­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան

Ի­րա­ւուն­քի տի­րաց­ման ու­րիշ ճամ­բայ չկայ, բա­ցի պայ­քա­րէն:
­Հա­մա­մարդ­կա­յին պատ­մու­թիւ­նը բիւ­րե­ղա­ցու­ցած է իր վճռա­կան եզ­րա­կա­ցու­թիւ­նը, թէ կեան­քը, ծա­ռա­յու­թեան կերպ մը ըլ­լա­լէ ա­ռաջ, սկիզ­բէն մին­չեւ վերջ ան­կա­սե­լի պայ­քար է, միա­ժա­մա­նակ եւ փո­խա­դար­ձա­բար պայ­քարն ալ կեա՛նք է ու կեն­սա­գոր­ծու­թի՛ւն, ինչ­պէս սոս­կա­կան ան­հա­տի, նոյն­պէս եւ ազ­գե­րու հա­մար:
­Նոյ­նիսկ ա­մէ­նէն խա­ղա­ղա­պաշտն ու «քեզ ապ­տա­կո­ղին միւս ե­րեսդ դար­ձուր» պա­տո­ւէ­րին ծայ­րա­յե­ղօ­րէն հե­տե­ւող հա­ւա­տա­ցեա­լը խու­սա­փում չու­նին պայ­քա­րե­լու հար­կէն, քա­նի որ խա­ղա­ղա­սէր կամ բա­րե­պաշտ ըլ­լա­լը ա­մէն բա­նէ ա­ռաջ ի­րա­ւունք մըն է եւ ի­րա­ւուն­քը կ’ա­պա­հո­վո­ւի ու կը պահ­պա­նո­ւի միակ ճա­նա­պար­հով՝ պայ­քա­րով:
Ա­հա թէ ին­չու պատ­մու­թե­նէն ան­հետ կոր­սո­ւած են ու մո­ռա­ցու­թեան տրո­ւած այն ազ­գե­րը, ո­րոնք չեն հե­տե­ւած պայ­քա­րի տրա­մա­բա­նու­թեան:
Ա­հա նաեւ, թէ ին­չու մենք կա­րո­ղա­ցանք դա­րե­րու ա­ւե­րա­ծու­թիւն­նե­րէ, նոյ­նիսկ ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն յառ­նել եւ պատ­մա­կան մեր եր­թը շա­րու­նա­կե­լով հաս­նիլ ներ­կա­յին: Եւ մեր ներ­կան պահ մը տես­նենք ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100ա­մեա­կի խո­րա­պատ­կե­րին վրայ:
­Խոս­տո­վա­նինք, որ ոչ միայն ­Թուր­քիոյ, այլ նոյ­նիսկ մե­զի հա­մար անսպա­սե­լի էին 100ա­մեա­կի կո­չին հա­մազ­գա­յին մաշ­տա­պով հայ զանգուած­նե­րու մե­ծա­ծա­ւալ ըն­դա­ռա­ջու­մը եւ ա­նոր յա­ռա­ջա­ցու­ցած հա­մաշ­խար­հա­յին ար­ձա­գան­գին ան­չա­փե­լի տա­րո­ղու­թիւ­նը: ­Հաս­տա­տո­ւե­ցաւ, որ ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը մշտար­ծած պա­հե­լու խնդի­րը, բա­ցի ազ­գա­յին ար­ժա­նա­ւո­րու­թիւն մը ըլ­լա­լու հրա­մա­յա­կա­նէն, իբ­րեւ ազ­դակ՝ է՛ նաեւ քա­ղա­քա­կան շատ կա­րե­ւոր ու չմա­շող դրա­մագ­լուխ մը՝ հայ զան­գո­ւած­ներ զօ­րա­շար­ժե­լու, ­Թուր­քիան շփո­թի ու ջղաձ­գու­թեան մատ­նե­լու եւ մի­ջազ­գա­յին հա­մակ­րանք շա­հե­լու հա­մար:
­Սա­կայն հի­մա, ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 104րդ ­տա­րե­լի­ցին, ինք­զինք կը պար­տադ­րէ հար­ցա­կա­նը, թէ անց­նող չորս տա­րի­նե­րուն ի՞նչ ը­րինք ար­դեօք, որ նո՛ր­ ի­րա­գոր­ծում մը, նո՛ր ­յա­ջո­ղու­թիւն մը ար­ձա­նագ­րած ըլ­լանք ցե­ղաս­պա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման ու հա­տուց­ման պա­հանջ­քի մեր ար­շա­ւին մէջ: Կր­նա՞նք ը­սել, թէ ներ­կա­յիս քայլ մը ա­ռաջ ենք, քան ուր որ էինք 100ա­մեա­կին:
Այս հար­ցու­մին պա­տաս­խա­նե­լու հա­մար նախ ա­րագ ու հա­մա­ռօ­տա­կի պար­զենք, թէ ինչ­պէ՞ս հա­սանք հոն՝ 100ա­մեա­կին:
­Մին­չեւ յիս­նա­մեակ վե­րապ­րու­մի եւ յիս­նա­մեա­կէն 100ա­մեակ ինք­նա­հաս­տատ­ման ու վե­րա­կանգ­նու­մի մեր ճամ­բոր­դու­թիւ­նը եր­բե՛ք, եր­բե՛ք ­դիւ­րին չե­ղաւ սփիւռ­քեան պայ­ման­նե­րու մէջ, յատ­կա­պէս երբ նկա­տի ու­նե­նանք ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի սփիւռ­քա­կեդ­րոն հա­յօ­ճախ­նե­րուն՝ Ե­գիպ­տո­սի, ­Սու­րիոյ, ­Լի­բա­նա­նի, ­Պարս­կաս­տա­նի եւ միւս եր­կիր­նե­րու պա­տե­րազ­մա­կան ու տնտե­սա­կան ա­հա­ւոր տագ­նապ­նե­րը, ո­րոնց բո­վին մէջ՝ սարս­ռա­լի ներ­կա­յի եւ ա­նո­րոշ ա­պա­գա­յի մղձա­ւան­ջէ հա­լա­ծո­ւած ըլ­լա­լով հան­դերձ չդադ­րե­ցանք մա­քա­ռե­լէ, որ­պէս­զի բարձր պա­հենք ազ­գա­յին ար­ժա­նա­ւո­րու­թիւ­նը եւ տի­տա­նեան ճի­գե­րով յա­ջո­ղե­ցանք ոչ միայն սե­րունդ­նե­րը ներշն­չել ցե­ղաս­պա­նու­թեան դա­տով, այ­լեւ զու­գա­հեռ՝ բազ­մա­կող­մա­նի աշ­խա­տանք ծա­ւա­լե­ցինք եւ կա­րե­լի դար­ձու­ցինք ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չումն ու դա­տա­պար­տու­մը մի­ջազ­գա­յին ա­տեան­նե­րէ ու ան­ջատ եր­կիր­նե­րու խորհրդա­րան­նե­րէ:
Այս յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րը, ա­ռաջ քան ա­մե­նայն, ա­ռա­ւեա­բար կը պար­տինք յա­ջոր­դա­կան սե­րունդ­նե­րու քա­ղա­քա­կա­նա­ցած կո­րի­զին, որ ազ­գո­վի մղո­ւած պայ­քա­րին մղի­չը հան­դի­սա­ցաւ բազ­մա­ճիւղ ճա­կատ­նե­րու վրայ. յա­րա­բե­րա­կան-քա­ղա­քա­կան ու ա­կա­դե­մա­կան շրջա­նակ­ներ մեր դա­տին ու­ղե­կից դարձ­նե­լու ջան­քե­րով, քա­րոզ­չա­կան ու ցու­ցա­կան ե­լոյթ­նե­րով, նաեւ՝ ընդ­յա­տա­կեայ պայ­քա­րով:
­Հա­յաս­տա­նի մէջն ալ հո­ղե­րու պա­հանջ­քով հայ­րե­նի մեր ազ­գա­կից­նե­րուն յիս­նա­մեա­կի քա­ղա­քա­կան զար­թօն­քը, ա­պա ­Ծի­ծեռ­նա­կա­բեր­դի յու­շա­հա­մա­լի­րի կա­ռու­ցու­մը եւ իբ­րեւ ուխ­տա­վայր հոն կա­տա­րո­ւած շա­րու­նա­կա­կան այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը վառ պա­հե­ցին ցե­ղաս­պա­նու­թեան դա­տը: Եւ այս­պէս, խայ­տաբ­ղէտ ու բազ­մա­շերտ սփիւռ­քի եւ հայ­րե­նի հա­յու­թիւ­նը միաս­նա­կան ճա­կատ կազ­մած բո­լորուե­ցաւ միեւ­նոյն նպա­տա­կին շուրջ, որ հայ դատն է:
Ա­հա այս խո­րա­պատ­կե­րին վրայ եւ ան­կախ ­Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան կշի­ռով նա­խա­ձեռ­նո­ւած 100ա­մեա­կը ու­նե­ցաւ հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան ան­նա­խըն­ցած տա­րո­ղու­թիւն, ո­րուն ա­կա­նա­տես­նե­րը ե­ղան աշ­խարհն ու մենք:
«­Կը յի­շեմ ու կը պա­հան­ջեմ».­Պե­տա­կա­նօ­րէն եւ ազ­գա­յին միաս­նու­թեամբ բա­նա­ձե­ւո­ւած ու յայ­տա­րարուած այս լո­զուն­գը կ’ար­տա­յայ­տէր ազ­գին հե­տապն­դած 100ա­մեայ նպա­տա­կը եւ կը վե­րա­ծո­ւէր հայ զանգուած­նե­րը հա­մախմ­բող մագ­նի­սի:
­Հայ դա­տի, ազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի ու ար­ժա­նա­ւո­րու­թեան ի խնդիր մեր ծա­ւա­լած ան­յու­սա­հատ պայ­քա­րին, յաղ­թա­կան յա­ռաջ­խա­ղաց­քին ու ար­ձա­նագ­րած յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րուն առ­ջեւ, իբ­րեւ մարդ կա­րե­լի է միա՛յն ­զար­մա­նալ ու հիա­նալ եւ իբ­րեւ հայ՝ միա՛յն հ­պար­տա­նալ:
Այս այս­պէս ըլ­լաով հան­դերձ, չենք կրնար հան­գիստ ը­սել, թէ յի­շե­լու եւ պա­հան­ջե­լու հա­մար պատ­րաս­տե­ցինք կամ պատ­րաս­տի ու­նէինք ը­նե­լիք­նե­րու ցու­ցակ մը՝ ռազ­մա­վա­րա­կան ու­ղի մը: ­Գի­տենք, որ ­Ռազ­մա­վա­րու­թեան մը բո­վան­դա­կու­թիւ­նը ճշդե­լու գլխա­ւոր նա­խա­պայ­մա­նը ինք­նա­ճա­նա­չումն է, սե­փա­կան տկա­րու­թիւն­նե­րուդ դար­մա­նումն է, ու­նե­ցած ու­ժիդ ու կա­րե­լիու­թիւն­նե­րուդ ճշգրիտ գնա­հա­տումն է եւ ան­շուշտ թշնա­միիդ ճա­նա­չո­ղու­թիւ­նը:
Չ­տա­րա­ծո­ւե­լու հա­մար, միա՛յն ­շեշ­տենք, թէ ­Հա­յաս­տա­նի «տկա­րու­թիւ­նը» իր դի­մագ­րա­ւած բո­լո­րիս ծա­նօթ բազ­մա­պի­սի դժո­ւա­րու­թիւն­ներն են, իսկ սփիւռ­քի պա­րա­գա­յին՝ գոր­ծող կա­ռոյց­նե­րու յոգ­նա­ծու­թիւնն է, չը­սե­լու հա­մար սպա­ռո­ւա­ծու­թիւ­նը: ­Չան­տե­սե­լով ոչ-ար­հա­մա­րե­լի այլ պատ­ճառ­նե­րու գո­յու­թիւ­նը, գլխա­ւո­րա­բար վե­րոն­շեալ տկա­րու­թիւն­նե­րուն հե­տե­ւան­քով ստեղ­ծած ենք ազ­գին սպառ­նա­ցող մեր ներ­քին ա­հար­կու թշնա­մին՝ ար­տա­գա՛ղ­թը:
Ար­տա­գաղթ՝ ­Հա­յաս­տա­նէն: Այս ար­տա­գաղ­թը չնշա­նա­ւո­րո­ւե­ցաւ իբ­րեւ ներ­գաղթ՝­ դէ­պի սփիւռ­քեան հայօճախ­ներ, այ­սինքն դէ­պի կազ­մա­կերպ հա­յա­գա­ղութ­ներ: (­Բայց ա­սի­կա ար­դէն լրջա­գոյնս քննար­կո­ւե­լիք ու­րիշ թե­մա է):
«Ար­տա­գաղթ»՝ նա­՛եւ սփիւռ­քի մէջ՝ հայ­կա­կա­նու­թե­նէ, գա­ղու­թա­յին կա­ռոյց­նե­րէ, կազ­մա­կերպ կեան­քէ: Այս «ար­տա­գաղթ»ի ախ­տը հա­մա­տա­րած է: Ան­կէ վա­րա­կո­ւած է նոյ­նիսկ սփիւռ­քի ա­րիւ­նա­տար ե­րա­կը հա­մա­րո­ւող լի­բա­նա­նա­հա­յու­թիւ­նը:
Ի՞նչ կրնա­յինք ը­նել ու չը­րինք մեր էու­թիւ­նը կրծող-հիւ­ծող ներ­քին այս մեծ «թշնա­մին» չէ­զո­քաց­նե­լու կամ ա­նոր չա­րի­քը գէթ թե­թե­ւաց­նե­լու հա­մար:
Այս հար­ցու­մին պա­տաս­խա­նը գտած ու տո­ւած էր Ա­բօ ­Պո­ղի­կեան՝ Աս­պա­րէ­զի «օ­րը-օ­րին» սիւ­նա­կէն, 100ա­մեա­կին յա­ջոր­դող օ­րե­րուն: ­Դէ­պի հե­ռա­կայ թի­րախ­ներ սլա­ցող մեծ-մեծ գա­ղա­փար­նե­րու չէր վե­րա­բե­րեր ը­սա­ծը, այլ իր սիւ­նա­կէն, պարզ ու յստակ ցոյց կու տար այդ օ­րէն վերջ ան­մի­ջա­կան մեր ը­նե­լի­քը, ինչ որ, ստո­րագ­րո­ղիս յա­ւե­լեալ զար­դա­րան­քով կը բա­նա­ձե­ւո­ւի հե­տե­ւեալ տո­ղե­րով.
«…­Թո­ղունք մտքի դարձ­դար­ձիկ մար­զանք­նե­րը, ո­րոշ ժա­մա­նա­կի մը հա­մար ձեր­բա­զա­տինք ի­րա­րու յա­ջոր­դող ցու­ցադ­րա­կան խորհր­դա­ժո­ղով­նե­րու ծախ­սէն ու շռայ­լան­քէն եւ ա­նոնց­մով տպա­ւո­րու­թիւն գոր­ծած ըլ­լա­լու խաբ­կան­քէն: Տք­նինք-խո­կանք, մեր կա­ռոյց­նե­րու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ար­դիւ­նա­ւէտ դարձ­նե­լու հա­մար կեն­դա­նի գոր­ծի ծրա­գիր մշա­կենք, հե­տամ­տինք այդ ծրագ­րի ի­րաց­ման, որ­պէս զի մեր կա­ռոյց­նե­րուն շուրջ հա­մախմ­բել կա­րե­նանք ­Գա­լի­ֆոր­նիոյ 130.000-160.000, ­Լի­բա­նա­նի 50.000, Ա­թէն­քի 2.500-3.000 ու այլ քա­ղաք­նե­րու եւ տար­բեր եր­կիր­նե­րու մէջ 100ա­մեա­կի ցոյ­ցե­րուն թէ եր­թե­րուն բա­զում հա­զար թի­ւե­րով մաս­նա­կից հայ զան­գո­ւած­նե­րը: Ա՛յս­ է ան­մի­ջա­կա­նը, ան­յե­տաձ­գե­լի՛ն, մեր նո՛ր ­պայ­քա­րը»:
­Գի­տենք, որ ըստ ժա­մա­նա­կի ու թի­րա­խի ա­մէն պայ­քար կ’ու­նե­նայ ի­րեն յա­տուկ զէն­քը: ­Տեղ մը նետն է կամ գնդա­ցի­րը, այլ պա­րա­գա­յի՝ քա­րոզ­չու­թիւ­նը: ­Գի­տենք, որ զէն­քի էու­թիւ­նը չի փո­խո­ւիր, կը մնայ նոյ­նը, կը փոխուի ա­նոր բնոյ­թը միայն:
­Ներ­կայ ժա­մա­նա­կին մէջ եւ մեր ձեռ­նար­կե­լիք նոր պայ­քա­րին հա­մար հուժ­կու եւ ազ­դե­ցիկ զէն­քը հա­մա­ցանցն է եւ ա­նոր առն­չա­կի­ցը՝ social mediaն: Այ­սօ­րո­ւան պա­տա­նիին, ե­րի­տա­սար­դին եւ մի­ջին տա­րի­քի մար­դուն ան­բա­ժան ըն­կեր­ներն են բջի­ջա­յի­նը, հա­մա­ցան­ցը, ո­րոնք գո­հա­ցում կու տան ա­նոնց հե­տաքրք­րու­թիւն­նե­րուն, նաեւ՝ զբօս­նե­լու պա­հան­ջին: ­Կա­րե­լի է ը­սել, որ ա­նոնք հո­գեմ­տա­ւոր սնուն­դը կը հայ­թայ­թեն պա­տա­նի-ե­րի­տա­սար­դին ու տա­րի­քա­ւո­րին: ­Հոն ա­մէն ինչ կայ, բա­ցի մեզ­մէ: ­Հոն՝ մեծ բա­ցա­կան ենք մենք: ­Հա­յօ­ճախ­նե­րը պի­տի կա­րե­նա՞ն հայ­կա­կան մե­տիա (ար­մի­նիան մե­տիա) հիմ­նադ­րել եւ տա­րի­քա­յին ման­կա­վարժ-հո­գե­բան­նե­րու գոր­ծակ­ցու­թեամբ բջի­ջա­յին­նե­րուն ու հա­մա­կար­գիչ­նե­րուն վրայ բա­րե­կա­մա­կան «յար­ձա­կում­նե­րով» կա­թիլ առ կա­թիլ սե­րուն­դին եւ ու­ծաց­ման ճամ­բուն վրայ գտնո­ւող ար­տա­գաղ­թող­նե­րուն նե­րար­կե­լու հա­մար հայ­րե­նի­քի սէր, կարճ՝ մեր ազ­գի ար­ժե­հա­մա­կար­գը, ներ­կա­յի մեր խնդիր­ներն ու նպա­տակ­նե­րը եւ ա­պա­գա­յի տես­լա­կան­նե­րը: Ի հար­կին՝ նաեւ տե­ղա­կան լե­զուն օգ­տա­գոր­ծե­լով օ­տա­րա­խօս հա­յե­րու հա­մար:
­Մեր ներ­քին ու սար­սա­փազ­դու այս «թշնա­միին»՝ (ար­տա­գաղ­թին) յաղ­թե­լու, ինչ­պէս նաեւ հայ զան­գո­ւած­նե­րը հա­մախմ­բե­լու մար­տահ­րա­ւէ­րը դի­մագ­րա­ւե­լու հա­մար պէտ­քը չու­նինք ռազ­մա­կան պատ­րաս­տո­ւա­ծու­թեան, ռմբա­ձիգ սար­քե­րու: ­Բա­ւա­րար են հա­ւատ­քը, տես­լա­կա­նը, վճռա­կա­նու­թիւ­նը, աշ­խա­տան­քի տրա­մադ­րո­ւա­ծու­թիւ­նը:
Ա­ռա­քի­նու­թիւն­ներ, ո­րոնք իբ­րեւ ա­ռանց­քը մար­տա­վա­րա­կան բո­վան­դա­կու­թեան, նա­խա­պայ­ման են հայ կեան­քի վե­րա­կա­ռուց­ման մի­տո­ւած նոր պայ­քա­րին հա­մար:
Ա­սի­կա ա­ռա­ւե­լա­գոյն կա­րե­լին է, ո­րու շնոր­հիւ թե­րեւս նո­ւա­զա­գոյն ձեռք­բե­րում­ներ ու­նե­նանք:
­Հա­յաս­տա­նէն սփիւռք հայ կեան­քը այն­քան բար­դու­թիւն­ներ ու­նի, որ մեզ կը պար­տա­ւո­րէ բազ­մա­մա­կար­դակ օ­րա­կար­գով գոր­ծե­լու…: