Ոչ եւս է յայտնի արուեստագէտ Գագիկ Ալթունեան

ՀՌԻՓՍԻՄԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ

Ցն­ցիչ էր յան­կար­ծա­կի մա­հո­ւան լու­րը սի­րո­ւած քան­դա­կա­գործ եւ նկա­րիչ ­Գա­գիկ Ալ­թու­նեա­նի, որ անկրկ­նե­լի իր ներ­կա­յու­թեամբ, մաս­նա­գի­տու­թեամբ ու տա­ղան­դով իւ­րա­յա­տուկ դրոշ­մը ձգեց յու­նա­հայ գա­ղու­թէն ներս։
Ան կեան­քէն հե­ռա­ցաւ 17 ­Փետ­րո­ւա­րի վաղ ա­ռա­ւօ­տեան ժա­մե­րուն, խոր սու­գի մատ­նե­լով իր ըն­տա­նիքն ու ըն­կեր­նե­րը, ինչ­պէս եւ զինք ծա­նօ­թա­ցած եւ իր ըն­կե­րա­յին ջեր­մու­թիւ­նը վա­յե­լած հայ եւ յոյն բա­րե­կամ­նե­րը։
Ինք­նա­տիպ բնա­ւո­րու­թեամբ եւ անս­պառ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան խան­դով ու տա­ղան­դով՝ ­Գա­գի­կը սի­րո­ւե­ցաւ բո­լո­րին կող­մէ, իր ազ­նիւ ու ա­ռա­տա­ձեռն նկա­րագ­րով մար­դոց մօ­տե­նա­լու եւ ա­նոնց սիրտն ու զգա­ցում­նե­րը գրա­ւե­լու իր իւ­րա­յա­տուկ տա­ղան­դով։
­Գա­գիկ Ալ­թու­նեան ծնած էր 1957-ին՝ Ե­րե­ւան։ Ան ա­ւար­տած էր «­Թեր­լէ­մէ­զէան» գե­ղա­րո­ւես­տի ինս­տի­թու­թի քան­դա­կա­գոր­ծու­թեան բա­ժի­նը, ա­պա ան­հա­տա­կան եւ խմբա­յին ցու­ցա­հան­դէս­նե­րով իր ա­րո­ւես­տը ծա­նօ­թա­ցու­ցած էր հան­րու­թեան։ 1991-ին ան կրթա­թո­շա­կով ա­ւար­տած էր ­Մոս­կուա­յի ­Գե­ղա­րո­ւես­տի Ա­կա­դե­միա­յի «Monumental Sculpture» բա­ժի­նը, ա­պա նաեւ աշ­խա­տած որ­պէս դա­սա­խօս ու ա­րո­ւես­տա­բան Ե­րե­ւա­նի հա­մալսա­րա­նի ճար­տա­րա­պե­տու­թեան բա­ժի­նէն ներս։ 1995-ին տե­ղա­փո­խո­ւե­լով ­Յու­նաս­տան՝ կեան­քի նոր էջ մը բա­ցած էր, որ զինք ուղ­ղա­կի ա­ռըն­չած էր յու­նա­հայ գա­ղու­թի կէան­քին, նոյն պա­հուն ար­ժա­նի տեղ գրա­ւե­լով յոյն ա­նո­ւա­նի ա­րո­ւես­տա­գէտ­նե­րու կող­քին։
­Յատ­կան­շա­կան էր «­Պա­րա­նով աղջ­նա­կը» իր ծա­նօթ քան­դա­կը, որ Ա­թէն­քի Հ­նա­գի­տա­կան թան­գա­րա­նին մէջ ներ­կա­յա­ցո­ւե­ցաւ։ Ան յա­ջո­ղե­ցաւ լայն ճա­նա­չում ստա­նալ բազ­մա­թիւ ցու­ցա­հան­դէս­նե­րով ­Յու­նաս­տա­նի եւ ար­տա­սահ­մա­նի այլ եր­կիր­նե­րու մէջ, ուր հան­րու­թեան հե­տաքրքրու­թիւ­նը կը յա­ջո­ղէր կեդ­րո­նաց­նել իր նկար­նե­րու կեր­պար­նե­րուն վրայ։
­Գոր­ծակ­ցու­թիւն­ներ ու­նե­ցաւ նաեւ ­Յու­նաս­տա­նի տար­բեր քա­ղա­քա­պե­տա­րան­նե­րու հետ, քան­դակ­ներ պատ­րաս­տե­լով Ա­լի­մո­սի, Տ­րա­փե­ցո­նա­յի եւ այլ քա­ղաք­նե­րու կեդ­րո­նա­կան վայ­րե­րու մէջ։
­Գա­գիկ Ալ­թու­նեան «Ա­զատ Օր» օ­րա­թեր­թի հա­ւա­տա­րիմ բա­րե­կա­մը դար­ձաւ, յա­ճա­խա­կիօ­րէն այ­ցե­լե­լով խմբագ­րա­տու­նը եւ զրու­ցե­լով մեր ազ­գա­յին ու գա­ղու­թա­յին հար­ցե­րուն շուրջ։
Ան իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւ­նը ան­մի­ջա­պէս յայտ­նեց, երբ «Ա­զատ Օր»-ի խմբագ­րու­թիւ­նը ի­րեն դի­մեց, որ­պէս­զի իր գոր­ծե­րու ցու­ցադ­րու­թիւ­նը կազ­մա­կեր­պէ խմբագ­րա­տու­նէն ներս, իր նկար­նե­րու վա­ճառ­քէն գո­յա­ցած գու­մար­նե­րը յատ­կաց­նե­լով մեր օ­րա­թեր­թի կա­րիք­նե­րուն։
«Ա­զատ Օր»-ի խմբագ­րու­թիւ­նը ե­րախ­տա­պարտ կը մնայ ու խո­րա­պէս կը գնա­հա­տէ ազ­նո­ւա­սիրտ ա­րո­ւես­տա­գէ­տի ճշմա­րիտ կե­ցո­ւած­քը։
­Խո­րին ցա­ւակ­ցու­թիւն­ներ իր ըն­տա­նի­քին եւ հայ եւ յոյն բազ­մա­թիւ բա­րե­կամ­նե­րուն։

***

Ապ­րիլ 2015-ին, ­Գա­գիկ Ալ­թու­նեան ցու­ցա­հան­դէս մը կազ­մա­կեր­պեց «­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն 100 տա­րի­ներ ետք» խո­րա­գի­րով, Ա­թէն­քի «­Թեխ­նո­խո­րոս» սրա­հէն ներս, ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100-րդ ­տա­րե­լի­ցին նո­ւի­րո­ւած այս ցու­ցա­հան­դէ­սը հա­մախմ­բեց 12 հայ ա­նո­ւա­նի նկա­րիչ­նե­րու գոր­ծեր՝ ­Յո­նաս­տա­նէն եւ հայ­րե­նի­քէն։ Ա­նոնք, ի­րենց ա­ռանց­քա­յին գի­ծե­րով, յոյն հան­դի­սա­տե­սին ներ­կա­յա­ցու­ցին հա­յու­թեան ապ­րած ար­հա­ւիր­քը, հայ ժո­ղո­վուր­դի տա­րած պայ­քարն ու գո­յա­տե­ւու­մի ճա­նա­պար­հը» հաս­նե­լով մին­չեւ վե­րած­նունդ, ա­զատ հայ­րե­նիք եւ կազ­մա­կեր­պուած սփիւռ­քի ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը։
­Գա­գիկ Ալ­թու­նեան եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր ծրագ­րած ու աշ­խա­տած էր տո­ւեալ ցու­ցա­հան­դէ­սի կազ­մա­կերպ­ման հա­մար։ Ա­րո­ւես­տա­գէ­տի մտա­ծում­նե­րը, ներշն­չում­նե­րը եւ իւ­րա­յա­տուկ ո­ճը, շա­տոնց ար­դէն գնա­հա­տո­ւած էին հայ եւ յոյն մշա­կու­թա­սէր հան­րու­թեան կող­մէ։ Ան իր պար­տա­կա­նու­թիւ­նը կը սե­պէր՝ ան­պայ­մա­նօ­րէն ներդ­րու­մը ու­նե­նալ ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան լու­սա­բան­ման գոր­ծին մէջ։
Ապ­րիլ 2015-ին, խմբագ­րա­տուն իր այ­ցե­լու­թե­նէն օգ­տո­ւե­լով, հար­ցազ­րոյց մը հրա­տա­րա­կած էր «Ա­զատ Օր»-ը անդ­րա­դառ­նա­լով յա­տուկ այդ ցու­ցա­հան­դէ­սին, ո­րը կը հրա­տա­րա­կենք ստո­րեւ, վեր­յի­շե­լով սի­րո­ւած ա­րո­ւես­տա­գէ­տի միտ­քերն ու զգա­ցում­նե­րը։

***

«Այ­սօր, շա­հե­կան զրոյց մը ու­նե­ցանք համ­բա­ւա­ւոր նկա­րի­չին եւ ի­րեն ըն­կե­րա­ցող ու ­Փաթ­րա­սէն յատ­կա­պէս ցու­ցադ­րու­թեան ա­ռի­թով ժա­մա­նած Ա­ռա­քել Գ­րի­գո­րեա­նին հետ։ ­Կա­րե­ւոր այս ցու­ցադ­րու­թեան կը մաս­նակ­ցին նաեւ ­Գա­գիկ ­Ղա­զան­չեան, Ալ­պերթ ­Յա­կո­բեան, ­Սար­գիս ­Հա­մալ­պա­շեան, ­Հայկ ­Մես­րո­պէեան, Էօ­ժէն ­Յա­կո­բեան, Ան­նա ­Ղա­մա­րեան, Ա­ռա­քել Գ­րի­գո­րեան, Ի­րի­նի Մ­նա­ցա­կա­նեան, Է­տո­ւարտ ­Սա­գա­յեան, ­Մի­նաս ­Սե­մէր­ճեան, ­Մա­րիամ ­Չա­քը­րեան։
­Մի­նաս ­Սե­մէր­ճեա­նի մա­սին բա­ցատ­րե­լով, եր­կու նկա­րիչ­նե­րը նշե­ցին թէ ան ­Ժան­սէ­մի՝ ­Յով­հան­նէս ­Սե­մէր­ճեա­նի եղ­բօր զա­ւակն է, որ մե­ծա­պէս գնա­հա­տո­ւած եւ ­Յու­նաս­տա­նի մէջ կշիռ ու­նե­ցող անձ­նա­ւո­րու­թիւն է, ան­հա­տա­կան բազ­մա­թիւ ցու­ցադ­րու­թիւն­նե­րով։ ­Նոյն­պէս բո­լոր մաս­նա­կից­նե­րը, սի­րո­ւած ու գնա­հա­տո­ւած տա­ղան­դա­ւոր նկա­րիչ­ներ են։ ­Կա­րե­ւոր էր կա­լե­րիստ ­Փեթ­րոս ­Տու­մա­սի խան­դա­վառ եւ պատ­րաս­տա­կամ մօ­տե­ցու­մը, որ չի զլա­ցաւ ա­մե­նա­լաւ ձե­ւով կազ­մա­կեր­պե­լու ցու­ցադ­րու­թիւ­նը, Փ­լա­քա­յի մէջ իր կա­լե­րիէն ներս։
­Բա­ցատ­րե­լով թէ ի՛նչ կը նե­րառ­նէ ցու­ցադ­րու­թիւ­նը ­Գա­գիկ Ալ­թու­նեան կ­՚ը­սէ, թէ եր­կու մա­սի բաժ­նո­ւած է։ ­Ցու­ցադ­րու­թեան վայր մտնո­ղը նախ դէմ յան­դի­ման կու ­գայ քան­դակ-նկար­ներ եւ քո­լաժ­ներ հա­մադ­րող գոր­ծի մը հետ, որ 15 մեթ­րի վրայ եր­կա­րող գե­ղան­կար­չա­կան խառն աշ­խա­տանք մըն է։
Այս գոր­ծը ցոյց կ­ու­տայ իր ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րու պատ­մու­թիւն, ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ըն­թաց­քին, երբ իր պապն ու իր փոք­րիկ քոյ­րը միակ վե­րապ­րող­նե­րը ե­ղան ամ­բողջ գիւ­ղի մը բնակ­չու­թե­նէն։ Ն­մա­նօ­րի­նակ էին հա­յու­թեան բե­կոր­նե­րու պատ­մու­թիւն­նե­րը։ ­Բազ­մա­թիւ դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րով ու փոր­ձանք­նե­րով ա­նոնք ի­րար կորսն­ցու­ցին, ա­պա վե­րագ­տան, «ա­ճեց­նե­լով» դար­ձեալ ըն­տա­նե­կան «­ծա­ռը»։
­Ցու­ցա­հան­դէ­սի այ­ցե­լու­նե­րը ա­ռա­ջին հեր­թին շփման մէջ կու­գան ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոճ­րա­գոր­ծու­թիւ­նը տես­նե­լով, զգա­լով վե­րապ­րող­նե­րու տա­ռա­պան­քը եւ ա­նոնց տա­րած գո­յա­տե­ւե­լու պայ­քա­րը։
­Ցու­ցադ­րու­թեան երկ­րորդ բա­ժի­նը կը վե­րա­բե­րի հա­յու­թեան ներ­կա­յին։ ­Մո­խի­րէն վե­րած­նե­լու հա­յու­թեան կա­րո­ղու­թիւ­նը, վե­րա­զար­թօնքն ու վե­րա­կազ­մա­կերպ­ման ճի­գը ար­դէն կ­՚ար­տա­ցո­լան ա­րո­ւես­տի իւ­րա­քան­չիւր գոր­ծի ընդ­մէ­ջէն, ա­մէն մէ­կուն պար­տադ­րած ո­ճին հա­մա­ձայն։ «­Մենք մէկ դպրոց կար­ծես ա­ւար­տած ենք, ­Ճա­շա­կի ձե­ւով մենք դաս­տիա­րա­կո­ւած ենք։ ­Կայ մշա­կու­թա­յին մտա­ծո­ղու­թիւն որ ուղ­ղա­կի կապ ու­նի մեր հայ­կա­կան ինք­նու­թեան հետ։ Երբ կ­՚անց­նիս թե­մա­տիկ մօ­տե­ցում­նե­րու, մե­քա­նիք ձե­ւով ար­դէն կ­՚անց­նիս քու ազ­գու­թեամբ բնո­րո­շո­ւած նկար­նե­րու։ ­Քեզ­մէ բո­լո­րո­վին ան­կախ գոր­ծըն­թաց մըն է այդ։ ­Մի­նասն է, ­Յա­կոբ ­Յա­կո­բեանն է, ­Սա­րեանն է, որ մեզ բո­լո­րիս ցոյց տո­ւած են այդ ճամ­բան եւ մենք հե­տե­ւորդ­ներն ենք ա­նոնց։ ­Տար­բեր ալ չ­՚ըլ­լար», յատ­կան­շա­կա­նօ­րէն կ­՚ը­սէ ­Գա­գիկ Ալ­թու­նեան։
Ի­րեն հարց կ­՚ու­տանք, թէ ինչ­պէ՞ս կը տես­նէ, ինչ­պէ՞ս կը զգայ յոյն ժո­ղո­վուր­դի կե­ցո­ւած­քը ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան թե­մա­յի վե­րա­բե­րեալ։
«­Տար­բեր է երբ կը լսես, տար­բեր է երբ կ­՚ու­սում­նա­սի­րես պատ­մու­թիւ­նը։ Ես կը տես­նեմ, թէ մար­դիկ ուղ­ղա­կի փաս­տեր տես­նե­լու կա­րի­քը ու­նին, որ­պէս­զի կա­րո­ղա­նան ըմբռ­նել ո­ճի­րի տա­րո­ղու­թիւ­նը։ Այ­ցե­լու­նե­րը կու­գան, ար­դէն տե­ղեակ ըլ­լա­լով ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին։ ­Բայց երբ կը տես­նեն լու­սան­կար­նե­րը, փաս­տե­րը, հո­գե­կան մեր տագ­նա­պը կը զգան եւ գոր­ծո­ւած ո­ճի­րի ծա­ւա­լը, որ եր­բեք չէ ա­ւար­տած ցե­ղաս­պա­նու­թեամբ, այլ հետ­քը կը թո­ղու վե­րապ­րած­նե­րուն, ա­նոնց ժա­ռան­գորդ­նե­րուն վրայ»։