Ապ­րի­լի 27-ին Ա­թէն­քում, Եւ­րո­պա­կան ­Հան­րա­յին Ի­րա­ւուն­քի ­Կազ­մա­կեր­պու­թեան (EPLO) մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի սրա­հում ­Յու­նաս­տա­նում Հ.Հ. դես­պա­նու­թիւ­նը կազ­մա­կեր­պեց յա­տուկ մի­ջո­ցա­ռում՝ նո­ւի­րո­ւած ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 107-րդ ­տա­րե­լի­ցին, ո­րին ներ­կայ էին ­Յու­նաս­տա­նի Ա.Գ.Ն. եւ Ա­թէն­քի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, ­Յու­նաս­տա­նում հա­ւա­տար­մագ­րո­ւած դես­պան­ներ, գիտ­նա­կան­ներ, ու­սա­նող­ներ, Հ.Հ. դես­պա­նու­թեան եւ հայ­կա­կան հա­մայն­քա­յին կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:
­Մի­ջո­ցառ­ման գլխա­ւոր բա­նա­խօսն էր Ա­րա ­Սա­րա­ֆեա­նը` ­Լոն­դո­նի ­Կո­մի­տաս ինս­տի­տու­տի հիմ­նա­դիր – տ­նօ­րէ­նը, ով հան­դէս ե­կաւ «­Թուր­քիան եւ ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւն. ­Յանձ­նա­խումբ, հա­մախմ­բում եւ ժխտում» խո­րագ­րով դա­սա­խօ­սու­թեամբ:
­Մի­ջո­ցառ­մա­նը բաց­մանն ե­լոյ­թով հան­դէս ե­կաւ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի յայտ­նի բրի­տա­նա­ցի մաս­նա­գէտ ­Ջեֆ­րի ­Ռո­բերտ­սո­նը (Queen’s Counsel)` ի­րա­ւա­բան, մար­դու ի­րա­ւունք­նե­րի պաշտ­պան, Doughty Street Chambers-ի հիմ­նա­դիր եւ հա­մա­նա­խա­գահ, գրող:
Անդ­րա­դառ­նա­լով ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 107-րդ ­տա­րե­լի­ցին պրն. ­Ռո­բերտ­սո­նը նշեց, որ այն կան­խամ­տա­ծո­ւած եւ նա­խօ­րօք կազ­մա­կեր­պո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն էր, ո­րի նպա­տակն էր բնաջն­ջել, ոչն­չաց­նել Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թիւ­նում ապ­րող հա­յե­րին` ազ­գա­յին եւ կրօ­նա­կան հի­մունք­նե­րով: Ըստ ­Ռո­բերտ­սո­նի, ­Հա­յե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը դա մի այն­պի­սի զահ­րու­րե­լի յան­ցա­գոր­ծու­թիւ­նը է, ո­րը չի կա­րե­լի ոչ նե­րել, ոչ էլ մո­ռա­նալ: ­Խօ­սե­լով ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին նա ընդգ­ծեց, որ ցե­ղաս­պա­նու­թեան են­թար­կո­ւե­ցին նաեւ յոյ­նե­րը, բայց ի տար­բե­րու­թիւն հա­յե­րի յոյ­ներն այդ ժա­մա­նակ ար­դէն ու­նէին հայ­րե­նիք եւ շա­տե­րին յա­ջո­ղո­ւեց հաս­նել ­Յու­նաս­տան: ­Ռո­բերտ­սոնն ընդգ­ծեց, որ այն ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գո­յու­թիւն չու­նէր ­Մի­ջազ­գա­յին դա­տա­րան` կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րին պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան են­թար­կե­լու հա­մար, սա­կայն 1915 թո­ւա­կա­նի ­Մա­յի­սի 24-ին Բ­րի­տա­նիա­յի, Ֆ­րան­սիա­յի եւ ­Ռու­սաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րը դա­տա­պար­տե­ցին Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան շրջան­նե­րում, քա­ղաք­նե­րում հա­յե­րի նկատ­մամբ ի­րա­գոր­ծա­ծը` ա­ռա­ջին ան­գամ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քում կա­տա­րո­ւա­ծը՝ ո­րա­կե­լով այն որ­պէս «մարդ­կու­թեան եւ քա­ղա­քակր­թու­թեան դէմ ի­րա­կա­նա­ցո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն»: ­Ռո­բերտ­սո­նը նմա­նու­թիւն­ներ անց­կաց­րեց ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ Հ­րէա­նե­րի ­Շոա­յի մի­ջեւ ար­ձա­նագ­րե­լով, որ այն ժա­մա­նակ ­Գեր­մա­նիան ­Թուր­քիա­յի դաշ­նա­կիցն էր եւ խոր­հուրդ էր տա­լիս ­Թուր­քիա­յին թէ ինչ­պէս սպա­նել հա­յե­րին, իսկ ա­ւե­լի ուշ` ո­գե­ւո­րո­ւած լի­նե­լով ­Հա­յե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նից, նմա­նա­տիպ յան­ցա­գոր­ծու­թիւն ի­րա­գոր­ծեց Հ­րէա­նե­րի նկատ­մամբ: Անդ­րա­դառ­նա­լով ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­մա­նը, պա­րոն ­Ռո­բերտ­սո­նը նշեց, որ ե­րե­սու­նից ա­ւել եր­կիր ճա­նա­չել է ­Հա­յե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թիւնն, այդ թւում նաեւ Ա.Մ.Ն.-ի նա­խա­գահ ­Ջոյ ­Բայ­դե­նը, բայց այդ երկր­նե­րի շար­քում դեռ չկան ­Միա­ցեալ ­Թա­գա­ւո­րու­թիւնն ու Իս­րա­յէ­լը ընդգ­ծե­լով, որ եր­կու պե­տու­թիւ­նը չեն ճա­նա­չել այն` ել­նե­լով զուտ ինչ-ինչ շա­հե­րից։ ­Նա նաեւ անդ­րա­դար­ձաւ «ցե­ղաս­պա­նու­թիւն» եզ­րոյ­թի` ­Ռա­ֆա­յէլ ­Լեմ­կի­նի կող­մից շրջա­նա­ռու­թեան մէջ մտցնե­լու պատ­մու­թեա­նը։
­Մի­ջո­ցառ­ման հա­մա­կար­գող` ­Հա­յաս­տա­նում ­Յու­նաս­տա­նի ա­ռա­ջին դես­պան ­Լէո­նի­դաս Խ­րի­սան­թո­պու­լոսն ըն­թեր­ցեց ­Յու­նաս­տա­նում Հ.Հ. դես­պան ­Տիգ­րան Մկրտ­չեա­նի խօս­քը` մի­ջո­ցառ­ման մաս­նա­կից­նե­րին:
­Դես­պան Մկրտ­չեա­նը նշեց, որ ­Յու­նաս­տա­նում ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեա­նը նո­ւի­րո­ւած բազ­մա­թիւ եւ հիմ­նա­կան քա­ղա­քա­կան մի­ջո­ցա­ռում­նե­րից յե­տոյ դես­պա­նու­թիւ­նը նպա­տա­կա­յար­մար գտաւ կազ­մա­կեր­պել նաեւ գի­տակր­թա­կան եւ մշա­կու­թա­յին բնոյ­թի մի­ջո­ցա­ռում­ներ։ ­Դես­պանն ընդգ­ծեց, որ «ցե­ղաս­պա­նու­թեան վե­րա­բե­րեալ կրթո­ւա­ծու­թեան բարձ­րա­ցու­մը ցե­ղաս­պա­նու­թեան կան­խար­գել­ման մեր հա­մընդ­հա­նուր պայ­քա­րի կա­րե­ւոր բաղ­կա­ցու­ցիչ­նե­րից մէկն է։ Ան­շուշտ հե­ռու ենք կան­խար­գել­ման նպա­տա­կին հաս­նե­լուց։
­Հա­յաս­տա­նը շա­րու­նա­կում է ա­ռե­րե­սո­ւել մի կող­մից ­Թուր­քիա­յին, ո­րը շա­րու­նա­կում է ագ­րե­սի­ւօ­րէն ժխտել ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը եւ, ինչ­պէս եր­կու օր ա­ռաջ ա­կա­նա­տե­սը ե­ղանք, բարձր մա­կար­դա­կով սադ­րիչ ծաղ­րան­քի են­թար­կեց ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նից փրկո­ւած­նե­րի ժա­ռանգ­նե­րին, ո­րը դա­տա­պար­տե­լի է եւ բա­ցար­ձա­կա­պէս ա­նըն­դու­նե­լի։ ­Միւս կող­մից, ­Հա­յաս­տա­նի մէկ այլ հա­րե­ւա­նը` ­Թուր­քիա­յի կող­մից ա­ներկ­բայ ա­ջակ­ցու­թիւն վա­յե­լող Ադր­բե­ջա­նը ա­մե­նօ­րեայ կտրո­ւած­քով եւ բո­լոր մա­կար­դակ­նե­րով չի թաքց­նում իր ցե­ղաս­պան նկրտում­նե­րը։ Դ­րա վառ ա­պա­ցոյցն է նրա վե­րա­բեր­մուն­քը Ար­ցա­խի նկատ­մամբ եւ այն գո­յու­թե­նա­կան սպառ­նա­լի­քը, ո­րը կա­խո­ւած է ար­ցա­խա­հա­յու­թեան գլխին։ Այն­պէս որ ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նից մէկ դար անց էլ, մենք` հա­յերս, դե­ռեւս ա­կա­նա­տեսն ենք լի­նում մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նում էթ­նիկ զտում­նե­րի եւ զան­գո­ւա­ծա­յին սպան­դի նոր փոր­ձե­րի ու սպառ­նա­լիք­նե­րի»։
­Դես­պա­նը խօս­քի ա­ւար­տին ներ­կա­յաց­րեց Ա­րա ­Սա­րա­ֆեա­նին, ինչ­պէս նաեւ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց հե­ղի­նա­կա­ւոր Եւ­րո­պա­կան ­Հան­րա­յին Ի­րա­ւուն­քի ­Կազ­մա­կեր­պու­թեա­նը (EPLO) սե­փա­կան հար­կի տակ մի­ջո­ցա­ռումն ըն­դու­նե­լու հա­մար։
Այ­նու­հե­տեւ յա­ջոր­դեց «Blue Book: Evidence of Armenian Genocide» վա­ւե­րագ­րա­կան կար­ճա­մետ­րաժ ֆիլ­մը, ո­րը 2015 թ. բրի­տա­նա­կան ­Բա­լիս­տա ­Մե­դիա ըն­կե­րու­թիւ­նը նկա­րա­հա­նել էր ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­րիւ­րա­մեա­կի հա­մա­տեքս­տում։ ­Ֆիլ­մում բրի­տա­նա­ցի յայտ­նի պատ­մա­բան-լրագ­րող ­Դէն Ս­նոուն հար­ցազ­րոյց­նե­րի, ար­խի­ւա­յին նիւ­թե­րի հի­ման վրայ ներ­կա­յաց­նում է բրի­տա­նա­կան ­Կա­պոյտ գրքի ստեղծ­ման պատ­մու­թիւ­նը։
­Վա­ւե­րագ­րա­կան ֆիլ­մին յա­ջոր­դեց մի­ջո­ցառ­ման գլխա­ւոր բա­նա­խօս պա­րոն Ա­րա ­Սա­րա­ֆեա­նի դա­սա­խօ­սու­թիւ­նը: Իր դա­սա­խօ­սու­թեան մէջ պա­րոն ­Սա­րա­ֆեա­նը վեր­լու­ծեց եւ ման­րակր­կիտ կեր­պով ներ­կա­յաց­րեց Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թիւ­նում հա­յե­րի ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պատ­ճառ­նե­րը, կազ­մա­կեր­պու­մը եւ մե­թո­դա­բա­նու­թիւ­նը:
Անդ­րա­դառ­նա­լով ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան կազ­մա­կեր­պա­նը պա­րոն ­Սա­րա­ֆեա­նը ար­ձա­նագ­րեց, որ թուր­քա­կան ար­խի­ւա­յին փաս­տաթղ­թե­րը ցոյց են տա­լիս, որ ­Թա­լէաթ ­Փա­շան նա­խօ­րօք եւ ման­րա­մասն կազ­մա­կեր­պել է հա­յե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը կայս­րու­թեան տար­բեր շրջան­նե­րում, քա­ղաք­նե­րում` իր մօտ ու­նե­նա­լով այդ շրջան­նե­րում եւ քա­ղաք­նե­րում բնա­կո­ւող հա­յե­րի ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րը:
­Գոր­ծըն­թացն ե­ղել է չա­փա­զանց լաւ կազ­մա­կեր­պո­ւած եւ կան­խամտա­ծո­ւած: Ա­ւե­լին, դեռ ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նից ա­ռաջ Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թիւ­նում Ա­մե­րի­կա­յի հիւ­պա­տո­սա­կան ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րի փաս­տաթղ­թե­րը խօ­սում էին, որ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը պատ­րաս­տում են հա­յե­րի բնաջն­ջու­մը` ստա­նա­լով այդ տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը ­Կայս­րու­թեան տա­րած­քում գոր­ծու­նէու­թիւն ծա­ւա­լող տար­բեր մի­սիո­նե­րա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րից, ընդգ­ծե­լով, որ ար­դէն մինչ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը կար տե­ղե­կու­թիւն գա­լիք ար­հա­ւիր­քի մա­սին:
­Խօ­սե­լով ժա­մա­նա­կա­կից ­Թուր­քիա­յի մա­սին, պա­րոն ­Սա­րա­ֆեանն ընգդ­ծեց, որ Էր­դո­ղա­նի կա­ռա­վար­ման տա­րի­նե­րին ­Թուր­քիան ինչ-որ ձե­ւով սկսեց ա­ռե­րե­սո­ւել ­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան հետ, դա օգ­տա­գոր­ծե­լով որ­պէս այ­լընտ­րան­քա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն:

(Թղ­թակ­ցու­թիւ­նը՝ Հ.Հ. դես­պա­նա­տու­նէն)