Հարցազրոյցը վարեց՝ Սագօ Արեան
Հոգեշնորհ Տ. Յովհաննէս Ծ.վրդ. Սաղտըճեանը Յունաստանի Հայոց Թեմի փոխ-առաջնորդն է։ Հայր սուրբը Յունաստանի մէջ ծառայութեան կոչուած է արդէն 10 տարիէ ի վեր։ Ան 3 տարի մնացած է Գանատա ուսումը շարունակելու համար, Քէմպրիճ շրջանին մէջ ծառայելով, ապա Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետի տնօրինումով ուղղուած՝ Յունաստան:
Յունահայոց ջերմութիւնը. Եւրոպայէն առանձնացնող գաղութ մը
— Ի՞նչպիսին էր Յունաստանի հայոց համայնքի վիճակը երբ նոր սկսաք ծառայել եւ ինչպիսին է այն այսօր. Ի՞նչ փոփոխութիւններ եղան այս տասը տարիներուն ընթացքին:
Մեծի Տանն Կիլիկոյ Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ հայրապետի որոշումէն ետք, 1 Օգոստոս 2013-ին մեկնեցայ Յունաստան, տարօրինակ ամայութիւն մը գտայ եւ սկսայ մտահոգուիլ, որ արդեօք հայութիւն չկայ, ապա հասկցայ, որ Օգոստոս ամսուան ընթացքին ժողովուրդը արձակուրդի մէջ կ՚ըլլայ։Սեպտեմբերին երբ բոլորը վերադարձան զգացի ժողովուրդին ջերմութիւնը, եւ նոյն ամիսն ալ գործունէութիւնը ընթացք առաւ: Նախ պէտք է ըսեմ, որ եթէ համեմատելու ըլլանք եւրոպական այլ երկիրներու հետ Յունաստանի գաղութը բաւականին տարբեր գաղութ մըն է, այսինքն նման չէ եւրոպական այլ գաղութներու։ Այն իմաստով, որ Յունաստանը իր ջերմութեամբ կը տարբերի այլ երկիրներէ։
Գաղտնիք չէ, որ Յունաստանի մէջ կեանքի պայմաններու բերումով եւ աշխատանքի վազվզուքի պատճառաւ, քիչ մը հեռացած են եկեղեցիէն, բայց նորէն ալ եկեղեցին կը մնայ առաջնահերթութիւն իրենց համար, եւ կ‘ուզեն գալ ու ծառայել եկեղեցւոյ: Ու այս առումով ալ մենք մեր ժողովուրդը չպէտք է այպանենք, այլ գտնենք նոր միջոցներ եկեղեցին ու եկեղեցական կեանքը աւելիով ընկալելի ու հասանելի դարձնելու համար։
Ինչ կը վերաբերի երիտասարդութեան, ապա ըսեմ, որ յունահայոց երիտասարդ խաւի կարեւորագոյն տոկոսը ներգրաւուած է եկեղեցական կեանքին ու գործունէութեան մէջ։
Սակայն կայ խաւ, որ պայմաններու բերումով, ինչպէս վերը նշեցի ստիպուած կ՚ըլլայ իր կեանքը այլ կերպ դասաւորել եւ ազատ ժամեր չունենալուն պատճառով հեռու մնալ ազգային կեանքէ կամ եկեղեցիէ ու այդ մէկը պէտք է հասկնալ եւ ըմբռնումով մօտենալ ընդհանուր իրավիճակին։
Մեր թեմակալ Առաջնորդ Տ. Գեղամ արք. Խաչերեանը, որուն հետ յաճախ այս թեմաներուն շուրջ խօսելու առիթներ կ՚ունենանք յաճախ կ’ըսէ,- երբեք մի այպանէք ժողովուրդը, այլ գացէք անոր ետեւէն, պատճառ մը գտէք ու առաջնորդեցէք եկեղեցի,- եւ մենք ալ այդ սկզբունքով կ’ապրինք, եւ կը կարծեմ կը յաջողինք եթէ նոյն ուժով եւ նոյն թափով շարունակենք:
Այս բոլորէն անդին, իմ համեստ կարծիքով այսօր Յունաստանի եկեղեցին ու համայնքը կը համարուին մեր աշխոյժ համայնքներէն եւ անշուշտ եւրոպական կտրուածքով։
Մեզի համար մեծ հպարտութիւն է, որ ունինք ամէնօրեայ թերթ՝ «Ազատ Օր»ը, ունինք ամէնօրեայ երեք ազգային վարժարաններ, որոնց կրթական համակարգը կը հետեւի Յունաստանի պետութեան համակարգին:
- Գիտենք, որ սփիւռքի մէջ հայութեան կեանքի առանցքը կը դառնայ երեք լծակներու շուրջ՝ ակումբ, եկեղեցի եւ դպրոց։ Յունաստանի մէջ ալ նոյնն է՞ դրոյթը։
Ընդհանուր առմամբ այո այդպէս է եւ աշխատանքը համակարգուած է: Այս օրերուն ամէն ինչ դիմատետրով կարելի է տեսնել, ամէն ինչ ժողովուրդի տրամադրութեան տակ է: Յունաստանի մէջ 50.000 հայութիւն կայ, ճիշդ է մեծ թիւ է, բայց համայնքը տարածուած է: Այդ 50.000-ին մէջ գործունեայ թիւը քիչ է, հետեւաբար նոյն անձը քանի մը միութիւններու մէջ կը ծառայէ: Եկեղեցին միշտ կը գործակցի բոլորին հետ: Վերջերս «Քորոնա» համավարակի ատեն, որոշեցինք ժողով մը ընել եւ ի մի բերել երիտասարդները հասկնալու համար անոնց մտահոգութիւննները: Կարծիքները լսեցինք եւ կը փորձենք համադրել մեր գաղութային կեանքին մէջ, կը փորձենք այս մարդոց ալ ներգրաւել ու գոհացում տալ: Համավարակի օրերուն եկեղեցին միշտ փորձեց տէր ըլլալ գաղութին: Գործակցութեան կապ ունինք բոլորին հետ ըլլայ Հ.Մ.Ը.Մ., ըլլայ պատանեկան, կամ կիրակնօրեայ: Եկեղեցին մանաւանդ այս վերջին տարիներուն կը կարծեմ, որ կրցաւ աշխատանքը համադրել միութիւններուն միջեւ միշտ նոյն գլխաւոր նպատակը ունենալով՝ հայապահպանումը:
«Քորոնա»ի հարցով… բաժակը յորդեցաւ
— Մենք գիտենք, որ հայաշխարհի մէջ գաղութները ազդուեցան «Քորոնա» համավարակի հետեւանքով: Յունաստան քիչ մը աւելի ուշադրութիւն դարձուց այս խնդիրին: Ի՞նչպէս էր պատկերը «Քորոնա» էն առաջ, ընթացքին եւ այսօր: Գիտենք նաեւ, որ ցոյցեր տեղի կ‘ունենան այս օրերուն, որովհետեւ հասարակութեան մէջ կայ խաւ մը, որ դէմ է պատուաստին, ուրիշներ ալ չեն ուզեր սահմանափակումներու երթալ: Այսօր ի՞նչ է ընդհանուր պատկերը:
Յունաստանի ներկայ ցոյցերը կարելի է դնել «բաժակը յորդեցաւ» վերնագիրին տակ: Երբ «Քորոնա»ն սկսաւ, ժողովուրդը հետեւեցաւ սահմանափակումներուն, եկեղեցիներուն մէջ առանց ժողովուրդի պատարագ մատուցուեցաւ, խանութները որոշ պայմաններով աշխատեցան:
Բաւական խիստ օրէնքներ դրուեցան, ժողովուրդը առաջին երկու ամիսը թեթեւ տարաւ, կարծես արձակուրդ ըլլար, բայց երբ վիճակը երկարեցաւ մինչեւ 7-8 ամիս, արդէն սկսաւ բողոքել: Սկիզբը պատարագները առցանց կ‘ընէինք, բայց Յունաստանի համայնքի անդամները այնքան ալ դիմատետր օգտագործող չեն, հետեւաբար 10-20 հոգի հազիւ կը հետեւէին Սուրբ պատարագին:
Յետոյ տարեցները սկսան հետաքրքուիլ եթէ կրնան ներկայ ըլլալ պատարագին։ Ըսեմ նաեւ, որ Յունաստանի մէջ կը գործէ յատուկ նախարարութիւն մը՝ Կրօնից նախարարութիւնը, որ ինք կ՚որոշէ եկեղեցւոյ վերաբերեալ օրէնքները կամ կը մշակէ սահմանափակումները։ Այդ նախարարութիւնը սահմանափակումներ դրաւ, եւ որոշեց, որ իւրաքանչիւր 100 մեթր տարածքին միայն 4 հոգի ներկայութիւնը արտօնուած է։ Ու քանի որ, հայկական եկեղեցիները մեծ չեն, դժուար պիտի ըլլար ընտրել, թէ ո՞ր 4-5 հոգին կրնայ ներկայ ըլլալ եկեղեցի, հետեւաբար որոշուեցաւ արարողութիւնները դռնփակ ընել: Այս բոլոր իրավիճակին մէջ կարեւորը ժողովուրդն է, ժողովուրդը ոչ թէ միայն յոգնեցաւ այլ տեսակ մը յուսահատութիւն ունեցաւ որ «յետոյ ինչ է»:
-Այս խիստ սահմանափակումներուն պատճառը կորուստներն է՞ին, կամ կանխազգուշութեան քայլեր էին: Հայ համայնքը կորուստներ ունեցա՞ւ:
Երկու պարագաներն ալ կային, թէ՛ որովհետեւ կորուստներ ունեցանք ու նաեւ անոր համար, որ կը զգուշանանք, որ կորուստներ չտանք: Առաջին հայ կորուստը ունեցանք 2019-ին: Սարսափելին այն էր, որ յուղարկաւորութեան ժամանակ մահացողին հարազատները ներկայ չէին կրնար ըլլալ իր թաղման։ Մեզի համար ալ ծանր էր այս, որ անձ մը հողին յանձնենք եւ միայն մայր մը, հայր մը կամ երեխայ մը ներկայ է, հարազատները ներկայ չեն, շատ ցաւալի վիճակ է: Ունեցանք վարակուած հայրենակիցներ, որոնք անցուցին հիւանդութիւնը, մենք ալ հետերնին տառապեցանք, գաղութը ընդհանրապէս շատ մը դժուարութիւններու մէջէն անցաւ: Կը կարծեմ որ այս վիճակը դեռ պիտի շարունակուի, որովհետեւ «Քորոնա»ի տարբեր տեսակի նոր ալիքին հետ նորէն վարակուածներու թիւը սկսաւ շատնալ: Իսկ պսակներու պարագային եւս դժուարութիւններ եղան. արտօնուած էր, որ միայն մինչեւ 20 հոգի ներկայ ըլլայ արարողութեան, եւ այդպէս ալ շարժեցանք։
Պետութիւնը այս բոլորը կ‘ընէ, ի պաշտպանութիւն ժողովուրդին, եւ երբ յանուն ժողովորդին է, մենք չենք կրնար օրինազանցել եղած սահմափակումները: Այդ իսկ պատճառով մեր պսակներն ու մկրտութիւնները կը կատարենք հազիւ 20-25 հոգիով:
«Հոգեւորականները ճիշդ պիտի գործեն…»
— Քիչ առաջ մէջբերում մը ըրիք Տ. Գեղամ Սրբազանէն, թէ գացէք ժողովուրդին ետեւէն եւ նայեցէք ինչ կարելի է ընել, որպէս ժողովուրդը եկեղեցին մօտենայ։ Այսօր մեր եկեղեցին ո՞ւր է այս բոլորէն. այն իմաստով որ մենք 21-րդ դարը կ‘ապրինք, եւ կարծես հոգեւոր արժէքները լուրջ ցնցումներու մէջ են: Եւ արդեօք ըլլալով աւանդական եկեղեցի մը, այն պիտի կարողանա՞յ այս մարտահրաւէրները դիմագրաւել եւ ժողովուրդին «երթալ»:
Եկեղեցին այո՛, պիտի կրնայ յաղթահարել մարտահրաւէրները, եթէ հոգեւորականները ճիշդ կերպով գործեն։ Պիտի կրնայ եթէ ժողովուրդը հոգեւորականներուն հասկնայ եւ փոխադարձաբար: Իմ 10 տարուայ ծառայութեան ընթացքին, Վեհափառը յաճախ նոյն բանը կ‘ըսէր, ՝«գնայ ժողովուրդին մէջ, նայիր ինչ կարիք ունի, այդ ուղղութեամբ աշխատիր, որ ժողովուրդը եկեղեցի գայ». Ուրեմն Վեհափառին աշխատանքը միշտ այս ուղղութեամբ եղած է: Օրինակ՝ եկեղեցւոյ քարոզը ինչ արժէք ունի եթէ դուն պատրաստուած ես, բայց ժողովուրդը պատրաստ չէ այդ քարոզին, այսինքն պէտք է ժողովուրդին աչքերուն մէջ նայիլ ապա քարոզել: Անգամ մը, ես օրուայ աւետարանը կարդացի, որ կ‘ըսէ ձեր ունեցուածքին կէսը բաշխեցէք աղքատին, բայց ժողովուրդին աչքերուն մէջ նայելով տեսայ թէ այդտեղ նստած ժողովուրդը ինքը օգնութեան պէտք ունի, այսինքն պէտք է ժողովուրդին կարիքներուն համեմատ խօսիլ եւ գործել: Եկեղեցին իր սկզբունքներէն չի շեղիր եւ իր օրէնքները չի փոխեր, բայց կրնայ գործելաձեւը փոխել. Օրինակ անցեալին համացանց չկար, ժողովուրդը եկեղեցի կու գար մտիկ ընելու, այսօր մարդիկ տունը նստած կրնան մտիկ ընել, ձեւը այո փոխուեցաւ բայց սկզբունքը չփոխուեցաւ, պատարագը պատարագ մնաց: Մեր մատուցման ձեւերը պէտք է բարեփոխենք ու շարժինք մեր ժողովուրդի կարիքներուն համաձայն։
Գեղեցիկ խօսք մը կայ՝ հոգեւորականը պէտք է ըլլայ ժողովուրդէն եկած ժողովուրդին երթալու համար…։ Ի վերջոյ հոգեւորականն ու եկեղեցին ինչու կան, մենք ինչու Աստուծոյ կը ծառայենք, եկեղեցին պատերը չեն, եկեղեցին ժողովուրդն է, եթէ իսկապէս կ‘ուզենք ճիշդ հոգեւորական ըլլալ, պէտք է ժողովուրդին հոգեւորականը ըլլանք:
Համավարակի այս օրերուն յաճախ կը հարցնեն, թէ Հայր սուրբ ժողովուրդը «Քորոնա»յի պատճառաւ հեռացաւ Աստուծմէ կամ մօտեցաւ Անոր, տարօրինակ ու դժուար հարցում մըն է: Շատեր հեռացան ըսելով Աստուած եթէ կայ ուր է, ուրիշներ ալ մօտեցան Աստուծոյ ըսելով, որ եղածը Աստուծոյ կողմէ ուղարկուած «նամակ» մըն է: Ճիշդ է, որ հիւանդութիւնը չարիք մըն է, բայց զմեզ Աստծոյ հետ մտերմացուց, եւ եթէ Յայտնութեան գիրքը կարդանք, կարծես այսօրուան եղելութիւնները համահունչ են գիրքին մէջ գրուածներուն։
Հիւանդութիւնը այսօր իրականութիւն մըն է, եւ անոր դէմ կը դնենք միայն մեր հաւատքը զօրացնելով, յիշելով որ Աստուած ամէն բանէ վեր է եւ Աստուած ամէն բանէ աւելի ուժեղ է: Այս բոլորէն վերջ եթէ որպէս քրիստոնեայ եւ որպէս եկեղեցի կրցար ժողովուրդիդ հոգին փրկել եւ օգտակար դառնալ ուրեմն յաջողած ես: Եկեղեցւոյ յաջողութիւնը հոն է, որ եկեղեցին ժողովուրդին մէջ ըլլայ եւ ժողովուրդին կողքին: Անոր պայծառ օրինակը Արամ Վեհափառն է, երբ Լիբանանի պայթումը եղաւ, այն ատեն Վեհափառը Պիքֆայայի հովւոցն էր. Ան անմիջապէս գնաց ժողովուրդին մօտ եւ չսպասեց յաջորդ օրուան…: Արարքը ինքնին «նամակ» մըն էր, որ պարտաւոր ես ամենադժուար իսկ պահուն ժողովուրդիդ մօտ ըլլաս։
Մենք Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «զինուորեալներ» ըլլալով այդ շունչով մեծցած ենք, ժողովուրդին կողքին ըլլալ ամէնէն դժուար պահերուն:
Վեհափառը իւրաքանչիւր միաբանին գաղութ մը յանձնած է եւ մենք պիտի փորձենք մեր կարելին ընել, որպէսզի մեր գաղութները աշխոյժ, ուրախ եւ հզօր պահենք: Յունաստանի մէջ, ըլլայ մեր առաջնորդ Տ. Գեղամ սրբազանը, ըլլայ հոգեւոր դասը կամ կրօնական ժողովը, բոլորս միասին կը փորձենք մեր լաւագոյնը ընել, եկեղեցին ժողովուրդին տանելու համար:
— Անցեալ Սեպտեմբերին Արցախի պատերազմն էր, Պէյրութի պայթումը երբեք հեռու չէր Արցախի պատերազմէն, կարծես մեր կեանքի այս ճամբորդութեան մէջ շղթայ մըն էին ատոնք երկու օղակներով: Մենք մինչեւ հիմա այդ պատերազմին հետեւանքները մեր հոգիին մէջ ալ կը կրենք: Յունահայ գաղութը, որ այնքան օգնութիւններ ուղարկեց, ինչ կը մտածէ այս պատերազմին մասին, ինչ յոյսեր ունի, ի՞նչ վիճակ կը տիրէ ձեր մօտ ընդհանրապէս:
Յունահայոց գաղութը, ինչպէս շատ մը գաղութներ պատերազմի առաջին օրէն իսկ քով-քովի եկաւ, դիտարկելու եւ մտածելու համար, թէ ինչ միջոցներով կրնայ օգնութեան ձեռք երկարել Արցախի մեր քոյրերուն եւ եղբայրներուն։ Մեր հայրենակիցներէն շատ-շատեր իրենց անկարելին կարելի դարձուցին եւ «այրիի լումա»ն տուին, օգնելու մեր հայրենակիցներուն։Անշուշտ մեր ազգային ժողովական անդամները եւս շատ մեծ ներդրում ունեցան: Անշուշտ գումարները հաւաքուեցան եւ ուղարկուեցան Հայաստան համահայկական հիմնադրամին միջոցաւ:
Ճիշդ է, որ պատերազմը ծանր աւարտ մը ունեցաւ բոլորիս համար, սակայն ես համոզուած եմ, որ մենք պարտութիւն չկրեցինք… Կորուստները ամեհի են, ու Եռաբլուրը իրական վկան է այն մեծ ցաւին, որ մեզմէ իւրաքանչիւրս ապրեցանք, սակայն մեր յոյսը չէ մեռած։ Ի վերջոյ մեր ժողովուրդին ուշադրութիւնը կ՚ուզեմ հրաւիրել այն մտքին, որ ինչպէս մեր մարմնի անդամներէն մէկը կը կորսնցնենք, բայց տակաւին ողջ կը մնանք, նոյնն ալ հիմա է, ու երբել չպէտք է մտածել, որ մենք վերջացանք, Արցախը գնաց… Մենք պիտի ապրինք, եւ յոյսը չպէտք է կորսնցնել: Այո՛ մենք կորսնցուցինք մեր լաւագոյն արժէքներէն մին՝ Շուշին, եւ այդ արժէքը կորսնցնելով մեր եկեղեցին, մեր հարստութիւնն ալ կորսնցուցինք, բայց կորսնցուցած ատեն ալ ինչ որ բան մը կը շահիս, կը շահիս մեծ փորձառութիւն: Իւրաքանչիւր հայ այս կորուստին հետ դաս մը պէտք է սորվի, սորվինք ինչու կորսնցուցինք, սորվինք ինչպէս կորսնցուցինք, որպէսզի նորէն չկորսնցնենք, ինչպէս Աստուածաշունչը կ՚ըսէ՝… «ականջ ունեցողը թող լսէ»։ Չմոռնամ ըսելու, որ Յունաստանի գաղութը մինչեւ օրս կը տառապի, ժողովուրդը հոգեհանգիստներ կ՚ընէ, որովհետեւ Հայաստանէն գաղթողներ շատ ունինք, 90-91-92-ական թուականներուն մեծ թիւով հայաստանցիներ գաղթած են Յունաստան, անոնցմէ շատեր իրենց հարազատները կորսնցուցին պատերազմի ընթացքին: