Պատմական Հայաստան

Ա­ռա­ւել քան 3000 հայ­կա­կան ա­ւե­րո­ւած յու­շար­ձան­ներ վա­ւե­րագ­րո­ւած են 2010-2016ին, ­Պատ­մա­կան ­Հա­յաս­տա­նի` ներ­կայ ­Թուր­քիոյ տա­րած­քին: Ա­ւե­րում­նե­րը ու­նե­ցած են եր­կու նպա­տակ` կրօ­նա­կան շի­նու­թիւն­նե­րու ոչն­չա­ցու­մով վերց­նել հայ­կա­կան հետ­քե­րը, եւ ա­նոնց բե­կոր­նե­րը օգ­տա­գոր­ծել իբ­րեւ շի­նա­նիւթ: Այս մա­սին ը­սած է ­Հա­յաս­տա­նի մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան աշ­խա­տա­կազ­մի պատ­մու­թեան եւ յու­շար­ձան­նե­րու պահ­պա­նու­թեան գոր­ծա­կա­լու­թեան պետ Ար­մէն Աբ­րո­յեան:
«­Հայ ժո­ղո­վուր­դը, դա­րեր շա­րու­նակ, գտնո­ւե­լով ­Հայ­կա­կան ­Լեռ­նաշ­խար­հին մէջ, կա­ռու­ցած է բազ­մա­թիւ կո­թող­ներ: Այ­սօր ­Պատ­մա­կան ­Հա­յաս­տա­նի` ներ­կայ ­Թուր­քիոյ տա­րած­քին պէտք է ու­նե­նա­յինք շուրջ 170.000 կամ ա­ւե­լի յու­շար­ձան­ներ: Ե­ղած են շի­նու­թիւն­ներ, ո­րոնք կրնա­յին հա­մա­րո­ւիլ յու­շար­ձան­ներ եւ նոյ­նիսկ չեն ալ հա­շո­ւա­ռուած: ­Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թիւ­նը ու­սում­նա­սի­րող հիմ­նադ­րա­մը ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ետք յու­շար­ձան­նե­րու ա­ւե­րում­նե­րու նիւ­թով հրա­տա­րա­կած գիրք ու­նի, սա­կայն ա­տի­կա շատ չնչին մա­սը կը կազ­մէ` փաս­տե­լու, վա­ւե­րագ­րե­լու մեր ժա­ռան­գու­թեան ա­ւեր­ման խնդի­րը»,- ը­սած է Ար­մէն Աբ­րո­յեան ու նշած է, որ ա­ւե­րում­նե­րը, մեծ մա­սամբ, ե­ղած են ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ետք` 20ա­կան, 40ա­կան, 65-70ա­կան թո­ւա­կան­նե­րուն, մին­չեւ իսկ 2005ին:
Ըստ ա­նոր՝ 2010-2016 թուա­կան­նե­րուն մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան պա­տո­ւէ­րով կա­տա­րուած վա­ւե­րագ­րու­մով, յայտ­նի վա­ւե­րագ­րա­կան նիւ­թե­րու` Ն. ­Մա­ռի ար­շա­ւա­խում­բի Ա­նիի մէջ կա­տա­րած աշ­խա­տանք­նե­րուն, 19րդ ­դա­րու վեր­ջա­ւո­րու­թեան եւ 20րդ ­դա­րու սկիզ­բը առ­նո­ւած լու­սան­կար­նե­րու, բազ­մա­թիւ ճա­նա­պար­հորդ­նե­րու նկա­րագ­րու­թիւն­նե­րուն հա­մա­ձայն, շուրջ 3000 յու­շար­ձան­ներ վա­ւե­րագ­րո­ւած են, սա­կայն ա­տոնք ար­դէն ա­ւե­րո­ւած ե­ղած են: Ա­ւե­րում­նե­րը ե­ղած են ինչ­պէս կազ­մա­կեր­պո­ւած, այն­պէս ալ` չկազ­մա­կեր­պո­ւած, երբ բե­կոր­նե­րը պո­կած ու օգ­տա­գոր­ծած են շի­նա­րա­րու­թեան նպա­տա­կով:
«Ա­ռաջ­նա­հերթ ե­ղած են կրօ­նա­կան կա­ռոյց­նե­րու ա­ւե­րում­նե­րը: ­Շատ ե­ղած են խա­չե­րու, խաչ­քա­րե­րու, քա­րա­կերտ ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու ա­ւեր­ման դէպ­քե­րը, ո­րոնք հայ­կա­կան հետ­քե­րը ոչնչաց­նե­լու քա­ղա­քա­կան նպա­տակ ու­նե­ցած են: Իսկ կա­մուրջ­նե­րու եւ այլ շի­նու­թիւն­նե­րու բե­կոր­նե­րը պար­զա­պէս պո­կած եւ օգ­տա­գոր­ծած են որ­պէս շի­նա­նիւթ»,- ը­սած է Ար­մէն Աբ­րո­յեան:
Ա­նոր խօս­քով՝ տաս­նա­մեակ մը ա­ռաջ Ա­նիի եւ Աղ­թա­մա­րի մէջ կա­տա­րո­ւած ամ­րա­կայ­ման, շի­նա­րա­րա­կան մի­ջամ­տու­թիւն­նե­րու մե­թո­տա­կան մօ­տե­ցում­նե­րը ըն­դու­նե­լի չեն: Ի­րենք կը վե­րա­կա­ռու­ցեն զուտ ի­րենց շա­հե­րէն մեկ­նած` մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան ցոյց տա­լու հա­մար: Ան ա­ւել­ցու­ցած է, թէ քա­նի որ պաշ­տօ­նա­կան դաշ­տին մէջ ­Թուր­քիոյ հետ դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ չու­նինք, մեր ձայ­նը կը բարձ­րաց­նենք ­Թուր­քիոյ հա­յե­րու, մի­ջազ­գա­յին հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու եւ ԵՈՒՆԵՍՔՕի մի­ջո­ցաւ: