Նոր գիր­ք

Ա­թէն­քի հա­մալ­սա­րա­նի ազ­գագ­րու­թեան տոք­թոր, բա­նա­սէր ­Նի­քո­լաոս ­Քար­փու­զի­սի կող­մէ ­Մար­տի­րոս Ա­նա­նի­քեա­նի «­Հայ­կա­կան դի­ցա­բա­նու­թիւն» գիր­քի յու­նա­րէն հրա­տա­րա­կու­թեան ա­ռի­թով, «­Հա­մազ­գա­յին»ի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թիւ­նը գիր­քի ներ­կա­յա­ցու­մը կա­տա­րեց Եր­կու­շաբ­թի՝ 12 ­Մարտ 2018ին, ե­րե­կո­յեան ժա­մը 8ին, ­Նէա Զ­միռ­նիի «­Ղա­լաք­սիաս» սրա­հին մէջ։ Ն­ման նիւ­թով ա­ռա­ջին ան­գամ լոյս տես­նող յու­նա­րէն լե­զո­ւով այս գիր­քը յոյն հան­րու­թեան կը ներ­կա­յաց­նէ հայ­կա­կան դի­ցա­բա­նու­թիւնն ու բա­նա­հիւ­սու­թիւ­նը՝ խո­րա­նա­լով հայ ժո­ղո­վուր­դի ա­ւան­դու­թիւն­նե­րուն եւ ա­ռաս­պել­նե­րուն վրայ։ ­Ծա­նօթ է թէ հայ եւ յոյն ժո­ղո­վուրդ­նե­րը միշտ ի­րա­րու մօտ ե­ղած են քա­ղա­քակր­թա­կա­նօ­րէն ու պատ­մա­կա­նօ­րէն, այ­սու­հան­դերձ շատ քիչ բան ծա­նօթ է հին հա­յե­րու մօտ զար­գա­ցած դի­ցա­բա­նու­թեան եւ ա­ռաս­պել­նե­րուն շուրջ, ո­րոնք բազ­մա­թիւ պա­րա­գա­նե­րու ուղ­ղա­կի ազ­դե­ցու­թիւն կրած են յու­նա­կան վի­պա­կան աշ­խար­հի հե­րոս­նե­րէն։
Այս բա­ցը գո­ցե­լու ա­ռա­ջին փորձ մըն է ­Նի­քո­լաոս ­Քար­փու­զի­սի կող­մէ կա­տա­րո­ւած ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը, «Ի­րո­տո­թոս» հրա­տա­րակ­չա­տան կող­մէ։ ­Մար­տի­րոս Ա­նա­նի­քեա­նի գիր­քին թարգ­մա­նու­թիւ­նը յու­նա­րէ­նի, այլ մա­նա­ւանդ տոքթ. ­Քար­փու­զի­սի կող­մէ վա­ւե­րա­կան նե­րա­ծա­կա­նը, լոյս կը սփռեն ­Հա­յաս­տա­նի, ­Փոքր Ա­սիոյ, ­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի, Հնդ­կաս­տա­նի ու եւ­րո­պա­կան այլ ժո­ղո­վուրդ­նե­րու դի­ցա­բա­նու­թեան պատ­մու­թիւն­նե­րուն վրայ։
­Ձեռ­նար­կին բա­ցու­մը կա­տա­րեց «­Հա­մազ­գա­յին»ի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թեան ան­դա­մու­հի ­Վեր­ժին ­Կա­րա­պե­տեան, որ խօ­սե­ցաւ հա­յու­թեան ա­ւան­դու­թիւն­նե­րուն եւ ազ­գա­յին մեր ա­կունք­նե­րու նշա­նա­կու­թեան մա­սին՝ անդ­րա­դառ­նա­լով ­Մար­տի­րոս Ա­նա­նի­քեա­նի կեան­քին ու գոր­ծին, որ իր մահ­կա­նա­ցուն կնքեց 1924ին ­Դա­մաս­կո­սի մէջ։ «­Փայ­լուն գիտ­նա­կան մըն էր Ա­նա­նի­քեան, որ ե­թէ այս­քան կա­նուխ իր կեան­քը չկորսնըց­նէր, հսկայ ու կա­րե­ւոր ժա­ռան­գու­թիւն մը ձգած պի­տի ըլ­լար հայ ազ­գին»,- ը­սաւ ընկ. ­Կա­րա­պե­տեան՝ կրկնե­լով պրն. ­Քար­փու­զի­սի կող­մէ ի­րեն յայտ­նուած կար­ծի­քը Ա­նա­նի­քեա­նի կա­տա­րած աշ­խա­տան­քին մա­սին։ Ան շեշ­տեց նշա­նա­կու­թիւ­նը «­Հա­մազ­գա­յին» ­Հայ Մ­շա­կու­թա­յին ­Միու­թեան մի­ջո­ցաւ կա­տա­րո­ւած նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րուն, ո­րոնք միշտ նպա­տակ ու­նին հայ մշա­կոյ­թը պա­հե­լու, զար­գաց­նե­լու եւ տա­րա­ծե­լու ա­ռա­ջադ­րանք­նե­րը։
­Յա­ջոր­դա­բար խօսք ա­ռաւ բա­նա­սէր ­Թա­գու­հի ­Տէր-­Յո­վա­կի­մեան, որ խնա­մո­ւած ու հմտօ­րէն պատ­րաս­տո­ւած ներ­կա­յա­ցու­մը կա­տա­րեց գիր­քին։ Ան խօ­սե­ցաւ հին հա­յե­րու մա­սին, ո­րոնց մօտ զար­գա­ցաւ դի­ցա­բա­նու­թիւ­նը, եւ ո­րու վկա­յու­թիւնն է հե­թա­նո­սա­կան դի­ցա­րան­նե­րու, աս­տո­ւած­նե­րու պաշ­տա­մուն­քի եւ տա­ճար­նե­րու առ­կա­յու­թիւ­նը։ ­Գիր­քին մէջ ներ­կա­յա­ցո­ւած են հա­յոց պատ­մու­թե­նէն մե­զի ծա­նօթ վի­պա­կան հե­րոս­նե­րը կամ «աս­տո­ւա­ծա­ցած» նախ­նի­ներ, ինչ­պէս օ­րի­նակ՝ Ա­րա ­Գե­ղե­ցիկ, ­Շա­մի­րամ, ­Տորք Ան­գեղ կամ ­Հայկ ­Նա­հա­պետ եւ Ա­րա­մազդ ու ­Վա­հագն։ Հ­նա­գոյն ա­ռաս­պել­նե­րու բա­ցա­յայտ հետ­քեր պահ­պա­նո­ւած են հա­յոց թա­գա­ւոր­ներ ­Տիգ­րա­նի, Ե­րո­ւան­դի, Ար­տա­շէ­սի եւ Ար­տա­ւազ­դի մա­սին վի­պա­կան զրոյց­նե­րու մէջ։ ­Հա­յոց գրե­թէ բո­լոր հին ա­ռաս­պել­նե­րը, ո­րոնք մե­զի հա­սած են գրա­ւոր ա­ւան­դու­թեան մի­ջո­ցաւ, առ­հա­սա­րակ են­թար­կո­ւած են խիստ պատ­մա­կա­նաց­ման ու վի­պա­կա­նաց­ման։ Ա­նոնց մէջ նախ­կին լու­սա­ւոր աս­տո­ւած­ներն ու դիւ­ցա­զուն­նե­րը դար­ձած են հա­յոց նախ­նի­ներ ու թա­գա­ւոր­ներ։ ­Վի­պա­կան-գա­ղա­փա­րա­կան այս գի­ծը այ­նու­հե­տեւ ան­ցած է բո­լոր հայ հին ու նոր ժո­ղովր­դա­կան վէ­պե­րուն մէ­ջէն՝ խարս­խո­ւե­լով հայ ժո­ղո­վուր­դի պատ­մա­կան եր­կա­րա­տեւ կեն­սա­փոր­ձին վրայ։
­Դա­սա­խօ­սու­թեան զու­գա­հեռ՝ հայ­կա­կան դի­ցա­բա­նու­թեան նիւ­թով գե­ղե­ցիկ լու­սան­կար­նե­րու ցու­ցադ­րու­թիւն տե­ղի ու­նե­ցաւ մեծ պաս­տա­ռի վրայ։
­Գիր­քի բո­վան­դա­կու­թեան ու կա­ռու­ցուած­քին մա­սին խօ­սե­ցաւ Թ­րա­կիոյ ­Տի­մոք­րի­թիօ հա­մալ­սա­րա­նի դա­սա­խօս, ազ­գագ­րա­գէտ փրոֆ. ­Մա­նո­լիս ­Սեր­ղիս՝ դի­տել տա­լով, թէ գիր­քը հա­մա­կար­գո­ւած ձե­ւով կը հե­տե­ւի հայ­կա­կան դի­ցա­բա­նու­թեան նիւ­թե­րուն, զա­նոնք դի­տե­լով ժա­մա­նա­կի քա­ղա­քա­կան ծի­րին մէջ եւ սկիզբ առ­նե­լով Ու­րար­տա­կան թա­գա­ւո­րու­թեան օ­րե­րէն։ ­Կը կար­դանք դի­ցա­բա­նու­թեան հո­լո­վոյ­թի զար­գաց­ման մա­սին, ի­րա­նեան եւ հրէա­կան հե­րոս­նե­րու պատ­մու­թիւն­նե­րուն զու­գա­հեռ, կը ծա­նօ­թա­նանք Ա­րա­մազ­դին, ­Վա­հագ­նին, Ա­նա­հի­տին, ­Նա­նէին, կ­՚ի­մա­նանք ­Նա­ւա­սար­դեան տօ­նե­րու եւ ­Վար­դա­վա­ռի մա­սին, կը բա­ցա­յայ­տենք ծա­ռե­րու, բոյ­սե­րու, սա­րե­րու եւ վի­շապ­նե­րու աս­տո­ւա­ծա­յին կեր­պար­նե­րու գաղտ­նիք­նե­րը։
Փ­րոֆ. ­Սեր­ղիս ը­սաւ, թէ ժա­մա­նա­կա­կից ժո­ղովր­դա­կան բա­նա­հիւ­սու­թիւ­նը հե­տաքրք­րո­ւած չէ ու­սում­նա­սի­րե­լու, թէ ո՞ւր ծնունդ ա­ռաւ ե­րե­ւոյթ մը, կամ՝ ո՞ր ազ­գին մօտ, այլ՝ թէ ինչ­պէ՛ս զար­գա­ցաւ այն, հաս­նե­լով մար­դոց մօտ ու յար­մա­րե­լով ազ­գա­յին ու տե­ղա­կան պայ­ման­նե­րուն։ «Այդ կը նշա­նա­կէ, թէ մեզ բնաւ չի հե­տաքրք­րեր, թէ ուր­կէ՞ ծնունդ ա­ռաւ դի­ցա­բա­նու­թեան ե­րե­ւոյ­թը, այլ՝ յատ­կա­պէս, թէ ինչ­պէ՛ս հա­յե­րը ըն­դու­նե­ցին, ըմ­բոշխ­նե­ցին, բա­րե­փո­խե­ցին եւ վեր­ջա­պէս իւ­րա­ցու­ցին օ­տար­նե­րէ ե­կած վէ­պե­րը եւ ստեղ­ծե­ցին ի­րենց ու­րոյն ու հա­րա­զատ ան­ցեա­լը»,- ը­սաւ փրո­ֆե­սո­րը։ Ան բաղ­դա­տա­կան ու քննա­կան մօ­տե­ցու­մով վեր­լու­ծեց ­Մար­տի­րոս Ա­նա­նի­քեա­նի կա­տա­րած աշ­խա­տան­քը՝ զայն դի­տե­լով ազ­գա­յին ու քա­ղա­քա­կան տե­սան­կիւ­նէ։
­Գիր­քի հե­ղի­նակ ­Նի­քո­լաոս ­Քար­փու­զիս վեր­ջա­ւո­րու­թեան խօսք առ­նե­լով բա­ցատ­րեց գիր­քին նա­խա­պատ­րաս­տու­թեան ու հրա­տա­րա­կու­թեան հետ կա­պո­ւած իր անձ­նա­կան փոր­ձա­ռու­թիւ­նը՝ խո­րին շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­լով «­Հա­մազ­գա­յին»ի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թեան, որ ըն­դա­ռա­ջեց իր դի­մու­մին եւ հան­րու­թեան ներ­կա­յա­ցուց գիր­քը։
­Ձեռ­նար­կը գե­ղա­րո­ւես­տա­կան ե­լոյ­թով շէն­ցու­ցին ­Վար­դան Ա­բո­վեան եւ ­Փա­րաս­քէ­վի ­Լին­տա, տու­տու­կի նուրբ հնչում­նե­րով եւ երգ­չու­հիի գե­ղե­ցիկ ձայ­նով, ո­րոնք հան­դի­սա­տես­նե­րուն հրամ­ցու­ցին ­Կո­մի­տա­սի, ­Սա­յաթ ­Նո­վա­յի եւ ժո­ղով­րդա­յին ե­ղա­նակ­նե­րու շարք մը։ ­Ճար­տար ա­րո­ւես­տա­գէտ ­Վար­դան Ա­բո­վեան խօ­սե­ցաւ տու­տու­կի իւ­րա­յատ­կու­թեան մա­սին եւ հա­կիրճ բա­ցատ­րու­թիւն­ներ տո­ւաւ եր­գե­րու կա­տա­րու­մին շուրջ։ Եր­կու ե­րի­տա­սարդ ա­րո­ւես­տա­գէտ­նե­րու ե­լոյ­թը մե­ծա­պէս գնա­հա­տո­ւե­ցաւ ներ­կա­նե­րուն կող­մէ։
­Ձեռ­նար­կի ա­ւար­տին ժո­ղո­վուր­դին տրա­մադ­րո­ւե­ցան գիր­քէն օ­րի­նակ­ներ, ո­րոնք մա­կագ­րո­ւե­ցան թարգ­մա­նի­չին կող­մէ։
­Գիր­քի ներ­կա­յա­ցու­մէն վերջ՝ ­Հա­մազ­գա­յի­նի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թիւ­նը «­Սօս-­Վա­նի» մաս­նա­ճիւ­ղի վար­չու­թիւ­նը եւ դա­սա­խօս­ներ ու ի­րենց ըն­կե­րա­ցող փրո­ֆե­սէօր­ներ, «Ա­րամ ­Մա­նու­կեան» ա­կում­բին մէջ ճա­շի հիւ­րը ե­ղան Ա­տի­կէի «­Սօս-­Վա­նի» մաս­նա­ճիւ­ղի վար­չու­թեան։

Հա­մազ­գա­յի­նի թղթա­կից