­Պերճ ­Գու­յում­ճեան

Ե­րեք­շաբ­թի, 7 ­Փետ­րո­ւա­րի ա­ռա­ւօ­տուն, ցուրտ հո­ղին յանձ­նո­ւե­ցաւ մար­մի­նը դաշ­նակ­ցա­կան հա­ւա­տա­ւոր ըն­կե­րոջ մը՝ ­Պերճ ­Գու­յում­ճեա­նի։ ­Հա­յու­թեան ու յու­նա­հայ գա­ղու­թին հան­դէպ ան­դի­մադ­րե­լի հա­ւա­տար­մու­թիւն ցու­ցա­բե­րած սե­րուն­դի մը վեր­ջին ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րէն ե­ղաւ ընկ. ­Պերճ, ո­րու կեան­քէն ներս նաե՛ւ մեր օ­րա­թեր­թը՝ «Ա­զատ Օր»-ը, մաս­նա­ւոր դեր եւ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցաւ։ ­Մո­լի ըն­թեր­ցողն էր թեր­թին. ան­համ­բեր կը սպա­սէր ցրո­ւի­չի ժա­մա­նու­մին, նոյ­նիսկ երբ քա­մո­ւած մնաց իր տա­ռա­պան­քի մե­նու­թեան մէջ։ ­Յա­ճա­խա­կի հե­ռա­ձայն­նե­րով խմբագ­րա­տուն՝ պա­տո­ւէր մը, նո­ւի­րա­տո­ւու­թիւն մը տա­լու, խնդրանք մը ար­տա­յայ­տե­լու միտ­քով, հե­ռո­ւէն ե­կող ձայ­նը «ձեր կող­քին եմ» ը­սե­լու գօ­տեպն­դող սփո­փանք մը ե­ղաւ թեր­թի հեւ­քոտ ա­ռօ­րեա­յին մէջ։ Իր մա­հով սոսկ ըն­թեր­ցող մը չէ որ կը պակ­սի մեր ցու­ցակ­նե­րէն, այլ թեր­թի սիր­տի զար­կե­րուն հե­տե­ւող անձ մը, թան­կա­գին բա­րե­կամ մը։
Ըն­տա­նե­կան պա­րա­գա­նե­րէն զատ, մեծ թի­ւով հայ­րե­նա­կից­ներ, գա­ղա­փա­րի ըն­կեր­ներ եւ յոյն բա­րե­կամ­ներ փու­թա­ցած էին ­Ֆիք­սի «Ս. ­Կա­րա­պետ» ե­կե­ղե­ցին, յար­գան­քի վեր­ջին տուր­քը տա­լու մեր ըն­կե­րոջ անշն­չա­ցած մար­մի­նին առ­ջեւ։
­Թե­մա­կալ Ա­ռաջ­նորդ ­Գե­ղամ արք. ­Խա­չե­րեան իր խօս­քին մէջ մէկ առ մէկ թո­ւեց ­Պերճ ­Գու­յում­ճեա­նի ծա­ռա­յու­թեան ար­ժա­նիք­նե­րը՝ կու­սակ­ցա­կան, միու­թե­նա­կան եւ ե­կե­ղե­ցա­շի­նու­թեան բնա­գա­ւառ­նե­րէն ներս, ուր իր շեշ­տո­ւած ան­հա­տա­կա­նու­թեան եւ նկա­րա­գի­րի հետ­քը թո­ղեց։
­Յա­ջոր­դա­բար, դամ­բա­նա­կան­նե­րով հան­գու­ցեա­լին մա­սին ար­տա­յայ­տո­ւե­ցան ընկ. ­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան եւ Հ.Յ.Դ. Կ.Կ.-ի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ընկ. Հ­ռիփ­սի­մէ ­Յա­րու­թիւ­նեան։ Ա­պա յու­նա­րէ­նով՝ ըն­տա­նի­քին կող­մէ սրտի խօսք ար­տա­սա­նեց իր որ­դին՝ ­Սեր­գօ ­Գու­յում­ճեան։ Եր­կու ըն­կեր­նե­րու դամ­բա­նա­կան խօս­քե­րը կու տանք սոյն թի­ւով։

Ընկ. Հ­ռիփ­սի­մէ ­Յա­րու­թիւ­նեա­նի դամ­բա­նա­կան խօս­քը

­Սի­րե­լի սգա­կիր­ներ,

­Մեր գա­ղու­թի եւ յատ­կա­պէս ­Ֆիք­սի հայ գա­ղու­թի հա­սա­րա­կաց յի­շո­ղու­թեան մէջ, մար­դիկ կան, ո­րոնց կեան­քի պատ­մու­թիւն­նե­րը ան­պայ­մա­նօ­րէն կա­պակ­ցո­ւած են գա­ղու­թի կեան­քին հետ։ ­Հա­մաշ­խար­հա­յին Երկ­րորդ պա­տե­րազ­մի սեւ ու ճնշո­ւած օ­րե­րէն ետք, երբ գե­րա­գոյն ճիգ մը կը կա­տա­րո­ւէր եր­կի­րը վե­րա­կազ­մա­կեր­պե­լու, հա­յու­թիւ­նը իր սահ­մա­նա­փակ մի­ջոց­նե­րով բայց զօ­րա­ւոր կամ­քով՝ անձ­նա­կան կեանք եւ ազ­գա­յին կա­ռոյց­ներ կը կազ­մա­կեր­պէր։ Ըն­կեր ­Պեր­ճը այդ ան­ձե­րէն է, որ իր անձ­նա­կան ճա­նա­պար­հի բո­լոր եզ­րե­րը միա­հիւ­սեց գա­ղու­թա­յին գոր­ծօն­նե­րուն մաս­նակ­ցե­լով եւ աշ­խա­տանք­նե­րը կազ­մա­կեր­պե­լով ու աշ­խու­ժաց­նե­լով։ Լ­ման սե­րունդ մը կար այդ օ­րե­րուն, ո­րոնց կեան­քի պա­հե­րը վէպ եւ կեն­դա­նի վկա­յու­թիւն­ներ կը դառ­նան, մեզ­մէ ա­ռաջ գրո­ւած պատ­մու­թեան տո­ղե­րուն հա­մար։
Ըն­կեր ­Պեր­ճը ճիշդ այդ ճա­նա­պար­հէն քա­լեց իր կեան­քին ըն­թաց­քին։ ­Ֆիք­սի Հ.Մ.Ը.Մ.ի գայ­լի­կա­կան վոհ­մա­կին մաս­նակ­ցե­լով, ա­պա Հ.Յ.Դ. ­Պա­տա­նե­կան ­Միու­թեան ան­դա­մակ­ցե­լով, իսկ հե­տա­գա­յին Հ.Յ.Դ. Ե­րի­տա­սար­դաց ­Միու­թեան շար­քե­րէն ներս, ի­րեն նման խան­դա­վառ, կայ­տառ ու ­Դաշ­նակ­ցա­կան հա­ւա­տա­ւոր ե­րի­տա­սարդ¬ե­րի­տա­սար­դու­հի­նե­րու հետ, ե­ղան այդ ա­մուր գա­ղա­փա­րա­կից սե­րուն­դը, որ օ­րի­նա­կե­լի տի­պար­ներ պի­տի կազ­մէին մեզ բո­լո­րիս հա­մար։ Ա­ւան­դա­պահ հայ ըն­տա­նի­քի ան­դամ ըլ­լա­լով, իր կո­ղակ­ցին՝ տի­կին Ա­նա­հի­տին հետ միաս­նա­բար, օ­րի­նա­կե­լի ներ­կա­յու­թիւն­ներ դար­ձան մեր ազ­գա­յին¬գա­ղու­թա­յին կեան­քէն ներս։ Ըն­կեր ­Պեր­ճը հպար­տու­թեամբ կը վկա­յէր՝ Հ.Յ.Դ. Ե­րի­տա­սար­դա­կան ­Միու­թեան իր տո­ւած երդ­ման յու­շը, որ կա­տա­րած էր ­Բեգ­լար ­Նա­ւա­սար­դեա­նի կնքա­հայ­րու­թեամբ, ա­պա յատ­կա­պէս ­Դաշ­նակ­ցա­կա­նի իր եր­դու­մը՝ ­Գաբ­րիէլ ­Լա­զեա­նի կնքա­հայ­րու­թեամբ։ Լ­ման սե­րունդ մը, որ բախ­տը ու­նե­ցաւ Հ.Յ.­Դաշ­նակ­ցու­թեան տի­տան­նե­րու շուն­չով հա­ղոր­դո­ւե­լու, նկա­րա­գիր ջամ­բե­լու, ծա­ռա­յու­թեան ո­գիով ամ­րապն­դո­ւե­լու եւ գա­ղա­փա­րի ճամ­բով ուղ­ղո­ւե­լու։
­Ծա­ռա­յե­լով Հ.Յ.Դ. ­Ֆիք­սի ­Կո­մի­տէի կազ­մէն ներս, կու­սակ­ցա­կան իր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ստա­ցաւ մեր շրջա­նի ա­ւագ ըն­կեր­նե­րուն մօտ, մօ­տէն հե­տե­ւե­լով ա­կում­բի կեան­քին ու աշ­խա­տանք­նե­րուն, միա­ժա­մա­նակ ծա­ռա­յե­լով որ­պէս ­Ֆիք­սի Ս. ­Կա­րա­պետ ե­կե­ղեց­ւոյ ­Թա­ղա­յին ­Խոր­հուր­դի ան­դամ։ Ան մաս կազ­մեց նաեւ ­Ֆիք­սի Ս. ­Կա­րա­պետ ե­կե­ղեց­ւոյ շի­նու­թեան յանձ­նա­խում­բին եւ այլ գոր­ծա­կից­նե­րու հետ միա­սին՝ յա­ջո­ղե­ցաւ ի­րա­կա­նա­ցած տես­նել Ս. ­Յով­հան­նու ­Կա­րա­պետ նոր ե­կե­ղեց­ւոյ շի­նու­թիւ­նը։
Ընտ­րո­ւե­լով նաեւ ­Ֆիք­սի շրջա­նէն ­Յու­նա­հա­յոց ­Թե­մա­կան ­Ժո­ղո­վի պատ­գա­մա­ւոր, ե­րեք յա­ջոր­դա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին, աշ­խուժ ներ­կա­յու­թիւն դար­ձաւ կրօ­նա­կան-ազ­գա­յին մեր կա­ռոյց­նե­րուն մօտ, իր նիւ­թա­կան ու բա­րո­յա­կան նպաս­տը բե­րե­լով, ա­մէն ան­գամ որ կը խնդրո­ւէր իր­մէ։
­Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն դի­մագ­րա­ւած ա­ռող­ջա­կան հար­ցե­րուն պատ­ճա­ռով, ան զրկո­ւե­ցաւ ազ­գա­յին կեան­քին մէջ ներ­կա­յու­թիւն ըլ­լա­լէ։ Այ­սու­հան­դերձ, Ա­զատ Օ­րի ճամ­բով, ըն­կեր­նե­րուն հետ հե­ռա­ձայ­նա­յին հա­ղոր­դակ­ցու­թեամբ եւ իր ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րուն հետ զրոյց­նե­րով, ան տե­ւա­բար կը հե­տե­ւէր գա­ղու­թի կեան­քին, ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի շուրջ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն, մտա­հո­գո­ւե­լով, սրտնե­ղե­լով, տա­ռա­պե­լով։ Իսկ երբ ա­ռի­թը ներ­կա­յա­նար եւ իր զա­ւակ­նե­րու ու­ղեկ­ցու­թեամբ ա­կումբ գար, ձեռ­նար­կի մը կամ ժո­ղո­վի մը մաս­նակ­ցե­լու հա­մար, մեծ էր իր հրճո­ւան­քը եւ իր գո­հու­նա­կու­թիւ­նը որ ծա­նօթ վայ­րե­րուն մէջ եւ ծա­նօթ դէմ­քե­րով շրջա­պատուած՝ ինք ան­գամ մը եւս մաս­նա­կից կը դառ­նար ե­ղե­լու­թեանց։
­Զինք ճանչ­ցած բո­լոր մեր ըն­կեր­նե­րը կրնան վկա­յել իր կամ­քի ու­ժին մա­սին, որ եր­բեք չի հաշ­տո­ւե­ցաւ հի­ւան­դու­թեան հե­տե­ւանք­նե­րուն, այլ նոյն ա­տեն տագ­նա­պե­ցաւ զա­նոնք յաղ­թա­հա­րե­լու հա­մար։ ­Կեան­քը մար­տահ­րա­ւէր մըն էր ի­րեն հա­մար, շա­րու­նա­կա­կան պայ­քար մը։ Եւ ա­հա՛ ան կը միա­նայ վեր­ջերս մեզ­մէ մշտա­պէս բաժ­նո­ւած մեր ըն­կեր­նե­րու փա­ղան­գին։ Ըն­կեր­ներ, ո­րոնք ազ­գա­յին խոր գի­տակ­ցու­թեան տէր ե­ղան եւ ամ­բողջ կեանք մը ծա­ռա­յե­ցին հայ­րե­նի­քին եւ ժո­ղո­վուր­դին։
­Մեր խո­րին ցա­ւակ­ցու­թիւն­նե­րը կը յայտ­նենք իր ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րուն, զա­ւակ­նե­րուն եւ թոռ­նիկ­նե­րուն, ո­րոնք ի­րենց տան մէջ կա­նու­խէն սոր­վե­ցան ծա­ռա­յու­թեան ո­գիի ար­ժէ­քը եւ օ­րի­նա­կե­լի նո­ւի­րու­մով կը շա­րու­նա­կեն այդ ճամ­բէն։
Հ.Յ.Դ. ­Յու­նաս­տա­նի ­Կեդ­րո­նա­կան ­Կո­մի­տէի, Հ.Յ.Դ. Ա­րամ ­Մա­նու­կեան ­Կո­մի­տէու­թեան եւ գա­ղա­փա­րի բո­լոր ըն­կեր­նե­րուն կող­մէ, խո­րին ցա­ւակ­ցու­թիւն­ներ բո­լո­րին։
­Յի­շա­տա­կը ան­թա­ռամ կը մնայ մեր մօտ։

Ընկ. ­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեա­նի դամ­բա­նա­կա­ն խօս­քը

Ս­գա­կից հայ­րե­նա­կից­ներ, ըն­կեր­ներ,

­Քիչ ետք հո­ղին պի­տի յանձ­նո­ւի յոգ­նա­տանջ մար­մի­նը սի­րե­ցեալն ­Պերճ ­Գո­յում­ճեա­նի, որ գա­ղու­թիս եւ յատ­կա­պէս մեր շրջա­նի վեր­ջին մո­հի­կան­նե­րէն էր: Ա­նոնց­մէ էր, ո­րոնք ի­րենց ողջ-ա­ռողջ կեան­քի ըն­թաց­քին աշ­խա­տե­ցան, պայ­քա­րե­ցան ազ­գի պահ­պա­նու­թեան հա­մար, մշտա­տեւ մտա­հո­գո­ւե­ցան եւ ի­րենց կա­րե­լին չխնա­յե­ցին գա­ղու­թի գոր­ծօն­նե­րը պա­հե­լու եւ ա­նոնց գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ան­խա­փան դարձ­նե­լու ջան­քին մէջ՝ դպրոց կամ ե­կե­ղե­ցի, ա­կումբ թէ մա­մուլ, սկաու­տա­կան, մար­զա­կան թէ մշա­կու­թա­յին աշ­խու­ժու­թիւն­ներ կամ կու­սակ­ցու­թիւն: ­Փո­խա­նակ ա­ւե­լորդ-պա­կաս բա­րո­յա­խօ­սե­լու կամ յոր­դոր­նե­րու, հա­մեստ գոր­ծե­րու տրա­մադրո­ւա­ծու­թեան ու կա­մա­ւոր ծա­ռա­յու­թեան ի­րենց անձ­նա­կան օ­րի­նա­կը տո­ւին նո­րե­րուն:
­Հան­գու­ցեալ ­Պեր­ճին եւ սերն­դա­կից­նե­րուն կեան­քը մշտա­կան կռիւ մը ե­ղաւ: ­Պա­տա­նե­կան տա­րի­քին՝ չ­քա­ւո­րու­թեան եւ պա­տե­րազ­մի ար­հա­ւիր­քին մէջ կռիւ մը փո­ղո­ցի հրա­պոյ­րին դէմ, որ­պէս­զի ա­նոր ճան­կին մէջ չիյ­նան, ե­րի­տա­սար­դու­թեան՝ գոր­ծի մէջ յա­ջո­ղե­լու, սե­փա­կան վաս­տա­կով ու ար­դար քրտին­քով տուն-տեղ դառ­նա­լու, ըն­տա­նիք կազ­մե­լու, ըն­տա­նի­քը հա­յա­խօ­սու­թեամբ ու ա­ւան­դա­պահ բար­քե­րով ապ­րեց­նե­լու կռիւ մը: ­Զու­գա­հե­ռա­բար ու միա­ժա­մա­նակ, հան­գու­ցեալ ­Պերճն ու իր սե­րուն­դը այդ կռի­ւը նոյն ե­ռան­դով տա­րա­ծե­ցին նաե՛ւ ազ­գա­յին ճա­կատ եւ պայ­քա­րի մէջ մտնե­լով բազ­մաբ­նոյթ պար­տա­կա­նու­թիւն­ներ յանձն ա­ռին, եւ իբ­րեւ «ան­կեղծ զի­նո­ւոր» գա­ղու­թա­յին գոր­ծօն­նե­րու ճամ­բով ան­շա­հախն­դիր ծա­ռա­յե­ցին հայ կեան­քին: Դ­ժո­ւար կռիւ մըն էր ա­նոն­ցի­նը, կա­մա­ւոր ու ան­սա­կարկ, այ­լեւ չե­րեւ­ցող աշ­խա­տանք: ­Պարզ գոր­ծերն ան­գամ կա­տա­րե­ցին վե­հու­թեամբ եւ մա­նա­ւանդ՝ հա­ւատ­քով:
Իսկ վեր­ջին տա­սը տա­րի­նե­րուն, հան­գու­ցեա­լը իր կեան­քի ա­մէ­նէն ա­հա­ւոր ու դա­ժան կռի­ւը մղեց ճա­կա­տագ­րին դէմ, զինք ան­կող­նին ծա­ռայ դարձ­նող հի­ւան­դու­թեան դէմ: Եր­բեք չհան­դուր­ժեց, չհա­մա­կեր­պե­ցաւ հաշ­ման­դա­մի յու­սա­հատ կա­ցու­թեան: Ան­յու­սա­հատ կռո­ւե­ցաւ հի­ւան­դու­թեան դէմ եւ այդ կռիւն էր, որ տա­սը տա­րի ապ­րե­ցուց զինք, մին­չեւ որ ու­ժե­րը մա­շե­ցան, հիւ­ծե­ցաւ եւ ան­կա­րող դար­ձաւ դի­մադ­րե­լու հո­ղի կան­չին:
­Պի­տի չմոռ­նամ եր­բեք: 70-ա­կան թո­ւա­կան­նե­րուն էր, իբ­րեւ վար­ժա­րա­նի տնօ­րէն, ա­շա­կեր­տա­հա­ւա­քի հա­մար վար­ժա­րա­նը սե­փա­կան ինք­նա­շար­ժով մը օժ­տե­լու մտա­ծու­մով կարգ մը ազ­գա­յին­նե­րէ դրա­մա­կան փո­խա­ռու­մի մի­ջո­ցին դի­մե­ցի: Ա­ռա­ջին դի­մումս ­Պեր­ճին ե­ղաւ, որ ա­ռանց այ­լե­ւայ­լի սի­րով ըն­դա­ռա­ջեց եւ այդ օ­րե­րուն հա­մար նշա­նա­կա­լի գու­մար մը փո­խան­ցեց, ինչ որ թթխմոր ու քա­ջա­լե­րանք հան­դի­սա­ցաւ, որ հե­տա­գայ տա­րի­նե­րուն յա­ւե­լեալ ինք­նա­շար­ժեր ու­նե­նանք եւ կա­նո­նա­ւո­րենք ա­շա­կերտ­նե­րու փո­խադ­րու­թեան գոր­ծը:
­Հան­գու­ցեա­լը մէկն էր նաեւ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան «ան­կեղծ զի­նո­ւոր»նե­րէն: ­Թէեւ քիչ չէ թի­ւը ա­նոնց, ո­րոնք այն­քա՜ն հա­ւա­տար­մու­թեամբ կառ­չած ըլ­լան ի­րենց պատ­կա­նած կու­սակ­ցու­թեան ու այդ ճամ­բով նաեւ հայ­րե­նի­քի գա­ղա­փա­րին, բայց տար­բեր էր ­Պեր­ճին կառ­չա­ծու­թիւ­նը: «Աչ­քը գոց» դաշ­նակ­ցա­կան էր, ո­րուն հա­մար իր կու­սակ­ցու­թիւ­նը չէր սխա­լեր եր­բեք: Ինչ ալ ըլ­լար կու­սակ­ցու­թեան ու­ղե­գի­ծը կամ ո­րո­շու­մը, կ­՚են­թար­կո­ւէր ան ա­ռանց այ­լե­ւայ­լի, ա­ռանց մա­ղե­լու, ա­ռանց սե­փա­կան դա­տու­մին են­թար­կե­լու: Այն­պի­սի­նե­րէն էր, ո­րոնք մեծ գա­ղա­փար­նե­րով նոյ­նիսկ հե­տաքրք­րո­ւած չեն, բայց ու­նին տո­կուն հա­ւատք եւ այդ հա­ւատ­քը տո­կուն կը պա­հէ կու­սակ­ցու­թիւ­նը: ­Տե­սակ մը նոր ժա­մա­նակ­նե­րու «պա­լա­պեխ ­Կա­րա­պետ»ներ…:
­Կու­սակ­ցա­կան ժո­ղո­վի մը մէջ էր, չեմ յի­շեր քննո­ւող օ­րա­կար­գը, բայց կը յի­շեմ ­Պեր­ճին պոռթ­կու­մը. « ­Գիտ­ցէ՛ք ըն­կեր­ներ, ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը հայ ժո­ղո­վուր­դին թէ՛ տէրն է եւ թէ՛ ծա­ռան. տէ՛ր պի­տի ըլ­լանք մեր ազ­գին եւ պի­տի ծա­ռա­յենք ա­նոր, ա՛յս­ է մեր գիտ­ցա­ծը, ա՛յս­ է մեր սոր­վա­ծը…»: ­Շա­րու­նա­կած խօս­քե­րէն կը հասկ­ցո­ւէր, որ ը­սել ու­զա­ծը այն էր, թէ իս­կա­կան տի­րու­թիւ­նը ի­մաստ ու ար­ժէք կը ստա­նայ ծա­ռա­յու­թեամբ եւ փո­խա­դար­ձա­բար՝ ծա­ռա­յու­թեան մէջ կը գտնո­ւի իս­կա­կան տի­րու­թեան զգա­ցու­մը:
­Տէր ու ծա­ռայ ըլ­լա­լու նկա­րա­գի­րը հա­րա­զատ բնու­թա­գիծն էր հան­գու­ցեալ ­Պեր­ճին, ինչ­պէս հա­ւա­քա­կան, նոյն­պէս իր անձ­նա­կան կեան­քին մէջ: ­Տէրն էր իր սե­փա­կան գոր­ծին, բայց միա­ժա­մա­նակ ա­նոր ծա­ռան՝ ա­ռա­ւօ­տեան կա­նուխ ժա­մե­րէն մին­չեւ ուշ ի­րի­կուն: Այդ ծա­ռա­յու­թիւ­նը իր մէջ մշա­կած էր ա­նօ­րի­նակ աշ­խա­տա­սի­րու­թիւն մը, որ կը տա­րա­ծո­ւէր նաեւ ար­ձա­կուր­դի օ­րե­րուն վրայ՝ իբ­րեւ ժա­մանց:
­Տէ՛րն­ էր իր ըն­տա­նի­քին, միա­ժա­մա­նակ ա­նոր ծա­ռան՝ բա­ռին ազ­նո­ւա­գոյն ի­մաս­տով:
Օ­րը գի­շեր ու գի­շե­րը ցե­րէկ կը դարձ­նէր, որ իր ե­րեք զա­ւակ­նե­րէն ո­չինչ պակ­սէր, որ տուն-ըն­տա­նիք կազ­մեն ա­նոնք, ազ­նո­ւա­սիրտ տի­կին Ա­նա­հի­տը ոչ մէկ բա­նի կա­րօտ չմնար:
Իսկ վեր­ջին ին­նը-տա­սը տա­րի­նե­րուն, հան­գու­ցեա­լը իր կեան­քի ա­մէ­նէն ա­հա­ւոր ու դա­ժան կռի­ւը մղեց ճա­կա­տագ­րին դէմ: Ու­ղե­ղա­յին ա­հա­ւոր խռնում մը զինք հաշ­ման­դամ դար­ձուց, քա­լե­լու ան­կա­րող, ան­կող­նի ծա­ռայ, որ­մէ կը խոր­շէր ան: Եր­բեք չհան­դուր­ժեց, չհա­մա­կեր­պե­ցաւ հաշ­ման­դա­մի յու­սա­հատ կա­ցու­թեան: Ան­յու­սա­հատ կռո­ւե­ցաւ իր վի­ճա­կին դէմ եւ այդ կռիւն էր, որ ին­նը-տա­սը տա­րի ապ­րե­ցուց զինք՝ հաշ­ման­դամ վի­ճա­կով, մին­չեւ որ ու­ժե­րը մա­շե­ցան, հիւ­ծե­ցաւ եւ ան­կա­րող դար­ձաւ դի­մադ­րե­լու հո­ղի կան­չին:
Ճշ­մա­րիտ է, երբ կ­‘ը­սո­ւի, թէ սրտա­մօտ կամ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան մէջ բա­րի վար­քով ու կամ­քով ճանչ­ցո­ւած մար­դը չի մեռ­նիր: ­Պար­զա­պէս կ­՚անշն­չա­նայ ան, ա­նոր մարմ­նե­ղէն ներ­կա­յու­թիւ­նը կը բաժ­նո­ւի մեզ­մէ , եւ ինք կը դառ­նայ յի­շա­տակ: Ողջ մնա­ցող­նե­րուն մէջ ան կ­՚ապ­րի իբ­րեւ այդ­պի­սին:
­Վեր­ջին ա­միս­նե­րուն, գրե­թէ ա­մէն այ­ցե­լու­թեանս կ­՚ը­սէր ին­ծի «Ա­նա­հիտս մե­ռաւ, ես ալ գրե­թէ մե­ռայ: ­Դի­մա­նա­լու ուժս հե­տը տա­րաւ:
­Հի­մա, ար­դէն միա­ցած ես ­Պերճ, Ա­նա­հի­տի հո­գիին :
­Յի­շա­տակդ ան­թա­ռամ, սի­րե­ցեալդ իմ ­Պերճ: Եր­թա՜ս բա­րով, լոյս հո­գիիդ…: