Պարոն Մարգար Շարապխանեանը՝ անզուգական տնօրէնն եւ մենտորը

0
126

ՐԱՖՖԻ ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ

Ար­ցա­խի ճգնա­ժա­մա­յին օ­րե­րուն, երբ կը պատրաս­տո­ւէինք նշել ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի զոյգ ան­կա­խու­թիւն­նե­րը վար­ժա­րա­նէն ներս, եր­կու օր ան­գուն կը մտա­ծէի թէ ի՞նչ պատ­գամ պի­տի տամ մեր ա­շա­կեր­տու­թեան, երբ մղոն­ներ հե­ռու Ար­ցախն կը հանց­նո­ւի ո­սո­խին  եւ ­Հա­յաս­տան պա­տանդ է առ­նո­ւած դա­ւա­ճան­նե­րու ձեռ­քը:
­Խո­կա­ցի իմ ա­շա­կեր­տա­կան օ­րերս, երբ ո­ղոր­մած ­Պա­րոն ­Մար­գար հան­դէս կու գար մեր ա­շա­կեր­տա­կան ա­ռա­ւօ­տեան հա­ւաք­նե­րուն, ուր միաս­նա­բար կ’ա­ղօ­թէինք եւ կ’եր­գէինք քայ­լերգ­նե­րը: ­Մենք հա­սակ ա­ռինք Հ.Օ.Մ.-ի Ա­մէ­նօ­րեայ ­Վար­ժա­րա­նի յար­կին տակ մեր պատ­մու­թեան ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին տա­րի­նե­րուն՝ 1988-ի երկ­րա­շարժն ու Ար­ցա­խի ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի ծնուն­դը եւ ե­կող տա­րի­նե­րու  Ար­ցա­խի գո­յա­մար­տը եւ զոյք պե­տու­թիւն­նե­րու ան­կա­խա­ցում­նե­րը: ­Պա­րոն ­Մար­գար ա­նո­ղոք մե­զի քա­րո­զեց լոկ հայ­րե­նա­սի­րու­թիւն՝ գնա­հա­տել եւ ապ­րեց­նել մեր մշա­կոյ­թը, ծա­ռա­յել ի շահ մեր ժո­ղո­վուր­դին եւ հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւ­նը հա­մա­րել որ­պէս հա­յա­պահ­պան­ման լա­ւա­գոյն մի­ջո­ցը:  ­Մար­դա­սի­րա­կան ծա­ռա­յու­թիւն ջամ­բեց ան երկ­րա­շար­ժի եւ Ար­ցա­խի պա­տե­րազ­մի օ­րե­րուն եւ պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ջա­հե­րը վա­րեց եւ վե­րան­կա­խաց­ման յոյ­սը ներշն­չեց մեր մա­նուկ հո­գի­նե­րուն մէջ, երբ բռնա­պե­տու­թիւն­նե­րու ձեռքն էին մեր հայ­րե­նի հո­ղե­րը:
35 տա­րի­ներ ետք, հայ­րե­նի­քի նման պայ­ման­նե­րու տակ, վար­ժա­րա­նի որ­պէս ներ­կայ տնօ­րէն, դի­մե­ցի ­Պա­րոն ­Մար­գա­րի օ­րի­նա­կին՝ մղե­լու ա­շա­կերտ­նե­րը դէ­պի ա­նո­ղոք պայ­քար եւ ան­շա­հախն­դիր ծա­ռա­յու­թիւն:

­Մէջ­բե­րե­ցի իր խօս­քե­րէն՝ գրո­ւած
«Ար­ձա­գանգ»ի 1972 թ. 11-րդ ­հա­մա­րին մէջ

«Եւ թող բո­լո­րը ի­մա­նան, թէ դուն ու­նիս զա­ւակ­ներ, ո­րոնք հպարտ ու եր­ջա­նիկ կը զգան ի­րենք զի­րենք, երբ ծա­ռա­յեն քե­զի ու կը զո­հո­ւին քե­զի հա­մար։
Կ­’ար­հա­մար­հեմ ա­նոնք, ո­րոնք  չեն սի­րեր կամ կ’ու­րա­նան քեզ։ Ա­նոնք պար­զա­պէս չեն ճանչ­ցած քեզ, եւ կամ ցամ­քած է ա­րիւ­նը հա­յուն ի­րենց ե­րակ­նե­րուն մէջ։
Կ­’երդ­նում իմ ե­րի­տա­սար­դու­թեան վրայ, թէ քեզ պի­տի սի­րեմ ու պի­տի ծա­ռա­յեմ քե­զի մին­չեւ վեր­ջին շուն­չը իմ։

­Թող ես ոչն­չա­նամ, ե­թէ քեզ ու­րա­նամ, ու թող գո­յու­թիւնս ան­հե­տա­նայ, ե­թէ քեզ մոռ­նամ, ո՛վ իմ հմա­յիչ ժո­ղո­վուրդս։
Ու կը հա­ւա­տամ …
Ու կը հա­ւա­տամ, թէ պի­տի գայ օ՛ր մը, երբ քու հայ­րե­նի հո­ղե­րուն վրայ վերս­տին պի­տի փայ­լի ա­զա­տու­թեան Ա­րե­ւը, պի­տի վերս­տին ծա­ծա­նի ար­դա­րու­թեան Դ­րօ­շը, եւ այն ա­տեն դուն դար­ձեալ պի­տի առ­նես այն՝ ինչ քուկդ էր ար­դէն, իմ պաշ­տե­լի՜ ժո­ղո­վուրդ – ՀԱ՜Յ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ»:

­Ճիշդ այս եր­դու­մով ալ ան եւ դպրո­ցի անձ­նա­կազ­մը դաս­տիա­րա­կե­ցին մեր սե­րուն­դը, ան­դա­դար քա­րո­զե­լով մե­զի, որ մենք Հ.Օ.Մ.-ի ­Վար­ժա­րա­նէն ներս պի­տի զի­նո­ւինք գի­տե­լիք­նե­րով եւ ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թեամբ եւ ա­պա դառ­նանք մեր դա­տի եւ ազ­գու­թեան ա­ռա­քեալ­նե­րը: Այն սե­րուն­դը, որ չու­նե­ցաւ բախ­տա­ւո­րու­թիւ­նը ու­նե­նա­լու երկ­րոր­դա­կան կար­գի ու­սում մեր վար­ժա­րա­նէն ներս, ի­րօք կա­տա­րե­ցին ի­րենց ազ­գա­յին ա­ռա­քեա­լի պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը թէ՛ օ­տար­նե­րուն հա­յու­թեան եւ մեր դա­տի մա­սին դաս­տիա­րա­կե­լով եւ թէ՛ օ­տար վար­ժա­րան­ներ յա­ճա­խած հայ ա­շա­կերտ­նե­րը միու­թէ­նա­կան կեան­քի շուրջ հա­մախմ­բե­լով:
­Պա­րոն ­Մար­գար, հանգս­տեան կո­չո­ւե­լէն ետք չի դադ­րե­ցաւ իր աշ­խա­տան­քը դպրո­ցի վե­րա­բե­րեալ: Ան շա­րու­նա­կեց խնա­մել ի­րեն ա­շա­կեր­տած շրջա­նա­ւարտ­նե­րը միշտ հե­տաքրք­րո­ւե­լով ի­րենց կեան­քի յա­ջո­ղու­թին­նե­րով, ինչ­պէս՝ բարձ­րա­գոյն ու­սում, ըն­տա­նիք, միու­թէ­նա­կան կեանք: Ան կ’ու­զէր տես­նել որ իր ջամ­բած ո­գին կը դրսե­ւո­րո­ւէր մեր կեն­ցա­ղով ի սպաս մեր ազ­գի վե­րել­քի:
Որ­պէս իր խօս­քին տէ­րը, ­Պա­րոն ­Մար­գար փո­խադ­րո­ւե­ցաւ ­Հա­յաս­տան ինչ­պէս միշտ կը ցան­կար նաեւ մե­զի հա­մար: ­Թէեւ մեզ­մէ ֆի­զի­քա­պէս հե­ռու, ան չի դադ­րե­ցաւ դպրո­ցով հե­տաքրքրուե­լէ: ­Յա­ճախ կա­պի մէջ էր հետս յա­տուկ հե­տաքրքրու­թիւն­ներ ցոյց տա­լով մեր դպրո­ցի աճ­ման, հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան եւ ան­դա­դար կը խրա­տէր զիս: Ե­րի­տա­սարդ տա­րի­քէս ի վեր ան քա­ջա­լե­րած էր իմ հե­տաքրք­րու­թիւնս հայ գրա­կա­նու­թեան եւ պատ­մու­թեան հան­դէպ եւ մէջս տես­նե­լով սէրս կրթու­թեան հան­դէպ. ան կը խրա­խու­սէր որ ես ու­սա­նիմ որ­պէս ու­սու­ցիչ եւ վե­րա­դառ­նամ մեր վար­ժա­րան, ա­պա ըլ­լամ տնօ­րէն:
Երբ 2017-ին նշա­նա­կո­ւե­ցայ վար­ժա­րա­նի Տ­նօ­րէն՝ հե­տե­ւեալ նա­մակ­նե­րը փո­խա­նա­կե­ցինք ի­րար որ լա­ւա­գոյն ձե­ւով կը նկա­րագ­րէ իր հա­տուկ քա­ջա­լե­րան­քի ո­ճը:

«­Բա­րեւ ­Պա­րոն ­Մար­գար,
Կ’ու­զեմ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նել ձեզ ձեր խնամ­քին, քա­ջա­լե­րան­քին եւ ներշն­չիչ օ­րի­նա­կին: Այս շա­բաթ յայ­տա­րա­րե­ցին որ ինձ նշա­նա­կած են որ­պէս դպրո­ցի տնօ­րէն: Այս պա­տի­ւին ես պի­տի չի կա­րե­նա­յի ար­ժա­նա­նալ ա­ռանց ձեր եւ մեր վար­ժա­րա­նի տա­րած աշ­խա­տան­քին մեր սե­րուն­դին վրայ: Ինչ մեծ բախ­տա­ւո­րու­թիւն եւ պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն որ հի­մա ին­ծի կը վստա­հո­ւի շա­րու­նա­կել այն գոր­ծը որ դուք անձ­նո­ւի­րու­թեամբ եւ օ­րի­նա­կե­լի օ­րէն սկսաք 38 տա­րի­ներ ա­ռաջ:
­Ներ­փակ կը գտնէք պաշ­տօ­նա­կան նա­մա­կը կրթա­կան մար­մի­նէն:
Կր­կին ե­րախ­տա­պարտ եմ սի­րե­լի ­Պա­րոն Տ­նօ­րէն: ­Ձեր եւ ձեր նման­նե­րուն շու­քին տակ մենք հա­սակ ա­ռինք, հի­մա պի­տի շա­րու­նա­կենք այս սուրբ գոր­ծը:
­Մեծ սի­րով եւ կա­րօ­տով՝
­Րաֆ­ֆի»

«­Սի­րե­լի ­Րաֆ­ֆի, մե­զի հա­սած ու­րախ լու­րը շատ ու­րա­խա­ցուց զիս եւ Է­լի­զը: Ո­րո­շու­մին ար­ժա­նի ես: ­Յո­վի­կը գրեց թէ պատ­մա­կան ո­րո­շում մըն է ­Րաֆ­ֆիին տնօ­րէն նշա­նա­կել­նին:Ես միշտ կող­քիդ եմ ու պի­տի ըլ­լամ նաեւ ա­պա­գա­յին: ­Չես կրնար ե­րե­ւա­կա­յել թէ որ­քան կ­՛ու­րա­խա­նամ երբ մտա­ծեմ որ ­Թո­րոն­թո­յի մէջ կա­ռու­ցածս լաւ ձեռ­քե­րու մէջ է ներ­կա­յիս ու կը յա­ռաջ­դի­մէ իմ փա­փա­քա­ծիս պէս:»
­Յու­լիս 2, 2017

«Ու­րա­խու­թիւնս մեծ է, երբ ­Թո­րոն­թո­յէն կը տե­ղե­կա­նամ թէ յա­ջող կեր­պով կը վա­րես քե­զի յանձ­նո­ւած, մեր սի­րե­լի դպրո­ցին, տնօ­րէ­նի պա­տաս­խա­նա­տու պաշ­տօ­նը: Ապ­րիս տղաս, հա­զա՛ր ապ­րիս: ­Բա­րեւ­ներ ու ջերմ համ­բոյր­ներ բո­լո­րիդ անխ­տիր: ­Քեզ սի­րող ու տա­րած գործդ միշտ գնա­հա­տող՝ ­Մար­գար: ­Բա­րեւ­ներ բո­լո­րին: ­Միշտ սի­րով ու միշտ կող­քիդ՝ ­Մար­գար:»
­Դեկ 2, 2017
­Մեր սե­րուն­դին մէջ կ’ու­զէր տես­նէլ իր տա­րած աշ­խա­տան­քին ար­դիւն­քը որ ե­ղաւ իր ա­մէ­նա­մեծ վար­ձատ­րու­թիւ­նը եւ ո­րուն մի­ջո­ցաւ ան հան­գիստ գի­տէր, որ մին­չեւ այն ա­տեն որ մեր գա­ղու­թի ղե­կը իր նախ­քին ա­շա­կերտ­նե­րուն ձեռքն էր, ան­պատ­ճառ ­Թո­րոն­թո­հա­յու­թիւ­նը լաւ ձեռ­քե­րու մէջ էր:
2008էն ի վեր, մեր ա­շա­կերտ­նե­րը շա­րու­նա­կե­ցին օգ­տո­ւիլ իր խրատ­նե­րէն եւ իր կեն­ցա­ղը շա­րու­նա­կեց մնալ որ­պէս ներշն­չում մեր տա­րե­կան ա­շա­կեր­տա­կան ­Հա­յաս­տա­նի ճամ­բոր­դու­թիւն­նե­րու մի­ջո­ցաւ: Ա­մէն տա­րո­ւայ ճամ­բոր­դու­թեան իր եւ իր տիկ­նոջ ­Տի­կին Է­լի­զի հրա­ւէ­րով, մեր ա­շա­կերտ­նե­րը կ’այ­ցե­լէին իր բնա­կած գիւ­ղը՝ Ու­շի, ուր ծա­նօ­թա­նա­լով ­Պա­րոն ­Մար­գա­րին՝ մեր ա­շա­կերտ­նե­րը նաեւ կը ծա­նօ­թա­նա­յին մեր վար­ժա­րա­նի ար­մատ­նե­րուն, եւս զգա­լով ա­նոր ուժն ու կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը: Ի­րենց աչ­քե­րով կը տես­նէին, թէ ­Պա­րոն ­Մար­գար եւ ­Տի­կին Է­լիզ ինչ­պէ՞ս Ու­շի գիւ­ղին ի նպաստ աշ­խա­տանք­ներ կը տա­նէին նոյն գուր­գու­րան­քով՝ ինչ­պէս մեր վար­ժա­րա­նի ա­ռա­ջին եր­կու տաս­նա­մեակ­նե­րու ըն­թաց­քին: ­Ներ­քեւ ու­զե­ցի մէջ­բե­րել 2015ի յօ­թո­ւա­ծէս բա­ժին մը նո­ւի­րո­ւած՝ մեր ա­շա­կերտ­նե­րու Ու­շի այ­ցե­լու­թեան, պատ­կե­րա­ցում տա­լու ըն­թեր­ցո­ղին ­Պա­րոն ­Մար­գա­րի հետ իմ ապ­րում­նե­րու մա­սին: Աս­տո­ւած ­Պա­րոն Տ­նօ­րէ­նին հո­գին լու­սա­ւո­րէ, իր յի­շա­տա­կը միշտ վառ պի­տի մնայ: ­Կը խօս­տա­նանք շա­րու­նա­կել մեր սուրբ գոր­ծը։

Ու­շի գիւղ

­Մեր վար­ժա­րա­նի հիմ­նա­դիր տնօ­րէն ­Պա­րոն ­Մար­գար ­Շա­րապ­խա­նեա­նի ա­ռաջ­նոր­դու­թեամբ այ­ցե­լե­ցինք Ու­շի գիւ­ղը, ուր ան ներ­կա­յիս կը բնա­կի իր տիկ­նոջ հետ: ­Մաս­նա­ւո­րա­բար այ­ցե­լե­ցինք գիւ­ղի վար­ժա­րա­նը, ո­րուն մե­ծա­պէս նպաս­տած էր ­Պա­րոն ­Մար­գա­րը: ­Հոն մեր ա­շա­կերտ­նե­րը ա­ռի­թը ու­նե­ցան շփո­ւե­լու տե­ղա­ցի ա­շա­կերտ­նե­րուն հետ: Երբ ա­ռի­թը տրո­ւե­ցաւ որ տնօ­րէ­նու­թեան, ու­սուց­չա­կան կազ­մի եւ ա­շա­կեր­տու­թեան դի­մաց խօսք առ­նեմ, ներ­կա­նե­րուն ու­զե­ցի ներ­կա­յաց­նել թէ ­Պա­րոն ­Մար­գա­րը ինչ­պէս տպա­ւո­րած էր զիս, որ­պէս իմ ա­շա­կեր­տու­թեան տա­րի­նե­րու տնօ­րէն:
­Մեր վար­ժա­րա­նէն ներս էր ուր մեր տնօ­րէն ­Պա­րոն ­Մար­գար ­Շա­րապ­խա­նեա­նը 1988-ին մեզ տե­ղե­կա­ցուց Ար­ցա­խի շարժ­ման մա­սին եւ ա­հա­ւոր երկ­րա­շար­ժէն լու­րե­րը մե­զի փո­խան­ցեց: Ան ա­ռա­ւօ­տեան մեր հա­ւաք­նե­րուն, մեր խղճե­րը բա­ցաւ մար­դա­սի­րա­կան գոր­ծու­նէու­թեան, մեր փոքր հա­սա­կին: Իսկ 1991-ին՝ կը յի­շեմ ինչ­պէս մեծ խան­դա­վա­ռու­թեամբ ­Պա­րոն ­Մար­գա­րը մե­զի փո­խան­ցեց Ար­ցա­խի ան­կա­խաց­ման եւ ­Հա­յաս­տա­նի երկ­րորդ ան­կա­խաց­ման լու­րե­րը, ո­րոնք մենք դի­մա­ւո­րե­ցինք ծա­փե­րով, հու­ռա­նե­րով եւ ­Մեր ­Հայ­րե­նիք եր­գե­լով:
­Պա­րոն ­Մար­գա­րը թէեւ հի­մա մղոն­ներ հե­ռու, միշտ հո­գե­պէս ներ­կա­յու­թիւն է իմ ա­ռօ­րեա­յէն ներս: Ան­կեղ­ծօ­րէն, երբ ա­մէն առ­տու հաս­նիմ դպրոց, կար­ծես զին­քը կը տես­նեմ տնօ­րէ­նին գրա­սե­նեա­կին դի­մաց մեծ ժպի­տով: Իր ակ­նոց­նե­րուն ե­տէն պա­հանջ­կոտ նա­յո­ւածք­ներ կը յա­րին ին­ծի, ո­րոնք ան­խօս կ’ար­տա­յայ­տո­ւին որ­պէս ազ­գա­յին խիղճ, ինչ­պէս ան­ցեա­լին: Ան կը չա­փէր մեր «հա­սա­կը», մեր հո­գե­կան «հա­սա­կը», մեր հոգ­ւոյն մէջ «հա­սակ» առ­նող հայ­րե­նա­սի­րու­թեան «հա­սա­կը», դպրո­ցի ա­ռա­քե­լու­թեան յա­ջո­ղու­թիւ­նը կ’ու­զէր տես­նել մեր մէջ: Եւ մին­չեւ օրս, այդ նոյն նա­յո­ւած­քով կը դի­մա­ւո­րէ զիս, կէս քայլ մը ետ, նախ խիստ նա­յո­ւած­քով կը չա­փէ, ո­րուն շու­տով կը յա­ջոր­դէ իր ժպի­տը՝­մինչ գլու­խը թե­թեւ մը կը ճօ­ճէ իր հա­ւա­նու­թիւ­նը տա­լով: Դ­ժո­ւար է հասկ­նալ այս ինչ կը նշա­նա­կէ ե­թէ «հա­սակ» չէիր ա­ռած ­Պա­րոն ­Մար­գա­րին շու­քին տակ, դպրո­ցի շրջա­նա­ւարտ­նե­րը սա­կայն կը հասկնան, անշշուկ ը­սել կ’ու­զէ «­Լաւ է տղաս, “հա­սակ” նե­տած ես»: Ի վեր­ջոյ, որ­պէս մեր ու­թե­րորդ դա­սա­րա­նի գրա­կա­նու­թեան եւ հա­յոց պատ­մու­թեան դաս­տիա­րակ՝ պա­տի­ւը ու­նե­ցան մեզ­մէ շա­տե­րը իր շուն­չով եւ յա­տուկ ապ­րու­մով լսե­լու Խ­րի­մեա­նի Եր­կա­թէ ­Շե­րե­փի ­Ճա­ռը, ­Թէհ­լի­րեա­նի սխրա­գոր­ծու­թեան պատ­մու­թիւ­նը, ­Դա­նիէլ ­Վա­րու­ժա­նի կեան­քը եւ գոր­ծու­նէու­թիւ­նը: ­Պատ­մու­թիւն­ներ, ո­րոնք մարմ­նա­ւո­րո­ւե­ցան մեր դի­մաց, ներշն­չե­ցին մեզ եւ դրոշ­մո­ւած մնա­ցին մեր մտքե­րուն մէջ, մին­չեւ օրս:
­Պա­րոն ­Մար­գա­րը եւ իր նման­նե­րը մեծ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցան իմ կեան­քի ո­րո­շում­նե­րուն վրայ նա­մա­նա­ւանդ ազ­գա­յին կեան­քէն ներս: Ան միշտ մղեց զիս եւ շատ ու­րիշ շրջա­նա­ւարտ­նե­րու դէ­պի ազ­գա­յին ծա­ռա­յու­թիւն:
Ուխ­տագ­նա­ցու­թեան ըն­թաց­քին մեր 19 ա­շա­կերտ­նե­րը ի­րենց հայ­րե­նա­սի­րու­թեամբ, լոկ հպար­տան­քով լե­ցու­ցին հո­գիս եւ ա­ւե­լի հասկցայ ­Պա­րոն ­Մար­գա­րի ու­նե­ցած ապ­րում­նե­րը իր շրջա­նա­ւարտ­նե­րու հան­դէպ: Ե­րէց­ներ, ծնող­ներ, միու­թե­նա­կան ղե­կա­վար­ներ եւ դաս­տիա­րակ­ներ, ձեր ա­ռօ­րեայ ո­րո­շում­նե­րով կը կան­խո­րո­շենք մեր հա­ւա­քա­կան ա­պա­գան: ­Թէ ինչ­պէ՞ս եւ ի՞նչ բա­նե­րու հա­մար կը քա­ջա­լե­րենք եւ կը վար­ձատրենք մեր հա­սակ առ­նող պա­տա­նին, ի վեր­ջոյ կը ձե­ւա­ւո­րէ մեր ճա­կա­տա­գի­րը:
­Մեր լե­զուն ա­մէն գնով պաշտ­պա­նենք, մեր մշա­կոյ­թը մեր տու­նե­րու եւ հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու մէջ ապ­րեց­նենք: ­Մեր դա­րա­ւոր դա­տի պայ­քա­րը թարմ պա­հենք դաս­տիա­րա­կե­լով մեր նոր սե­րուն­դը, որ­պէս­զի ըլ­լան պա­հան­ջա­տէր: ­Փաս­տուած ա­մե­նէն լաւ ձե­ւը այս յա­ջո­ղեց­նե­լու հա­մար՝ օ­րի­նակ ըլ­լա­լով է մեր հա­սակ առ­նող նոր սե­րուն­դին, ինչ­պէս ­Պա­րոն ­Մար­գար կը շա­րու­նա­կէ ըլ­լալ մե­զի հա­մար:
Ս­խալ է նա­խա­պա­շա­րու­մով նոր սե­րուն­դը ա­նուա­նել ան­հայ­րե­նա­սէր եւ վե­րագ­րել մեր դժբախ­տու­թիւն­նե­րը ա­նոր՝ են­թադ­րե­լով որ ան ան­կա­րող է: Դժ­բախ­տա­բար մեր պատ­մու­թեան է­ջե­րուն մէջ դիւ­րաւ կա­րե­լի է գտնել ազ­գա­կոր­ծան­նե­րը – ­դա­ւա­ճա­նը, ան­հո­գը, անձ­նա­սէ­րը, օ­տա­րա­մո­լը, շա­հա­գոր­ծո­ղը. ա­մէն սե­րունդ, ինչ­պէս նաեւ՝ նոր սե­րուն­դը, ու­նե­ցած է եւ ու­նի եւ պի­տի ու­նե­նայ այս­պի­սի ան­հատ­ներ:
Դժ­բախ­տու­թիւ­նը կը գե­րիշ­խէ երբ կեն­դա­նի սե­րունդ­նե­րը չեն կա­րո­ղա­նար ո­գե­ւո­րել եւ ներշն­չել նոր սե­րուն­դը եւ ա­նոր հա­մար կա­րե­նալ ստեղ­ծել պայ­ման­ներ, ո­րուն տակ իր մէջ պի­տի ծլին ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թեան եւ ինք­նա­ճա­նաչ­ման սեր­մե­րը:
«­Մենք ը­րինք, հի­մա ձեր կարգն է», ա­հա­ւա­սիկ խօսք մը, որ յա­ճախ կը լսէ նոր սե­րուն­դը երբ ան կ’ու­զէ լսել «Ապ­րի՛ք, մենք ձեր կող­քի՛ն ենք»։ ­Ղե­կը հար­կա­ւո՛ր է տալ ե­րի­տա­սար­դին, բայց նաեւ՝ ա­նո՛ր թիա­վա­րու­թեամբ ա­ռաջ­նոր­դո­ւիլ, ո՛չ թէ յանձ­նել նա­ւը եւ մնալ ցա­մաք հե­ռա­դի­տա­կով դի­տե­լու ա­նոր եր­թը: