Պաղեստինեան Երուսաղէմի ճանաչման Թրքական նախաձեռնութիւնը

«Ազ­դակ»ի խմբագ­րա­կան

­Թուր­քիոյ նա­խա­գա­հին յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը Ա­րե­ւե­լեան Ե­րու­սա­ղէ­մի կամ ­Պա­ղես­տի­նի մէջ դես­պա­նա­տուն բա­նա­լու մասին, կա­րե­լի է բնա­կան շա­րու­նա­կու­թիւ­նը նկա­տել Ան­գա­րա­յի կող­մէ նա­խա­ձեռ­նո­ւած եւ ­Պոլ­սոյ մէջ տե­ղի ու­նե­ցած Իս­լա­մա­կան Հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան Կազ­մա­կեր­պու­թեան ար­տա­կարգ ժո­ղո­վի ըն­թաց­քին Ե­րու­սա­ղէ­մը ­Պա­ղես­տի­նի մայ­րա­քա­ղաք ճանչ­նա­լու ո­րո­շու­մին:
Ան­գա­րա այս հար­ցին մէջ գե­րաշ­խուժ վար­քա­գիծ կը դրսե­ւո­րէ: ­Շար­ժա­ռի­թա­յին քա­նի մը հան­գա­մանք­ներ կա­րե­լի է մտա­բե­րել այս յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն ա­ռի­թով:
­Նախ՝ բնա­կա­նա­բար Ան­գա­րա պա­հը պի­տի փոր­ձէր լիար­ժէ­քօ­րէն շա­հար­կել հա­մա­րա­բա­կան եւ այս պա­րա­գա­յին նոյ­նիսկ հա­մաիս­լա­մա­կան հար­թու­թիւն­նե­րու վրայ հե­ղի­նա­կու­թիւն ամ­րագ­րե­լու: Շր­ջա­նին մէջ ի վեր­ջոյ Ան­գա­րա­յէն ա­ւե­լի ­Թել Ա­ւի­ւին թշնա­մի նկա­տո­ւող եւ ըստ էու­թեան թշնա­մի ե­ղող այլ եր­կիր­ներ ու պե­տու­թիւն­ներ կան, ո­րոնք Ան­գա­րա­յի օգ­տա­գոր­ծած հռե­տո­րա­բա­նու­թե­նէն եւ նա­խա­ձեռ­նո­ղա­կա­նու­թե­նէն ետ կը մնան:
­Հա­մակ­րանք, զօ­րակ­ցու­թիւն շա­հե­լու, բայց նաեւ հե­ղի­նա­կու­թիւն վե­րա­հաս­տա­տե­լու քա­ղա­քա­կան այս քայ­լը թի­րա­խա­յին տար­բեր ուղ­ղու­թիւն­ներ ու­նի. սիւն­նի զան­գո­ւա­ծը, ա­րա­բա­կան աշ­խար­հը ընդ­հան­րա­պէս եւ ան­շուշտ իս­լամ զան­գո­ւած­նե­րը:
­Ներ­-սէու­տա­կան ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը նկա­տի ու­նե­նա­լով եւ ­Ռիա­տի հա­մե­մա­տա­կան թու­լա­ցու­մի ժա­մա­նակ­նե­րը օգ­տա­գոր­ծե­լով` Ան­գա­րան այս­պի­սով կը շրջան­ցէ նաեւ Ե­գիպ­տո­սը եւ նախ սիւն­նի դա­ւա­նան­քին պատ­կա­նող զան­գո­ւած­նե­րուն, ա­պա ընդ­հան­րա­պէս ա­րա­բա­կան իս­լա­մա­կան աշ­խար­հին` ներ­քին սպառ­ման շու­կա­յին հա­մար վա­ճա­ռո­ւող յար­մար ար­տադ­րան­քով կը ներ­կա­յա­նայ:
­Բայց բնա­կա­նա­բար միայն այդ չէ շար­ժա­ռի­թը: ­Յայ­տա­րա­րո­ղա­կան թի­րա­խը որ­քան ­Թել Ա­ւի­ւը, նոյն­քան Ո­ւա­շինկ­թընն է այս պա­րա­գա­յին: Ի վեր­ջոյ ո­րո­շու­մի յայ­տա­րա­րու­թիւն կա­տա­րո­ղը ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու նա­խա­գահն է, ո­րուն հա­կա­քայլ ո­րո­շում­ներ եւ հա­մար­ժէք պա­տաս­խան քայ­լեր առ­նե­լու վճիռ­ներ կը հնչեց­նէ ­Թուր­քիոյ նա­խա­գա­հը:
­Տա­րա­ծաշր­ջա­նին մէջ բե­ւե­ռա­ցում յա­ռա­ջա­ցու­ցած Ե­րու­սա­ղէ­մի քա­ղա­քա­յին կար­գա­վի­ճա­կի այս խնդի­րին մէջ Ան­գա­րա կ­՛ու­զէ խա­ղալ երկ­րորդ բե­ւե­ռի դե­րը: «Էր­տո­ղան ընդ­դէմ Թ­րամփի» այս խա­ղին մէջ Էր­տո­ղա­նի ա­ռած քայ­լը յե­նած է սա­կայն ­Մոս­կո­ւա-­Թեհ­րան-Ան­գա­րա վեր­ջին շրջա­նին դրսե­ւո­րո­ւած ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ա­ռանց­քին վրայ: ­Թէեւ զի­րար ոչն­չաց­նե­լու ամ­բաս­տա­նու­թիւն­նե­րով ոչ-վաղ ան­ցեա­լին հան­դէս ե­կած ­Թել Ա­ւիւն ու ­Թեհ­րա­նը Ան­գա­րա­յի այս գե­րաշ­խույժ դրսե­ւո­րում­նե­րը չեն ցու­ցա­բե­րեր: Ան­գա­րա­յի լա­րու­մի տա­նող հռե­տո­րա­բա­նու­թե­նէն հե­ռու է նաեւ ­Մոս­կո­ւան, որ միայն վեր­ջերս շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց Ո­ւա­շինկ­թը­նին, ­Փե­թերս­պուր­կի մէջ ա­պա­հո­վա­կան հար­ցե­րու հետ կա­պո­ւած կան­խար­գի­լու­մի գոր­ծո­ղու­թեան ի­րա­կա­նաց­ման օ­ժան­դա­կած ըլ­լա­լու փաս­տին ա­ռի­թով:
Ան­շուշտ Ան­գա­րա­յի այս մե­ղադ­րա­կան շեշ­տերն ու ա­ռած հա­կա­քայ­լե­րը մի­տում­նա­ւոր են եւ տե­սա­նե­լիօ­րէն կը բա­ցատ­րո­ւին նշո­ւած հան­գա­մանք­նե­րով:
­Հայ­կա­կան ա­ռու­մով եւս դի­տար­կե­լի կէ­տեր կան այս­տեղ. նախ ան­մի­ջա­պէս յի­շենք, որ պաշ­տօ­նա­կան ­Թեհ­րա­նը իս­լա­մա­կան եր­կիր­նե­րու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թե­նէն բխած յայ­տա­րա­րու­թեան ա­ռու­մով հրա­պա­րա­կած էր ո­րոշ վե­րա­պա­հու­թիւն­ներ: Ն­կա­տի ու­նե­նա­լով նաեւ ­Պա­քո­ւին ոչ-աշ­խույժ դիր­քո­րո­շու­մը Ե­րու­սա­ղէ­մի գծով ստեղ­ծո­ւած եր­կո­ւու­թեան մէջ, կը նշմա­րո­ւի ան­մի­ջա­պէս, որ Ան­գա­րա եւ ­Պա­քու այս հար­ցին մէջ չեն որ­դեգ­րած հա­մա­հունչ դիր­քո­րո­շում­ներ: ­Պա­քու կը յատ­կան­շո­ւէր վեր­ջերս ­Թել Ա­ւի­ւի նկատ­մամբ իր որ­դեգ­րած սերտ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րով, եւ ա­ւե­լի՛ն` շեշ­տո­ւած ռազ­մա­կան ­գոր­ծակ­ցու­թեամբ:
Այս հան­գոյց­նե­րուն հետ, թէեւ ոչ ուղ­ղա­կի, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ քա­ղա­քա­կան տրա­մա­բա­նու­թեամբ ա­ղերս կրնայ ու­նե­նալ նաեւ Դեկ­տեմ­բե­րի 17ին տե­ղի ու­նե­ցած ­Նա­խի­ջե­ւա­նի օ­րէնս­դիր մարմ­նի ղե­կա­վար ­Վա­սիֆ ­Թա­լի­պո­վի եւ Ի­րա­նի խորհր­դա­րա­նի նա­խա­գահ Ա­լի ­Լա­րի­ճա­նիի հան­դիպ­ման ա­ռի­թով, ատր­պէյ­ճա­նա­կան մա­մու­լի շեշ­տո­ւած քննա­դա­տու­թիւն­նե­րը Ի­րա­նի նա­խա­գահ ­Հա­սան ­Ռու­հա­նիի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մա­սին: Չ­մոռ­նանք, որ ատր­պէյ­ճա­նա­կան մա­մու­լը ամ­բող­ջո­վին կը վե­րահս­կո­ւի ­Պա­քո­ւի կեդ­րո­նա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն կող­մէ:
Այս բո­լո­րով հան­դերձ, դժո­ւար թէ Էր­տո­ղա­նի հրա­պա­րա­կա­յին յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը Ա­րե­ւե­լեան Ե­րու­սա­ղէ­մի կամ պա­ղես­տի­նեան Ե­րու­սա­ղէ­մի ճա­նաչ­ման ա­ռու­մով  ա­ռար­կա­յա­նայ: Այս խնդի­րը կը շա­րու­նա­կէ մնալ իբ­րեւ գլխա­ւոր նիւթ` սկսո­ւած պա­րա­նաձ­գու­թեան: Առ այս պա­հը Ան­գա­րա եւ ­Թել Ա­ւի­ւ ռազ­մա­վա­րա­կան յա­տուկ գոր­ծըն­կեր­ներ են: