Նոր համայնքներ՝ նոր մարտահրաւէրներ, որոնք կարելի չէ անտեսել

­Վեր­ջին ա­ւե­լի քան 25 տա­րի­նե­րու ­ընթացքին Հա­յաս­տա­նէն ար­տա­գաղ­թի դառն ե­րե­ւոյ­թը նոր ի­րա­կա­նու­թիւն­ներ ստեղ­ծեց Ս­փիւռ­քի մէջ, ո­րոնց­մէ զերծ չմնաց նոյ­նիսկ յու­նա­հայ գա­ղու­թը։
Այ­սօր, ­Յու­նաս­տա­նէն ներս ա­ւան­դա­կան հա­մայնք­նե­րուն կող­քին, մենք դէմ յան­դի­ման կը գտնո­ւինք ­Հա­յաս­տա­նէն հաս­տա­տո­ւած հայ­րե­նա­կից­նե­րով նոր հա­մայնք­նե­րու, ո­րոնք մէկ­տե­ղո­ւած ըլ­լա­լով զա­նա­զան քա­ղաք­նե­րու մէջ, տա­կա­ւին չեն վե­րա­ծո­ւած կազ­մա­կեր­պո­ւած հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն­նե­րու։
Այս­պէս, երկ­րի ու տե­ղա­կան պայ­ման­նե­րուն ա­րագ կեր­պով հա­մա­կեր­պե­լու փութ­կո­տու­թեան պատ­ճա­ռով, ա­նոնք են­թա­կայ են մի­ջա­վայ­րի սուր ազ­դե­ցու­թեան, որ ծրագ­րո­ւած կեր­պով կը տա­նի այ­լա­սե­րու­մի, լուծ­ման, ազ­գա­յին ինք­նու­թեան կորս­տեան, մա­նա­ւանդ՝ երբ նկա­տի ու­նե­նանք, թէ այդ ան­կազ­մա­կերպ հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն­նե­րուն մէջ գո­յու­թիւն չու­նին հա­մայն­քա­յին կա­ռոյց­ներ։
­Նո­րաս­տեղծ հա­մայնք­նե­րու կար­գին կը դա­սո­ւի նաեւ ­Գա­լա­մա­թա­յի հայ հա­ւա­քա­կա­նու­թիւ­նը, որ վեր­ջին տա­րի­նե­րուն, շնոր­հիւ ազ­գա­յին կա­ռոյց­նե­րու ջան­քե­րուն, կա­րո­ղա­ցաւ ու­նե­նալ իր սե­փա­կան ե­կե­ղե­ցին եւ ա­նոր կող­քին՝ թա­ղա­յին խոր­հուրդ մը, վա­րե­լու հա­մար նախ­նա­կան կազ­մա­կերպ­չա­կան ո­րոշ աշ­խա­տանք­ներ։ Ա­նի­կա կը փոր­ձէ իր ա­ռա­ջին վե­հե­րոտ քայ­լե­րը ը­նել կազ­մա­կեր­պո­ւած հա­մայն­քի մը հու­նին մէջ մտնե­լու հա­մար, որ սա­կայն, տա­կա­ւին եր­կար եւ դժո­ւար ճամ­բայ ու­նի կտրե­լիք։
Օ­րեր ա­ռաջ, թեր­թիս է­ջէ­րէն ա­կա­նա­տես ե­ղանք նաեւ ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան նո­ւի­րո­ւած խաչ­քա­րի բաց­ման հան­դի­սու­թեան, որ յա­ռաջ ե­կաւ ­Գա­լա­մա­թա­յի հայ հա­մայն­քի փա­փա­քով, ա­պա ի­րա­գոր­ծո­ւե­ցաւ քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի, ազ­գա­յին իշ­խա­նու­թեանց եւ ­Հայ դա­տի յանձ­նա­խում­բի հա­մա­տեղ գոր­ծակ­ցու­թեամբ։ Այ­սօր, ­Գա­լա­մա­թա­յի հա­յու­թիւ­նը հպար­տու­թիւն կը զգայ, իր ե­կե­ղեց­ւոյ կող­քին, ու­նե­նալ նաեւ կո­թող մը, ակն­կա­լե­լով, որ ա­նի­կա ազ­դակ մը եւս պի­տի հան­դի­սա­նայ հա­մայն­քի ինք­նու­թեան պահ­պահ­ման հա­մար։
Այ­սու­հան­դերձ, պատ­րանք կրնայ դառ­նալ այն հա­մո­զու­մը, թէ երբ ար­դէն ե­կե­ղե­ցի եւ յու­շա­կո­թող գո­յու­թիւն ու­նին, կա­րե­լի է գո­հա­ցած ըլ­լալ ցարդ ձեռք բե­րո­ւած նո­ւա­ճում­նե­րով։
­Հոս է, որ այ­լեւս յա­ռաջ կու գան նոր մար­տահ­րա­ւէր­ներ՝ ­Գա­լա­մա­թա­յի ու ա­նոր նման հա­մայնք­նե­րու կազ­մա­կերպ­ման ու հզօ­րաց­ման ուղ­ղու­թեամբ։
Ե­թէ այ­սօր պի­տի զբա­ղինք այդ հա­մայնք­նե­րու ներ­քին կեան­քի կազ­մա­կեր­պու­թեամբ, պար­տա­ւոր պէտք է զգանք մշա­կե­լու ամ­բող­ջա­կան ծրա­գիր մը, ա­պա ա­նոնց հետ զբա­ղու­մը պէտք չէ թո­ղուլ պա­տա­հա­կա­նու­թեան, կամ՝ բա­ւա­րա­րո­ւիլ մի­միայն ո­րոշ տար­րա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րու կա­տա­րու­մով։
Իսկ, ի՞նչ պէտք է հասկ­նալ ամ­բող­ջա­կան ծրա­գի­րի մը մա­սին խօ­սե­լով։
­Նախ եւ ա­ռաջ, նոր հա­մայնք­նե­րու կազ­մա­կերպ­ման աշ­խա­տան­քը կը պա­հան­ջէ կա­ռու­ցա­յին մաս­նակ­ցու­թիւն, որ պէտք է ընդգր­կէ ազ­գա­յին, կազ­մա­կեր­պա­կան, միու­թե­նա­կան եւ ըն­կե­րա­յին մեր բո­լոր կա­ռոյց­նե­րու լիար­ժէք մաս­նակ­ցու­թիւ­նը եւ պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեանց ստանձ­նու­մը։
Օ­րի­նակ ու­նե­նա­լով ­Գա­լա­մա­թա­յի նո­րաս­տեղծ հա­մայն­քը, հրա­մա­յա­կան կը դառ­նայ կազ­մա­կեր­պել ըն­տա­նիք­նե­րու մար­դա­հա­մար։ ­Կը ներ­կա­յա­ցո­ւին զա­նա­զան թի­ւեր, ո­րոնք յա­ճախ ի­րար կը հա­կա­սեն եւ ո­րոնք ար­դիւնք են սե­փա­կան գնա­հա­տում­նե­րու։ Ա­պա­հո­ված ըլ­լա­լով հա­մայնք­նե­րու ի­րա­կան պատ­կե­րը, կա­րե­լի պի­տի ըլ­լայ խօ­սիլ հա­մա­պա­տաս­խան ծրա­գիր­նե­րու մա­սին։
Երբ կ­՚ակ­նար­կենք ծրա­գիր­նե­րուն, այ­լեւս պէտք է ճշդել թէ ո՞ր ուղ­ղու­թեամբ կա­րե­լի է շար­ժիլ։ Ար­դեօ՞ք բա­ւա­րա­րո­ւած կը զգանք ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ կարգ մը ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րով, կա՞մ կրնանք ա­ւե­լին յա­ջո­ղիլ հա­ւա­քա­տե­ղիի մը՝ ա­կում­բի մը գո­յու­թեամբ։ Իսկ, ե­թէ հա­ւա­քա­տե­ղիի պա­հանջ յա­ռաջ կու գայ, ի՞նչ կը մտա­ծենք ա­նոր ար­դիւ­նա­ւէտ գոր­ծա­ծու­թեան մա­սին։
Այս­պէս, կա­րի­քը կա՞յ հա­յե­ցի կրթու­թեան պայ­ման­ներ ստեղ­ծե­լու հա­մար։ ­Փա­փաք կա՞յ տեղ­ւոյն հայ ըն­տա­նիք­նե­րուն կող­մէ, գէթ շա­բա­թը ան­գամ մը, ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն հո­գի­ներն ու սրտե­րը ջեր­մաց­նել մեր մես­րո­պեան ոս­կի տա­ռե­րով եւ հայ լե­զո­ւի ու­սուց­ման ծա­ռա­յու­թեամբ։
­Հա­մայն­քի հայ ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը հա­մախմ­բե­լու ու ա­նոնց մէջ հա­յու ինք­նու­թիւ­նը կո­րուս­տէ փրկե­լու նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ, կրնա՞նք մտա­ծել մշա­կու­թա­յին շար­ժում­նե­րու ստեղ­ծու­մին մա­սին։
Իսկ, այս սեղմ նախ­նա­կան մտա­ծում­նե­րուն շօ­շա­փե­լի ար­դիւնք­նե­րը վա­յե­լե­լու հա­մար, կա­րո­ղու­թիւ­նը ու­նի՞նք տե­ւա­բար գոր­ծիչ­ներ ղրկե­լու կամ պատ­րաս­տե­լու։ Ա­նոնք կրնան ըլ­լալ մնա­յուն հո­գե­ւոր հո­վիւ մը, ու­սու­ցիչ մը, միու­թե­նա­կան գոր­ծիչ մը, վար­չա­կան պա­տաս­խա­նա­տու մը։
­Վե­րեւ յայտ­նո­ւած միտ­քե­րը ամ­բող­ջա­կան չեն, սա­կայն, հիմ­նա­կան այս մտա­հո­գու­թիւն­նե­րու ու­րո­ւագ­ծու­մին վրայ յե­նո­ւած է ար­դէն հա­մայն­քա­յին գոր­ծու­նէու­թեան դաշ­տը։
­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն եւ ­Փոքր Ա­սիոյ ա­ղե­տէն ետք, ­Յու­նաս­տա­նի մէջ կազ­մո­ւած ­Գա­լա­մա­թա­յի, ­Գոր­ֆու­յի, ­Փաթ­րա­սի եւ այլ շրջան­նե­րու հա­մայնք­նե­րը տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին եւ ա­ռագ թա­փով ընդ­միշտ լու­ծո­ւե­ցան, նոյ­նիսկ մնա­ցած սա­կա­ւա­թիւ հա­յե­րը միա­ձու­լո­ւե­ցան տե­ղա­կան զան­գո­ւած­նե­րուն մէջ։
Կ­՚ը­սո­ւի թէ պատ­մու­թիւ­նը ե­ղե­լու­թիւն­նե­րու կրկնու­թիւն մըն է։
Այ­սօր, պատ­մու­թեան ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը մեր կազ­մա­կերպ գա­ղու­թը ե­րես առ ե­րես կը բե­րեն ­Գա­լա­մա­թա­յի, ­Քո­սի, ­Վո­լո­յի, ա­րեւմ­տեան ­Յու­նաս­տա­նի մէջ կայք հաս­տա­տած զան­գո­ւած­նե­րուն, ո­րոնք ան­գամ մը եւս այ­լա­սե­րու­մի յոր­ձա­նու­տին մէջ ընդ­միշտ կոր­սո­ւե­լու վտան­գին տակ կը գտնո­ւին։
Կր­նա՞նք պատ­մու­թեան կրկնու­թիւն­նե­րը շրջել։ ­Պի­տի կա­րո­ղա­նա՞նք գա­ղու­թա­յին պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան խոր գի­տակ­ցու­թեամբ փրկու­թեան լաստ նե­տել մեր հա­յոր­դի­նե­րուն։

«Ա­զատ Օր»