«…Ու ես կ՚երթամ դէպի աղբիւրը լոյսին…»

ՄԻՀՐԱՆ  ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ

­Դա­նիէլ ­Վա­րու­ժա­նի գրի­չը պէտք է ու­նե­նալ, որ ար­ժա­նա­ւո­րա­պէս  նկա­րագ­րել կա­րե­նաս ­Յու­նաս­տա­նի պար­զած այ­սօ­րո­ւան պատ­կե­րը, երբ բո­լոր ա­շա­կերտ­նե­րը առ­տո­ւան ժա­մե­րէն, դպրո­ցա­կան պա­յու­սակ­նե­րը շա­լա­կած երկ­րին մթնո­լոր­տը կը լեց­նեն ի­րենց ու­րախ ու խան­դա­վառ պոռչ­տուք­նե­րով եւ խռնո­ւած խում­բե­րով կ­’ուղ­ղո­ւին «դէ­պի աղ­բիւ­րը լոյ­սին», ըն­դա­ռաջ՝  վե­րա­մու­տի «ա­ռա­ջին զան­գին« եւ ջրօրհ­նէ­քի ա­րա­րո­ղու­թեան…: Օրհ­նա­բեր լոյ­սը պի­տի տա­րա­ծո­ւի կրթա­կան տա­րեշր­ջա­նի բո­լոր օ­րե­րուն վրայ եւ պի­տի լու­սա­ւո­րէ ու­սում­նա­տենչ ու­սա­նող­նե­րուն միտքն ու հո­գին:
Ա­մէն­քին պէս, հայ­կակ­ներն ալ ի­րենց ծնող­նե­րուն ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ կը փու­թան ի­րենց հա­րա­զատ յար­կը, ուր իբ­րեւ հա­մայն­քի մը մէկ ու մեծ ըն­տա­նիք, ա­մառ­նա­յին ար­ձա­կուր­դէ վերջ զի­րար կը գտնեն, կրթա­կան օ­ճա­խին ջեր­մու­թեամբ եւ հայ­կա­կան ա­ղօթ­քո­վը պա­րու­րո­ւած՝ ա­շա­կերտ, ու­սու­ցիչ ու ծնողք ի­րա­րու մաղ­թանք­ներ կը փո­խա­նա­կեն՝ ու­սում­նա­կան նոր տա­րեշր­ջա­նի մը հա­մար, որ ըլ­լայ ար­դիւ­նա­ւոր ու բե­ղուն:
Իս­կա­պէս, որ կ­’ար­ժէ տես­նել պար­զո­ւած այս պատ­կե­րը ու ապ­րիլ պա­հը:
­Վե­րա­մու­տի ա­ռի­թով հինգ խո­հեր.
Ա) Ս­փիւռ­քի կազ­մու­թեան ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րէն, պա­տառ մը հա­ցի կա­րօտ գաղ­թա­կան հա­յեր ա­ռաջ­նա­հերթ սե­պե­ցին հայ դպրոցն ու հա­յակր­թու­թիւ­նը՝ օ­րո­ւան ապ­րուս­տին չափ կա­րե­ւոր: Այդ օ­րե­րուն, նիւ­թա­կան-տնտե­սա­կան կա­րե­լիու­թիւն­ներ չկա­յին դպրո­ցա­շի­նա­կան  նա­խա­ձեռ­նու­թիւն առ­նե­լու հա­մար: ­Բայց գոր­ծող պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը ա­ռաջ­նոր­դո­ւե­ցան հա­ւատ­քով, եւ հա­ւատ­քը տե­սիլք տո­ւաւ եւ յանդգ­նու­թիւն ներշն­չեց ի­րենց: ­Գաղ­թա­կան հա­յը իր օ­րո­ւան հա­ցէն զեղ­չե­լով էր, որ ա­մէն գաղ­թա­կա­յան ու­նե­ցաւ իր թի­թե­ղա­շէն դպրոցն ու ե­կե­ղե­ցին՝ կողք-կող­քի, յա­ճախ միեւ­նոյն ա­ռաս­տա­ղին տակ: Ա­պա նաեւ այդ օ­րե­րու եւ հե­տա­գա­յի ա­նո­ւա­նի թէ ա­նա­նուն կրթա­կան մշակ­նե­րու նո­ւի­րո­ւա­ծու­թիւ­նը հան­դի­սա­ցաւ այն խա­րիս­խը, ո­րուն վրայ հաս­տա­տո­ւե­ցաւ, ամ­րա­ցաւ ու շա­րու­նա­կո­ւե­ցաւ հա­յակր­թա­կան գոր­ծը սփիւռ­քի տա­րած­քին: Ա­նոնց­մէ ո­մանք, ու­սուց­չա­կան գոր­ծի զու­գա­հեռ լծո­ւե­ցան նաեւ դա­սագր­քեր պատ­րաս­տե­լու աշ­խա­տան­քին, որ­պէս­զի հայ ա­շա­կեր­տը մայ­րե­նին սոր­վի, իր ազ­գի պատ­մու­թեան ծա­նօ­թա­նայ, հա­յակր­թու­թիւ­նը բո­վան­դա­կու­թիւն ստա­նայ եւ դպրո­ցը ազ­գա­յին իր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը կա­տա­րէ:
Եւ հի­մա, իբ­րեւ մարդ կա­րե­լի է զար­մա­նալ ու հիա­նալ, եւ իբ­րեւ հայ՝ միայն հպար­տա­նալ, ի տես հայ­կա­կան սփիւռ­քի կազ­մա­կեր­պո­ւա­ծու­թեան, ա­նոր ստեղ­ծած դպրո­ցա­կան ցան­ցին, դա­սագր­քե­րու պէս­պի­սու­թեան ու ո­րա­կին, ո­րոնք մէջ­տեղ ե­կան ո­չին­չէն: ­Պե­տու­թիւն­ներ հսկայ գու­մար­ներ, մար­դուժ ու ար­հես­տա­գի­տու­թիւն կը տրա­մադ­րեն, ան­չափ գուր­գու­րանք կը ցու­ցա­բե­րեն ու չեն յա­ջո­ղիր ի­րենց սփիւռք­նե­րուն նե­րար­կե­լու այն նե­րու­ժը, որ ու­նինք մենք թէ՛ կրթա­կան եւ թէ՛ այլ ճա­կատ­նե­րու վրայ:
­Հա­յակր­թու­թեան եւ ընդ­հան­րա­պէս ուս­ման օ­ճախ ու­նե­նա­լու նա­խա­ձեռ­նող­նե­րը, մեր մեծ­հայ­րերն ու մեծ­մայ­րե­րը  զո­հո­ղու­թեամբ ու զրկան­քով դպրոց­ներ հիմ­նե­ցին՝ ոչ թէ ի­րենց հա­մար, այլ սե­րունդ­նե­րուն հա­մար, այ­սինքն ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն, թոռ­նե­րուն ու ծո­րե­րուն եւ հե­տա­գայ հա­յա­ծին բո­լոր ե­րա­խա­նե­րուն հա­մար, մե­զի հա­մար, որ­պէս­զի մենք ազ­գա­յին ինք­նու­թեամբ ամ­րապն­դո­ւինք:
Խն­դիրն այն է, թէ մեր մեծ­հայ­րե­րուն ու մեծ­մայ­րե­րուն մե­զի հա­մար իսկ յանձն ա­ռած զո­հո­ղու­թեանց, զրկան­քին ու յի­շա­տա­կին  դի­մաց՝ մենք որ­քա՞ն հա­ւա­տա­րիմ ենք,  կը գուր­գու­րա՞նք մեր դպրոց­նե­րուն վրայ ու կը քա­ջա­լե­րե՞նք ա­նոնց ա­ռա­քե­լու­թիւնն ու գոր­ծը, թէ ան­գի­տակ­ցա­բար ա­պե­րախտ կե­ցո­ւած­քը ու­նինք:
Բ) ­Տա­րին, որ կ­՚ա­ւար­տի 60-ա­մեակն է ­Լե­ւոն եւ ­Սո­ֆիա ­Յա­կո­բեան նա­խակր­թա­րա­նի շէն­քա­յին կա­ռոյ­ցին ու ա­նո­ւա­նա­կո­չու­թեան, ինչ­պէս նաեւ 30-ա­մեա­կը ­Ճե­նա­զեան միջ­նա­կար­գի հիմ­նադ­րու­թեան: Այս տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին հայ թէ յոյն նո­ւի­րեալ ու­սու­ցիչ­նե­րու եւ հա­զա­րա­ւոր ա­շա­կերտ­նե­րու շուն­չը կայ վար­ժա­րա­նի մթնո­լոր­տին մէջ, ուր կու գան ա­ւել­նա­լու նո­րե­րու­նը…: ­Մօ­տա­ւո­րա­պէս տա­կա­ւին չորս ա­միս ու­նինք տա­րո­ւան ա­ւար­տին: ­Կը յու­սանք, թէ իբ­րեւ հա­մայնք ու գա­ղութ կարգ մը մի­ջո­ցա­ռում­նե­րով ար­ժա­նին կը մա­տու­ցենք հիմ­նա­դիր սե­րուն­դի  յի­շա­տա­կին՝ մե­ծա­րե­լով  հայ­կա­կան դպրո­ցին ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը եւ շեշ­տե­լով  հա­յակր­թու­թեան կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը:
Գ) ­Նո­րու­թիւն մը ը­սած պի­տի չըլ­լանք ար­ձա­նագ­րե­լով, որ հա­մա­խումբ կեան­քի մի­ջա­վայրն է անհ­րա­ժեշ­տը, որ­պէս­զի գո­յա­տե­ւէ հա­յե­րէ­նի գոր­ծա­ծու­թիւ­նը եւ պահ­պա­նո­ւի հա­յա­խօ­սու­թիւ­նը: ­Գի­տենք նաեւ, որ հա­յօ­ճախ­նե­րու եր­բեմ­նի խմբո­ւա­ծու­թիւ­նը շա­տոնց տե­ղի տո­ւած է ցրո­ւա­ծու­թեան եւ հայ մար­ուն կեն­սա­մա­կար­դակն ու կեն­սա­ձե­ւը նոյ­նա­ցած են շրջա­պա­տին հետ: Ա­հա թէ ին­չու հա­մայն­քը իր կա­րե­լին կ­՚ը­նէ, ի շարս այ­լոց ա­շա­կեր­տու­թեան փո­խադ­րու­թեան հա­մար դպրո­ցա­կան ինք­նա­շար­ժեր կը կը տրա­մադ­րէ, որ­պէս­զի հե­ռու բնա­կող ե­րա­խա­ներ չզրկո­ւին հայ­կա­կան դպրո­ցի շու­քէն, հա­յա­խումբ կեան­քի բա­րի­քէն:
Դ)  ­Գա­ղու­թիս  գլխա­ւոր ա­պա­ւէնն է հայ­կա­կան դպրո­ցը, ուր իբ­րեւ հա­յա­խօ­սու­թեան ջեր­մա­նոց, կրթա­կան կազ­մա­կեր­պո­ւած մի­ջա­վայ­րի ու հա­յա­շունչ մթնո­լոր­տի մէջ հայ տղաք հա­մա­խումբ կ­՚ապ­րին եւ ո­րոշ տա­րի­նե­րու վրայ եր­կա­րող ուս­ման ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին կը կազ­մա­ւո­րեն ի­րենց նկա­րա­գիրն ու ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը: ­Հայ­կա­կան դպրո­ցը նաեւ այն հան­գոյցն է, որ ա­մէ­նօ­րեայ կապ կը ստեղ­ծէ մէկ կող­մէն ա­շա­կեր­տին ու ծնող­քին եւ միւս կող­մէն` ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թեան մի­ջեւ: Ա­մէն առ­տու դպրո­ցա­կան պա­յու­սա­կը իր զաւ­կին  յանձ­նած պա­հուն իսկ, ար­դէն  ծնող­քին ու ա­շա­կեր­տին են­թա­գի­տակ­ցու­թեան մէջ անզ­գա­լա­բար կ’ամ­րապն­դո­ւի ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թիւ­նը:
Ե) ­Մեր նա­խակր­թա­րան­ներն ու միջ­նա­կար­գը գլխա­ւոր այն  մի­ջա­վայրն են, ուր հնա­րա­ւոր է հա­յա­խօ­սու­թիւ­նը քա­ջա­լե­րե­լով փոքր տա­րի­քէն ե­րե­խան կա­պել հա­յե­րէն լե­զո­ւին: ­Հոս ար­դէն հրա­մա­յա­կան կը դառ­նայ հա­յակր­թու­թիւ­նը վստա­հե­լու ու­սուց­չի այն տի­պա­րին , որ իր մէջ պայ­մա­նա­կա­նօ­րէն  կը կեդ­րո­նաց­նէ  ե­րեք յատ­կա­նի­շեր. խելք, խիղճ եւ աշ­խա­տու­նա­կու­թիւն, ո­րոնց­մէ զուրկ չեն մեր ու­սու­ցիչ­նե­րը:
­Վե­րա­մու­տի ա­ռի­թով մաղ­թենք յա­ջող ու ար­դիւ­նա­ւէտ տա­րեշր­ջան՝ հայ թէ յոյն մեր ու­սու­ցիչ­նե­րուն, մեծ ու փոքր ու­սա­նող­նե­րուն, ծնող­նե­րուն եւ կրթա­կան գոր­ծի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րուն: