Ոտ­քի՝ յա­նուն Ար­ցա­խի հո­ղե­րու կեն­սա­գործ­ման

Շր­ջա­փա­կու­մի ա­հա­ւոր պայ­ման­նե­րուն տակ, երբ ատր­պէյ­ճա­նա­կան լկտիա­ցու­մը հա­սած է իր գա­գաթ­նա­կէ­տին, պատ­ճա­ռե­լով մար­դա­սի­րա­կան ա­ղէտ, ամ­բողջ ժո­ղո­վուրդ մը ցե­ղաս­պա­նու­թեան եզ­րին բե­րած ըլ­լա­լով, Ար­ցա­խի մարտն­չող հա­յը կը պատ­րաս­տո­ւի նշել իր ան­կա­խու­թեան հռչակ­ման տա­րե­դար­ձը, ա­րեամբ ո­ռո­գուած սուրբ հո­ղե­րուն վրայ։
2 ­­Սեպ­տեմ­բեր 1991 թո­ւա­կա­նը ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին հանգ­րո­ւան մը ե­ղաւ հա­յոց նո­րա­նոր ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի հու­նին ըն­թաց­քին, Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դին շնոր­հե­լով պե­տա­կա­նու­թեան կազ­մա­ւոր­ման եւ պե­տա­կան սե­փա­կան իշ­խա­նու­թեամբ ապ­րե­լու ու ա­րա­րե­լու պատ­մա­կան ա­ռի­թը։
Ան­կա­խու­թեան հռչա­կա­գի­րը փաս­տա­ցի կեր­պով հի­մը դրաւ Ար­ցա­խի ­­Հան­րա­պե­տու­թեան կազ­մա­ւոր­ման, պե­տա­կան իշ­խա­նու­թեան եւ կա­ռա­վար­ման կա­ռոյց­նե­րու հիմ­նա­քա­րը դար­ձաւ, ինչ­պէս նաեւ ձե­ւա­ւո­րեց օ­րէնս­դիր հա­մա­կար­գի ա­զատ եւ ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կար­գե­րու փոր­ձա­դաշ­տը։
Ան­կախ ու ան­կաշ­կանդ ապ­րե­լու ձգտու­մով ու ե­րե­սուն տա­րի շա­րու­նակ իր սե­փա­կան ու­ղին ճշդե­լու վճռա­կա­մու­թեամբ, Ար­ցա­խի քա­ջա­րի ժո­ղո­վուր­դը տէր կանգ­նե­ցաւ իր հո­ղի ու­ժին, ան որ կան­գուն պա­հեց մեր ար­ծո­ւա­բոյ­նի հա­յոր­դի­նե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու ո­գին։
­­Ժո­ղո­վուր­դի մը գո­յա­տեւ­ման գե­րա­գոյն այս նո­ւա­ճում­նե­րը ար­դէն եր­կար ա­տե­նէ ի վեր վտան­գի տակ կը գտնո­ւին, ընդ­միշտ կոր­սո­ւե­լու յոր­ձա­նու­տին մէջ ին­կած ըլ­լա­լով՝ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ու տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին մե­ծա­պե­տա­կան խա­ղե­րու, սե­փա­կան սխալ­նե­րու եւ ա­պաշ­նորհ ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րու կոր­ծա­նիչ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան հե­տե­ւան­քով։
Ար­ցա­խեան 44-օ­րեայ պա­տե­րազմն ու ա­նոր հե­տե­ւանք­նե­րը մին­չեւ այ­սօր դար­ձած են հա­մաշ­խար­հա­յին բե­ւեռ­նե­րու խաղ, մինչ ան­դին՝ հայ­րե­նի ներ­կայ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը փո­խա­նակ տէր կանգ­նե­լու ամ­բողջ հայ ժո­ղո­վուր­դի հպար­տան­քը հան­դի­սա­ցող Ար­ցա­խի ինք­նո­րոշ­ման, ի­րենց ո­րո­շում­նե­րով եւ ա­րարք­նե­րով կը դիւ­րաց­նեն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ծանր փո­փո­խու­թիւն­նե­րու զար­գա­ցու­մը ի վնաս հայ ժո­ղո­վուր­դին ու Ար­ցա­խի լի­նե­լու­թեան։
­­Հայ­րե­նի ժո­ղո­վուր­դին նման, Ս­փիւռ­քը եւս ա­նե­լի մատ­նո­ւած է։ Ա­մէն կողմ հիաս­թա­փու­թիւն՝ ան­տար­բեր դառ­նա­լու վտան­գի եզ­րին հաս­նե­լով, ո­րուն պատ­ճա­ռով հայ ժո­ղո­վուր­դը կը դառ­նայ պարզ հան­դի­սա­տե­սը իր առ­ջեւ կա­տա­րո­ւող մեծ ու հա­յու­թեան դէմ գոր­ծող զար­գա­ցում­նե­րուն։
­­Նոյնն է յո­ռի պատ­կե­րը հայ­րե­նի­քի մէջ ապ­րող զան­գո­ւած­նե­րուն հա­մար, մինչ ան­դին Ար­ցա­խի մէջ մնա­ցած ժո­ղո­վուր­դը ա­մէն օր կը գտնո­ւի Ատր­պէյ­ճա­նի ռազ­մա­կան սպառ­նա­լի­քին տակ, են­թա­կայ կը դառ­նայ մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեան ստոր­նա­ցու­մի զազ­րե­լի վե­րա­բեր­մուն­քին ա­զե­րի զի­նո­ւոր­նե­րուն կող­մէ, կ­՚ան­տե­սո­ւին մի­ջազ­գա­յին կա­ռոյց­նե­րու օգ­նու­թեան հաս­նե­լու բո­լոր ջան­քե­րը, իսկ Ատր­պէյ­ճան՝ ա­ւե­լի լկտիա­նա­լով հա­մաշ­խար­հա­յին կրա­ւո­րա­կան կե­ցո­ւած­քէն, ­­կ՚ան­տե­սէ ա­մէն տե­սա­կի կոչ ու մի­ջազ­գա­յին ո­րո­շում, յո­խոր­տա­լով նոյ­նիսկ Մ.Ա.Կ.-ի բե­մե­րու պաշ­տօ­նա­կան ամ­պիոն­նե­րէն։
­­Սա­կայն, ինչ­պէս 1988-ի ա­մէ­նէն դժո­ւար օ­րե­րուն, այս ան­գամ եւս Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուրդն է ազ­դան­շա­նը տո­ւո­ղը։ ­­Հա­կա­ռակ իր դէմ կա­տա­րո­ւող ա­մէ­նէն ան­մարդ­կա­յին ա­րարք­նե­րուն, զրկո­ւած հա­ցի ու սնուն­դի մա­տա­կա­րար­ման հնա­րա­ւո­րու­թե­նէն, սո­վա­մա­հու­թեան եզ­րին հա­սած ըլ­լա­լով, կրթու­թեան բա­րիք­նե­րէն զրկո­ւե­լով, Ար­ցա­խի քա­ջա­րի հա­յը ոչ մէկ ա­տեն եւ ոչ մէկ պա­րա­գա­յի տակ կ­­՚ըն­դու­նի գլուխ ծռել ատր­պէյ­ճա­նա­կան նոր ցե­ղաս­պա­նու­թեան մը առ­ջեւ։ Ար­ցախ­ցին կը շա­րու­նա­կէ վառ օ­րի­նա­կը ըլ­լալ հա­յու ան­կաշ­կանդ ու ա­զատ ապ­րե­լու ո­գիին, որ­պէս ազ­գի թան­կա­գին յատ­կա­նիշ հայ ժո­ղո­վուր­դի պատ­մու­թեան ար­հա­ւիրք­նե­րուն դի­մաց։
Ի­րա­ւունք չու­նինք լռե­լու։ Ի­րա­ւունք չու­նինք հան­դի­սա­տես մնա­լու մեր դէմ կա­տա­րո­ւող պատ­մա­կան եւ մարդ­կա­յին ա­նի­րա­ւու­թեան հան­դէպ։ Ար­դէն, ամ­բողջ Ս­փիւռ­քի տա­րած­քին, Ար­ցա­խէն հա­սած ա­ղա­ղա­կող ճիչն ու միա­ժա­մա­նակ՝ պայ­քա­րի կո­չը ոտ­քի կը հա­նէ հա­յա­գա­ղութ­նե­րը, դառ­նա­լու հա­մար պա­հան­ջա­տէր հսկայ զան­գո­ւած­ներ։ Աս­տի­ճա­նա­բար, ե­կող ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին բո­լոր գա­ղութ­նե­րը, մէկ առ մէկ, միաս­նա­կան ու հա­մա­խո­հու­թեան ո­գիով, ա­ռանց խտրու­թեան, ա­ռանց բա­ժա­նա­րար գի­ծե­րու, որ­պէս մէկ ամ­բող­ջու­թիւն, մէկ բռունցք եւ մէկ ձայն, ոտ­քի կը կանգ­նին ընդ­դէմ ատր­պէյ­ճա­նա­կան ցե­ղաս­պան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ու մի­ջազ­գա­յին լուռ կե­ցո­ւած­քին։
Ս­փիւռ­քի կա­ռոյց­նե­րը, ի­րենց ազ­գա­յին, ե­կե­ղե­ցա­կան, քա­ղա­քա­կան եւ հա­սա­րա­կա­կան թե­ւե­րով ար­դէն իսկ սկսած են զգաս­տու­թեան եւ զօ­րա­շար­ժի կո­չեր ուղ­ղել հա­յու­թեան աշ­խար­հաց­րիւ ամ­բող­ջու­թեան։
­­Մենք եւս, որ­պէս գա­ղութ, որ­պէս ցե­ղաս­պա­նո­ւած ժո­ղո­վուր­դի մը ժա­ռան­գորդ­նե­րը, այս ան­գամ եւս պի­տի ըն­դա­ռա­ջենք բո­լոր կո­չե­րուն, լայն մտքով ու ամ­բող­ջա­կան յանձ­նա­ռու­թեամբ պի­տի ստանձ­նենք մեր վրան ին­կող պարտ­քը, բռունցք ու խօսք բարձ­րաց­նե­լով ընդ­դէմ բո­լոր այն ու­ժե­րուն, ո­րոնք կը փոր­ձեն պատ­մու­թեան մո­ռա­ցու­թեան յանձ­նել ժո­ղո­վուր­դի մը ազ­գա­յին ու քա­ղա­քակր­թա­կան հպարտ գան­ձա­րա­նը։
Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան հռչակ­ման 32-ա­մեա­կը թող դառ­նայ պայ­քա­րի նոր մեկ­նարկ մը։ ­­Պարտք ու­նինք բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնց ա­րիւ­նով Ար­ցա­խի հո­ղը կը շա­րու­նա­կէ տա­կա­ւին շնչել ա­զա­տօ­րէն։