Հ.Կ.Խաչի «Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան» վարժարանի 60 տարուան գործունէութեան առիթով, վարժարանի Ծնողական միութիւնը յուշատետր-ալպոմ մը հրատարակեց: Յուշատետրին մէջ իր ողջոյնի խօսքը ունի Հ.Կ.Խաչի Շրջանային վարչութիւնը, ուր կը շեշտէ վարժարանի անհրաժեշտութիւնը եւ առաքելութիւնը: Նաեւ վարժարանի շինութեան եւ հիմնադրութեան պատմական անդրադարձ մը կատարուած է շրջանաւարտներէն՝ Յովհաննէս Ղազարեանին կողմէ:
Գիրքին մէջ հրատարակուած են շրջանաւարտներու նկարներ, «Ազատ Օր» օրաթերթին մէջ հրատարակուած գրութիւններ եւ 1962-ին վարժարանի բացման հանդէսին առիթով, այն ժամանակի թղթակցութիւններ եւ նկարներ: Ալպոմի վերջաբանը կատարուած է վարժարանի տնօրէններու՝ Միհրան Քիւրտօղլեանի, Ռիքարտօ Երկանեանի, Բաբգէն Գասապեանի եւ ուսուցիչ Սոթիրի Տէլիի սրտի խօսքերու հրատարակութեամբ՝ վարժարանի 60-ամեայ տօնակատարութեան առիթով:
***
Վարժարանի 60-ամեակին առիթով հրատարակուած յուշատերտր-ալպոմին մէջ լոյս տեսած վարժարանի պատմականը
Յովհաննէս Ղազարեան
«Լեւոն և Սոֆիա Յակոբեան» Ազգ. Վարժարանի շրջանաւարտ
Աւելի քան 60 տարի անցած է 1962-ի Կիրակի 10 Յունիսի յետմիջօրէէն, երբ հազարէ աւելի յունահայեր հաւաքուեցան բակին եւ նորաշէն դպրոցի շրջապատին մէջ, որ կ’ իշխէր շրջանէն ներս, հետեւելու համար բացման պաշտօնական հանդիսութեան:
«Արդեօք տարբեր բա՞ ն ունիմ մտքիս մէջ բաց ի ազատութենէն ու լեզուէն»: Տիօնիսիոս Սօլօմոսի այս հանրածանօթ ասացուածքը կը վերաբանաձեւէ յայտնի յունահայ գրագէտ՝ Բեթրոս Մարգարիս «Հայկական Տպագրութիւն» գրքի իր նախաբանին մէջ ըսելով «արդեօք տարբեր բա՞ ն ունիմ մտքիս մէջ բաց ի կրօնքէն ու լեզուէն», բացայայտելու համար փոքրամասնութիւններուն նեցուկ կանգնող երկու կռուաններ: Եթէ ընդունինք որ կրօնքը տիեզերական է, միայն լեզուն կը մնայ որպէս ազգային ինքնութեան հիմնական կռուան, անոնց համար որ իրենց հայրենիքէն դուրս կ’ապրին: Ու որովհետեւ լեզու եւ դպրոց նոյնացած իմաստներ են, դիւրաւ հասկնալի կը դառնայ գաղութային դպրոցներու անհրաժեշտութիւնը:
Գաղթականներու Յունաստան տեղաւորման առաջին իսկ տարիներէն հիմնուեցան հայկական դպրոցներ: Սկզբնական շրջանին գործեցին խրճիթներու մէջ, աւելի վերջ տարրական սրահներու մէջ: 1923-ին հայր Կիւրեղ Զոհրապեան կոչուեցաւ Աթէնքի կաթողիկէ համայնքէն օգտակար հանդիսանալու որբ գաղթականներու հսկայ պէտքերուն: Ի միջի այլոց հայր Կիւրեղ շինեց Տուրղութիի հայ կաթողիկէ եկեղեցին ինչպէս նաեւ դպրոցը որ 35 տարի հիւրընկալեց թէ երեխաները թէ ալ գաղութի հայկական կազմակերպութիւնները։ Տարիներու ընթացքին 50ական թուականներու վերջաւորութեան գաղութի պայմանները փոխուած էին. բնակչութեան թիւը ողբերգական նուազում արձանագրած էր, 1922-ի 80.000 հոգիներէն հազիւ կը հաշուէր 10-12.000 հոգի, քանի նախորդած էին գերմանական գրաւումը, մարդկային կորուստները, նախպատերազմեան եւ 1947-48-ի մեծ ներգաղթը եւ յետպատերազմեան գաղթը դէպի հիւսիսային եւ հարաւային Ամերիկա: Այսպէս գաղութի մնացորդացը սկսաւ կազմակերպել իր կեանքը, իր ապագան տեսնելով Յունաստանի մէջ: Այս հեռանկարով կազմաւորեց գաղութային կեանքը, երբ 1957-ին օրուան կաթողիկէ Հովուապետ Յովսէփ Խանցեան տեղեկացուց Տուրղութիի պատասխանատուները թէ տրամաբանական ժամկէտով մը պէտք էին դպրոցական կառոյցները փոխադրել այլ տեղ, քանի հաստատութիւնը չէր կրնար միաժամանակ գոհացնել թէ՛ գաղութային կառոյցներու պահանջները, թէ՛ ալ Կաթողիկէ Ծուխի գործունէութիւնը: Պէտք էր ուրեմն փոխադրել դպրոցը, շատ դժուար գործ մը, որովհետեւ տարբեր վայրի մը ընտրանքը ստիպուած էր գոհացնել շատ խիստ նախապայմաններ:
Երկար խորհրդակցութիւններէ ետք ստեղծուեցաւ եռանդամ յանձնախումբ, որ ստանձնեց ուսումնասիրութիւն մը պատրաստել դպրոցի մը կառուցման համար: Ամիսներու աշխատանքէ վերջ յանձնախումբը ներկայացուց իր եզրակացութիւնները որ առաջին հերթին յուսալքիչ էին: Դժուար էր յարմար վայր մը գտնել, քանի այդ ատեն սկսած էր արդէն Աթէնքի շինարարական աճը եւ ազատ հողամասերը շատ արագ եւ շատ բարձր գիներով կը վաճառուէին:
Նախահաշիւը այդ ժամանկներուն համար անհասանելի 1.500.000 տրախմիի գումար մը կը նախատեսէր: Եւ մինչ սեւ ամպեր պատած էին ամբողջ նախաձեռնութիւնը, լոյսի ճառագայթ մը ծագեցաւ հեռաւոր Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու Քալիֆորնիոյ Ֆրեզնօ քաղաքէն: Յանձնախումբի կոչը որ լոյս տեսած էր Ազատ Օր-ի էջերէն խնդրելով ժողովուրդի նիւթական օժանդակութիւնը, արտատպուած էր Ֆրեզնոյի հայկական օրաթերթէն: Նախկին յունահայ մը, որ տարիներ առաջ Ամերիկա գաղթած էր, պատահած էր որ կարդայ կոչը եւ, քանի մեծահարուստ ու մարդասէր Սոֆիա Յակոբեանի ընտանեկան բարեկամ էր, անոր ցոյց տուաւ կոչը եւ համոզեց զինք օգնելու: Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան 1915-ի ցեղասպանութենէն վերապրողներ էին: Մեծ հարստութեան մը տէր, անոնք իրագործած էին բազմաթիւ մարդասիրական ծրագիրներ եւ ներդրումներ կատարած սփիւռքի շատ մը գաղութներէ ներս: Մինչ Լեւոնը երիտասարդ մահացած էր, Սոֆիան շարունակած էր գործը եւ տրամադրած գրեթէ բոլոր հարստութիւնը նուիրատուութիւններու, դպրոցներու, որբանոցներու եւ չքաւորներու պատսպարման կեդրոններու ստեղծման, ընդհանրապէս ամէն ինչի որ պիտի ամոքէր իր հայրենակիցները: Ի մասնաւորի մեծ տկարութիւն ունէր դպրոցներու նկատմամբ: Կ’ըսէր յաճախ «վերջին պահուն փրկուեցայ թուրքերէն շնորհիւ գերմանացի մայրապետներու որ ինծի հոգ տարին եւ դաստիարակեցին զիս. այժմ պարտաւոր եմ իմ հերթիս մեր զաւակներուն դաստիարակութիւնը հոգալ»: Իր սիրելի ամուսնոյն Լեւոնի հանդէպ պարտաւորութիւն նկատեց օժանդակել Տուրղութիի դպրոցի շինութեան: Ատենօք Լեւոնը յայտնած էր իրեն որ կը փափաքէր օգնել որբանոցի մը կամ դպրոցի մը շինութեան Յունաստանի մէջ, որովհետեւ ինչպէս կ‘ըսէր «յոյները որպէս եղբայր վարուեցան հալածուած մեր հայրենակիցներուն, բան մը պէտք ենք ընել մենք ալ Յունաստանին համար»:
Ուրախ լուրերը շատ արագ տարածուեցան Աթէնքի մէջ, խանդավառութեան հսկայ ալիք մը ստեղծելով: Սոֆիա Յակոբեանի դրած միակ պայմանը այն էր թէ հողամասը պէտք էր գնուած ըլլալ գաղութի կեդրոնացուցած գումարներով: Իսկապէս տքնաջան աշխատանքէ ետք հողամասը գնուեցաւ, որուն վրայ կառուցուեցաւ դպրոցը հոն ուր կը գտնուի այսօր: Որպէսզի հասկնալի դառնայ դժուարութիւններու ծաւալը կ‘արժէ արձանագրել յատկանշականօրէն թէ հողամասը կը պատկանէր տասներեք իրաւատէրերու, որոնք պէտք էին համաձայնիլ բոլորն ալ թէ՛ առուծախին թէ՛ ալ վաճառքի գինին: Ամենամեծ խնդիրներէն մէկն էր որ հարկ էր լուծել որպէսզի ամբողջանար ծրագրի առաջին հանգրուանը: Վերջապէս արդիւնքը գոհացուցիչ եղաւ շնորհիւ բանակցութիւնները վարող անձերուն գերմարդկային ճիգերուն: 1959-ի վերջաւորութեան դպրոցի հիմնաքարը դրուեցաւ: «Մայր Սոֆիա» (այս անունը ստացած էր երեխաներու նկատմամբ իր ունեցած մեծ սիրոյն պատճառաւ) 20.000 տոլար ղրկեց (600.000 տրախմի) որպէսզի աշխատանքները սկսին եւ յետոյ 10.000 տոլար եւս (300.000 տրախմի) շէնքի ամբողջացման համար: Բնականաբար պէտք չէ անտեսել Տուրղութիի եւ ընդհանրապէս յունահայ գաղութի նուիրումը մնացեալ գումարի կեդրոնացման համար, որ արհամարհելի չէր. համայնքի անդամները նուիրաբերեցին իրենց չունեցածէն տալով: Աշխատանքները աւարտեցան 1962-ի գարնան ու պահակի պարոն Ցոլակի փոքր մետաղէ զանգը առաջին անգամ հնչեց նոյն տարուան 11 Սեպտեմբերին:
Իսկապէս յուզիչ օր մըն էր, քանի ոչ միայն ծնողներ ու ազգականներ արցունքոտ աչքերով առաջնորդեցին երեխաները, որ առաջին անգամ ըլլալով կը մտնէին նոր դպրոցի դասարանները: «Հայ Կապոյտ Խաչի Հայ մանուկներու դպրոցը» որ վարժարանի պաշտօնական անունն է, ոչինչ ունէր նախանձելիք այդ ժամանակի անձնական դպրոցներէն, մինչ անբաղդատելիօրէն կը գերազանցէր պետական դպրոցները, քանի դասարաններուն մէջ կը տրամադրուէին բնագիտութեան, քիմիագիտութեան ու մարդագիտութեան օրկաններ, ունէր բուժարան, կողովագնդակի դաշտ, մարզանքի յատուկ վայր, հանդիսասրահ որուն մէջ բաց ի տօնական հանդիսութիւններէն ու ձեռնարկներէն տեղի կ’ ունենային շարժանկարի ցուցադրութիւններ: Ամէն առտու աշակերտներուն կը մատուցուէր տուրմով կաթ, մինչ Գարակէօզեան հաստատութեան օժանդակութեամբ ու կանխորոշուած յաճախականութեամբ դպրոցը կ‘այցելէին զանազան մասնագիտութիւններու բժիշկներ (ատամնաբուժներ, ակնաբուժներ, ախտաբաններ) աշակերտներու նախազգուշական քննութեան համար: Առանց չափազանցութեան կարելի է ըսել թէ ամենայառաջդիմական դպրոցներէն մէկն էր: Յատկանշականօրէն պէտք է յիշել վեցերորդ դասարանի ձրի օժանդակ հոգատարական դասընթացքները, քանի մինչեւ եօթանասունական թուականներու կէսը նախակրթարանի աշակերտները քննութեանց կ‘ենթարկուէին Միջնակարգ անցնելու համար: Նոյնպէս տարեշրջանի վերջաւորութեան վեցերորդ դասարանի աշակերտներուն համար սեռային դաստիարակութեան դասեր կը տրուէին մասնագէտ բժիշկներէ: Ու տակաւին վերջին երկու դասարանները աշակերտական խորհուրդներ կ‘ընտրէին: Այս բոլորը անիրական կը թուէին ըլլալ յունական դպրոցներու մեծամասնութեան համար: Ժամանակի ընթացքին իրագործուեցան այլ նաեւ յաւելուածներ եւ բարելաւումներ:
Բոլոր անոնց գործը որոնք սատարեցին այս դաստիարակչական հիմնարկի ստեղծման հսկայական էր, մանաւանդ եթէ նկատի ունենանք իրենց ապրած տնտեսական եւ ընկերային պայմանները: Հիմնական նպատակը պատանիներու ազգային ոգիի պահպանումն էր, հայոց լեզուի, պատմութեան եւ մշակոյթի ուսուցման ճամբով:
Այն հայրենակիցները որ 1962-ի 10 Յունիսի ջերմ Կիրակին հաւաքուեցան դպրոցին շուրջ, նախաձեռնութեան գլխաւոր արիւնատուներն էին, սակայն եւ այնպէս մեզմէ աւելի տնտեսական հնարաւորութիւններ չունէին, ոչ ալ մեր ունեցած միջոցներէն աւելի: Հաւատք ունէին սակայն, զոհաբերութեան տրամադրութիւն, հայրենասիրութիւն եւ տեսիլք…
Վարժարանի 60-ամեակին առիթով հրատարակուած յուշատերտր-ալպոմին մէջ լոյս տեսած Հ.Կ.Խաչի Շրջանային վարչութեան ողջոյնի գիրը
Այս հրատարակութեան առիթով
Ահաւասիկ 60 տարիներ անընդհատ կը գործէ Հայ Կապոյտ Խաչի «Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան» ազգային վարժարանը, որոնց ընթացքին հայ դպրոցի ճառագայթով լուսաւորեց ու կը շարունակէ լուսաւորել սերունդներու հոգիներն ու սրտերը, հայ աշակերտին դաստիարակութիւնը գերադասելով ամէն բանէ վեր:
Ճակտի քրտինքով եւ հոգիի ուժով դպրոցներ հիմնեցին Եղեռնէն ազատած եւ օտարութեան մէջ գաղթական դարձած մեր մամիկներն ու պապիկները: Հայ լեզուն ու հայոց պատմութիւնը յաջորդ սերունդներուն սորվեցնելու, ազգային ինքնութիւն կերտելու ու պահպանելու եւ մեր ժողովուրդին արդար դատին պահանջատէր դառնալու ժառանգը ձգեցին անոնք մեր ուսերուն: Հայ Դպրոցը իբրեւ «ամրոց» կանգուն պահելով, արժանի կ՛ըլլանք այդ ժառանգին:
Դպրոցը հայ պատանիներուն ազգային պատկանելիութեան հպարտութիւն կը ներշնչէ, սերունդը կ՛ ամրացնէ ազնիւ հոգիով, ստեղծագործ մտքով եւ պայքարունակ ոգիով:
Հսկայ է դերը հայկական վարժարանին եւ այդ դերին քաջ գիտակցած է Հայ Կապոյտ Խաչի մեծ կազմակերպութիւնն ու ընտանիքը, որով եւ միութեան առաջնահերթ նպատակներէն է հայակրթութիւնն ու ապագայ սերունդներու դաստիարակութիւնը:
Ազնիւ բարերար Մայր Սոֆիա Յակոբեանի նիւթական քաջալերանքով, յունահայ գաղութի անդամներու վճռակամ օժանդակութեամբ եւ միութենական կառոյցի ժիր ջանքերով, հիմը դրուեցաւ 62 տարիներ առաջ, Հ.Կ.Խ.ի «Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան» ազգային նախակրթարանին: Հիմնարկէքը տեղի ունեցաւ 1961 Մայիս 20ին, բացման հանդիսութիւնը՝ 1962ի Յունիս 12ին:
Կը շնորհաւորենք բոլորս անխտիր վարժարանի 60ամեայ տարեդարձը, որուն համար վարժարանի Ծնողական Միութիւնը պատրաստած է այս գեղեցիկ հրատարակութիւնը: Վարձքը կատար բոլոր անոնց որոնք խանդավառութեամբ աշխատեցան այս բացառիկ յուշ-ալպոմի կազմութեան վրայ: Յուշատետր-ալպոմ մը որ, սերունդներուն մօտ կը վերակենդանացնէ կապուածութիւնը հայ դպրոցին հետ, կը վկայէ թէ ինչպէս՝ հայ ծնողքը, ուսուցիչը, աշակերտը եւ ամէն մէկ ազգային, միասնաբար պահած են մեր դպրոցը, գուրգուրացած անոր վրայ, հոն՝ սերունդներու նկարագիր կերտած: Կը վկայէ անցեալի մասին, ապա նաեւ՝ կը զգաստացնէ ներկայ եւ ապագայ սերունդներս, մեզի վստահուած ժառանգի մասին:
Որո՞ւն միտքը չէ մինչեւ հիմա, վարժարանի շրջանաւարտներու վկայականի հանդիսութեանց օրը տրուած հրաժեշտի պատգամը.- «Պահը հասած է որ, իբրեւ աշակերտներ՝ բարով երթաք մեր դպրոցէն, ահա այսուհետեւ իբրեւ հայ երիտասարդներ՝ բարի եկաք այս յարկին տակ ազգին ծառայելու»:
Հայ Կապոյտ Խաչի Շրջանային Վարչութիւն
