Վերջերս Արեւմտահայոց Հարցերու Ուսումնասիրութեան կեդրոնը հրապարակած էր որոշ փաստաթուղթեր, ըստ որոնց` Սպանիոյ թագաւոր Ալֆոնսօ 13րդը փորձեր էր փրկել 1915 թ. Ապրիլ 24ին ձերբակալուած հայ մտաւորականութեան որոշ ներկայացուցիչներ:
Քանի որ այդ վաւերագիրները մեծ հետաքրքրութիւն առաջացուցին գիտնականներու եւ ընդհանրապէս մեր բոլոր ընթերցողներուն մօտ, Akunq.net ստորեւ կը հրապարակէ նաեւ 1916 թ. Մայիսին Օսմանեան Կայսրութեան մօտ Սպանիոյ ներկայացուցիչին պաշտօնական նամակը` ուղղուած տուեալ ժամանակաշրջանին Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Հալիլ Մենթեշէին: Նամակը կը պարզաբանէ, թէ Սպանիոյ թագաւորը 1916 թ. դեռեւս տեղեակ չէր, որ Դանիէլ Վարուժանը եւ միւս հայ մտաւորականները արդէն սպաննուած էին օսմանեան իշխանութիւններու հրամանով, եւ դեռ յոյսեր կը փայփայէր զանոնք փրկելու:
Փաստաթուղթը Արեւմտահայոց Հարցերու Ուսումնասիրութեան կեդրոնին տրամադրած է օսմանեան արխիւէն զայն յայտնաբերած ամերիկաբնակ պոլսահայ Գէորգ Յակոբեանը, իսկ ֆրանսերէնէ հայերէն թարգմանած է կեդրոնի թրքերէն բաժինի պատասխանատու Մելինէ Անումեան:
«10 Մայիս 1916 թ.
Թուրքիոյ մէջ Սպանիոյ ներկայացուցչութիւն
Պարո՛ն նախարար,
Ընթացիկ ամսուան 1ին եւ 8ին պատիւ ունեցայ հանդիպումներ ունենալու Ձերդ գերազանցութեան հետ: Այդ հանդիպումներուն քննարկուած այն մի քանի հայերու թեմայի առումով, հայեր, որոնց ազատ արձակումը խնդրուած էր Նորին Մեծութիւն տիրակալիս կողմէ, Ձեր թոյլտուութեամբ կը ցանկամ յաւելել, որ Դանիէլ Վարուժան անուամբ յիշատակուած անձը կը կրէ Դանիէլ Չպուգեարեան անունը, եւ որ Վարուժան անունը, որով ան յայտնի է, իրականութեան մէջ անոր գրական կեղծանունն է:
Իմ ունեցած տեղեկութիւններուս համաձայն` վերոյիշեալ անձը ձերբակալուած է 1915 թ. Ապրիլ 11/24ին, եւ միւս բանտարկեալներուն հետ միասին ուղարկուած՝ Չանքըրը, ուր ան մնացեր է առնուազն մինչեւ նոյն տարուան Օգոստոս 7/20ը, իսկ հոնկէ ալ հաւանաբար ուղարկուած է Այիաշ:
Կը շտապեմ Ձեր գերազանցութեան յայտնելու այն, ինչ որ տեղի ունեցած է մինչ այժմ, քանի որ կը ցանկամ դիւրացնել անոր որոնումը, զոր հրահանգուած է օսմանեան կառավարութեան կողմէ, եւ օգտուելով առիթէն` կը տեղեկացնեմ, որ քիչ առաջ նոր հրահանգներ ստացեր եմ, ըստ որոնց` պէտք է աշխուժացնեմ քայլերս` վերոնշեալ անձանց խնդրի ուղղութեամբ:
Կանխաւ երախտագիտութիւնս կը յայտնեմ Ձերդ գերազանցութեան` վերոյիշեալ որոնումներուն արդիւնքի մասին յառաջիկային զիս տեղեկացնելու համար, որպէսզի ես կարելիութիւն ունենամ հնարաւորինս շուտով պատասխանելու Նորին մեծութիւն Սպանիոյ թագաւորին:
Պարո՛ն նախարար, ընդունեցէ՛ք, խնդրեմ, խորին յարգանքներուս հաւաստիքը»:
