմ այս­պի­սի գիրք չենք ու­նե­ցած, որ այս­քան ըն­թեր­ցո­ղը գրա­ւէ։
­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան, երբ գիր­քին ծա­ւա­լին նա­յե­ցաւ (550 էջ) գրա­խօ­սա­կան մը գրե­լու հա­մար վախ­ցաւ, բայց ի վեր­ջոյ կար­դաց։ Ա­մէն մէկ յօ­դո­ւած մա­մու­լի մէջ հրա­տա­րա­կո­ւած յօ­դո­ւած մըն է։ Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեան ա­մէն ճամ­բոր­դու­թե­նէ նո­րու­թիւն մը կը յայտ­նա­բե­րէ, նոր հա­յեր, նոր մար­դիկ քով քո­վի կը բե­րէ։ Ան հարս­տա­ցու­ցած է հայ մա­մու­լը, հայ բե­կոր­նե­րու մա­սին գրե­լով, ան­ծա­նօթ քա­ղաք­ներ կը յայտ­նա­բե­րէ, փնտռե­լով եւ գտնե­լով հա­յու բե­կոր մը, կար­ծես մէ­կը կը պար­տադ­րէ ի­րեն։ Իր բո­լոր ճամ­բոր­դու­թիւն­նե­րուն, հան­դի­պում­նե­րուն ընդ­մէ­ջէն կը կեր­տէ հա­յը, հա­յու­թիւ­նը, հայ­րե­նի­քի եւ հո­ղին ու­ժը։ ­Տեղ մը կ­՚ը­սէ՝ հա­յուն ամ­բող­ջա­կան մշա­կոյ­թը՝ հա­յուն ազ­գա­յին ինք­նու­թիւնն է, լե­զուն եւ պատ­մու­թիւ­նը, երգն է։
­Դոկտ. ­Ճէ­պէ­ճեան կը տես­նէ հա­յուն վե­րապ­րու­մը (էջ 296)ին մէջ, ը­սե­լով թէ այս­պի­սի մար­դիկ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վերջ դար­ձան մեր հե­րոս­նե­րը, հա­յուն ապ­րե­լու հպար­տու­թիւ­նը դրին մեր հո­գի­նե­րուն մէջ։ ­Պայ­քար կար, հա­յուն շա­րու­նա­կա­կա­նու­թիւ­նը այդ պայ­քա­րին աշ­խա­տան­քին մէջն է։
Պրն. ­Քիւր­տօղ­լեան վեր­լու­ծեց յօ­դո­ւած­նե­րուն ո­ճին պար­զու­թիւ­նը, դիւ­րին ըմբռ­նե­լիու­թիւ­նը, հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը եւ մաս­նա­ւո­րեց ըն­թեր­ցո­ղին մէջ քրքրած զգա­ցու­մը եւ ա­նոր հո­գիին մէջ ստեղ­ծած տագ­նա­պը՝ յօ­դո­ւա­ծին պա­րու­նա­կած նիւ­թին պատ­մու­թեամբ։
­Զա­ւէն Գ­րի­գո­րեան ը­սաւ թէ, հայ գիր­քը հայ ժո­ղո­վուր­դի կե­նաց շունչն է հայ ան­հա­տին հա­մար։ ­Հայ գիր­քը տրո­փող կեն­դա­նի սիրտն է հա­յոց պատ­մու­թեան եւ այ­սօր մեր ձեռ­քե­րուն մէջ ե­ղող՝ Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեա­նի հրա­տա­րա­կած «Ս­փիւռ­քա­հայ կեան­քեր ինչ­պէս որ տե­սայ» գիր­քը, մեր ժա­մա­նա­կա­կից սփիւռ­քա­հայ կեան­քի պատ­մու­թե­նէն է­ջեր եւ պատ­կեր­ներ են, ո­րոնք կը տո­ղան­ցեն ի­րենց զա­նա­զա­նու­թեամբ եւ գու­նա­ւոր խճան­կա­րա­յին պատ­մու­թիւն­նե­րով։
­Գիր­քը կը բո­վան­դա­կէ սփիւռ­քա­հայ ա­մէ­նօ­րեայ կեան­քի պատ­մու­թիւն­ներ, ի­րենց կեն­ցա­ղով, ի­րենց հա­սա­րա­կաց ազ­գա­յին գո­յու­թեան եւ գո­յա­տեւ­ման մտա­հո­գու­թիւն­նե­րով, ան­դո­հան­քով, մշձա­ւան­ջով։ Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեան կը շրջի սփիւռ­քա­հայ գա­ղութ­ներ, Ա­ւե­տա­րա­նի ճամ­բով Ա­ւե­տա­րա­նի փրկու­թեան գիր­քը ձեռ­քին եւ հա­ղոր­դա­կից կը դառ­նայ այդ գա­ղութ­նե­րու կեան­քե­րուն, ազ­գա­յին հայ­րե­նա­սի­րա­կան, ե­կե­ղե­ցա­սի­րա­կան գոր­ծու­նէու­թիւն­նե­րուն։
Եզ­նիկ արք. ­Պետ­րո­սեան, որ­պէս մտե­րիմ բա­րե­կամ եւ գոր­ծա­կից Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեա­նի, շնոր­հա­ւո­րեց զինք, մաղ­թե­լով նո­րա­նոր Աս­տո­ւա­ծաշն­չա­կան հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րով հարս­տաց­նել մեր գրա­դա­րան­նե­րը։
­Գե­ղամ արք. ­Խա­չե­րեան, բո­լոր ներ­կա­նե­րուն թարգ­մա­նը ըլ­լա­լով շնոր­հա­ւո­րեց Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեա­նին, յանձ­նա­րա­րե­լով կար­դալ իր քրիս­տո­նէա­կան եւ հայ­րե­նա­սի­րա­կան շուն­չով գրո­ւած գիր­քը։ Սր­բա­զան ­Հայ­րը շեշ­տեց, թէ հա­յը կը տո­կայ ա­մէն դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րու հա­յա­պահ­մա­նու­մի սի­րոյն, յանձն առ­նե­լով ա­մէն տե­սակ դժո­ւա­րու­թիւն։
­Դոկտ. Հ­րայր ­Ճէ­պէ­ճեան խօսք առ­նե­լով, իր սրտա­գին շնոր­հա­կա­լու­թիւն­նե­րը յայտ­նեց ի­րեն շնոր­հո­ւած այս բա­ցա­ռիկ ազ­գա­յին հայ­րե­նա­սի­րա­կան եւ քրիս­տո­նէա­կան հա­ւա­քոյթ-ե­լոյ­թին առ­թիւ։
Ե­րե­կոն ճո­խա­ցաւ ­Ռո­զի­նա ­Մար­տի­րո­սեա­նի «սան­թու­րի» վրայ կա­խար­դա­կան նո­ւա­գով, ճկուն մատ­նե­րու զար­կով՝«­Մախ­մուր աղ­ջիկ», «Ով սի­րուն, սի­րուն» եւ րու­մա­նե­րէն երգ մը։ Եր­գա­հան, ե­րա­ժիշտ եւ ա­րո­ւես­տա­գէտ ­Հայկ Եա­զը­ճեան դպչե­լով հա­յու սրտի զար­կե­րուն եւ ար­ցունք­ներ խլե­լով «ուտ»ի վրայ նո­ւա­գեց «Եա­րը մար­դու եա­րա կու­տայ», «­Հօյ, նա­զան իմ եա­րը», «­Բին­կէօլ»՝ (որ…երբ բաց ե­ղան գար­նան կա­նաչ դռնե­րը, քնար դա­րան աղ­բիւր­նե­րը ­Բին­կէօ­լի) եւ եր­կու ա­րա­բա­կան եր­գեր, ո­րուն կ­՚ըն­կե­րա­նար ի­րեն «­Քա­նո­նով» յոյն ա­րո­ւես­տա­գէտ ­Թա­սոս ­Բու­լիոս։
­Վեր. ­Վի­գէն ­Չո­լա­քեան, շնոր­հա­ւո­րեց դոկտ. ­Ճէ­պէ­ճեա­նին եւ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց ներ­կա­նե­րուն եւ բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնք սա­տա­րե­ցին շնոր­հան­դէ­սի յա­ջո­ղու­թեան։